της Esra Dogan
Σήμερα είναι 8 του Μάρτη, η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Είναι η ημέρα κατά την οποία οι περισσότερες από εμάς τις γυναίκες θα λάβουν προσφορές σε καλλυντικά, ρούχα, οικιακές συσκευές από τις εταιρείες που θα κάνουν ουρά για να μας κάνουν να νιώσουμε ξεχωριστές και η ημέρα στην οποία θα λάβουμε φιλιά και λουλούδια από τους άντρες γύρω μας που θέλουν να νιώσουμε ότι μας σέβονται.
Όμως τι σημαίνει η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας και γιατί γιορτάζεται στις 8 Μαρτίου; Αμφιβάλλω εάν πέρα από λίγες/οι γνωρίζουν τη σημαντικότητα της προέλευσης της συγκεκριμένης ημέρας, η οποία βασίζεται σε παραπάνω από ένα ιστορικά γεγονότα και αμέτρητο αριθμό γυναικών παγκοσμίως που αγωνίστηκαν για τα δικαιώματά τους.
Για την ακρίβεια, η καθιέρωση της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας, υπήρξε η αποκορύφωση πάνω από ενός αιώνα αγώνων γυναικών μέσα στα σοσιαλιστικά, φεμινιστικά κι ενάντια στη δουλεία κινήματα. Εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες που δημιούργησαν και συμμετείχαν σε σωματεία, που κατέβηκαν σε απεργίες που διήρκησαν εβδομάδες, που βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τα δικαιώματά τους. Υπήρξαν γυναίκες των οποίων η αποφασιστικότητα να αντιταχθούν στον πόλεμο σε αλληλεγγύη με γυναίκες σε όλο τον πλανήτη, πυροδότησε την έναρξη μίας Επανάστασης. Υπήρξαν οι γυναίκες που συνελήφθησαν από την αστυνομία ή εξορίστηκαν λόγω της προσπάθειάς τους να κινητοποιήσουν τις μάζες. Πίσω από την 8η Μαρτίου βρίσκονται γυναίκες των οποίων τα ονόματα δεν πρέπει να ξεχάσουμε, καθώς κι αυτές των οποίων τα ονόματα δεν θα γνωρίσουμε ποτέ. Παρόλα αυτά, θα πρέπει να θυμόμαστε συνεχώς ότι το θάρρος τους ήταν που διαμόρφωσε την ιστορία του αγώνα μας.
Μακάρι να γινόταν να αναφέρω στο άρθρο αυτό τις ιστορίες όλων αυτών των γυναικών με λεπτομέρεια, αλλά είναι προτιμότερο να σας παρουσιάσω σύντομα την ιστορία του αγώνα των γυναικών, την οποία τείνουμε να υπονομεύουμε, και να σας ενθαρρύνω να μάθετε περισοτερα για τις γυναίκες που βρίσκονται πίσω από τα δικαιώματα που απολαμβάνουμε σήμερα και πίσω από την μάχη μας για ισότητα.
Η πρώτη Ημέρα της Γυναίκας στις Η.Π.Α. το 1909
Οπότε, ας ξεκινήσουμε από τις αρχές του 20ου αιώνα, στη Νέα Υόρκη, όπου η πρώτη καταγεγραμμένη Ημέρα της Γυναίκας διοργανώθηκε από τις Αμερικανίδες σοσιαλίστριες στις 28 Φεβρουαρίου 1909, οι οποίες είχαν προβεί σε διαμαρτυρίες υποστηρίζοντας το δικαίωμα των γυναικών να ψηφίζουν στις εκλογές. Αυτή η μέρα, η οποία είχε επιλεγεί προς τιμή των απεργιακών κινητοποιήσεων των εργατριών του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, δεν απείχε πολύ χρονικά από τις κινητοποιήσεις του 1908 του International Ladies Garment Workers Union (Παγκόσμιου Σωματείου Γυναικών Εργατριών Ενδυμασίας), στις οποίες 15.000 γυναίκες είχαν διαδηλώσει υπέρ της οικονομικής ασφάλειας, υψηλότερων μισθών και λιγότερων ωρών εργασίας.
Χωρίς αμφιβολία, πίσω από το αλληλέγγυο κίνημα των γυναικών, μέσα στο οποίο τελικά δημιουργήθηκε η έμπνευση για την Ημέρα της Γυναίκας, βρίσκονται οι ρίζες του εργατικού κινήματος. Με την άνοδο του βιομηχανικού καπιταλισμού, όλο και περισσότερες γυναίκες εισήχθησαν στο εργατικό δυναμικό, ιδιαίτερα στη βιομηχανία της κλωστοϋφαντουργίας, αυξάνοντας σημαντικά τη γυναικεία παρουσία στο εργατικό κίνημα. Παρόλο που οι συγκεκριμένες γυναίκες απελευθερώνονταν από τα δεσμά των σπιτιών τους και αποκτούσαν οικονομική ανεξαρτητοποίηση, αντιτασσόμενες στον πατριαρχικό τρόπο ζωής που τους είχε επιβληθεί, γίνονταν θύματα στυγνής εκμετάλλευσης από τους καπιταλιστές που τις θεωρούσαν φτηνά εργατικά χέρια και πειθήνιες σε επισφαλείς συνθήκες εργασίας.
Καθόλου περίεργο που πολλές εξ’ αυτών που διαδήλωσαν στη Νέα Υόρκη για τα εργατικά τους δικαιώματα το 1908 ήταν νέες γυναίκες μετανάστριες από την Ευρώπη που είχαν φτάσει στις Η.Π.Α. για ένα καλύτερο μέλλον. Υποστήριζαν ενεργά τη σοσιαλιστική ατζέντα για δικαίωμα ψήφου των γυναικών σε παγκόσμιο επίπεδο και για εργατικά δικαιώματα που θα συμπεριλαμβάνουν τις γυναίκες.
Η εξέγερση των 20.000 το 1909 και η Πυρκαγιά στη Triangle Waist Company το 1911
Οι γυναίκες στο εργατικό κίνημα είχαν ένα αρκετά σημαίνοντα ρόλο στην ιστορία των σωματείων. Για παράδειγμα, η συντονισμένη απεργία που ξεκίνησε όταν οι μετανάστριες γυναίκες εργάτριες της Triangle Shirtwaist Company στη Νέα Υόρκη, αποχώρησαν από το εργοστάσιο το Νοέμβριο του 1909, διήρκησε 14 εβδομάδες και είναι γνωστή ως η Εξέγερση των 20.000, με τη συμμετοχή χιλιάδων που οργανώθηκαν ενάντια στις σκληρές συνθήκες των sweatshops στα οποία εργάζονταν. Η απεργία καταστάλθηκε βίαια, και παρότι ήταν μόνο μερικώς πετυχημένη σε ό,τι αφορά τις απαιτήσεις των εργατριών, ήταν έμπνευση για όλα τα κινήματα που ακολούθησαν.
Δυστυχώς, η Triangle Shirtwaist Company είναι γνωστή περισσότερο για την τραγωδία που διαδραματίστηκε λιγότερο από 2 χρόνια αργότερα, όταν το κτίριο έπιασε φωτιά στις 25 Μαρτίου 1911, αφήνοντας 146 νεκρούς ανθρώπους, όλοι τους μετανάστες, 123 εκ των οποίων ήταν γυναίκες. Αποκαλύπτοντας τις φρικιαστικές συνθήκες εργασίας, αυτό το τραγικό περιστατικό όχι μόνο συνέβαλε στη παρουσία άνω των 100.000 ατόμων στη νεκρική πομπή των θυμάτων, αλλά και συνετέλεσε στην ψήφιση νομοθετικών αλλαγών στη Νέα Υόρκη που απαιτούσαν συγκεκριμένα μέτρα προστασίας και ασφάλειας για τον εργασιακό χώρο, θεσμοθέτηση κατώτατου μισθού για το εργατικό προσωπικό και παροχές για τους άνεργους.
Η Πρώτη Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας το 1911
Εντωμεταξύ, στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, το εργατικό κίνημα ηγούμενο από τις γυναίκες στην κλωστοϋφαντουργία της Βόρειας Αμερικής, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τις Ευρωπαίες γυναίκες σοσιαλίστριες για να οργανωθούν οι γυναίκες παγκοσμίως, προωθώντας την ιδέα μίας ετήσιας Ημέρας της Γυναίκας που θα προκηρυσσόταν παγκοσμίως. Το 1910, κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Συνεδρίου των Σοσιαλιστριών στην Κοπεγχάγη, οι Γερμανίδες πολιτικοί του Εργατικού κόμματος Clara Zetkin και Luise Ziets, πρότειναν τη εγκαθίδρυση μίας Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας εις μνήμη των γυναικών που μάχονταν για ισότητα. Αν και δεν είχε επιλεγεί κάποια συγκεκριμένη ημερομηνία, υποστηρίχθηκε η αρχή της μαζικής κινητοποίησης γυναικών σε συμφωνία με το ταξικά συνειδητοποιημένο εργατικό κίνημα των προλετάριων.
Εδώ πρέπει να ανοίξω μία παρένθεση και να μιλήσω για την Clara Zetkin, η οποία δικαίως θεωρείται ως η αρχιτέκτονας της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας. Η Zetkin, μία Γερμανίδα θεωρητική Μαρξίστρια, ακτιβίστρια και δημοσιογράφος, η οποία είχε ζήσει σχεδόν μία δεκαετία στο Παρίσι στην εξορία τη δεκαετία του 1880, αφού επέστρεψε στη Γερμανία, είχε γίνει μία από τις κύριες φιγούρες του αριστερού κόμματος SPD, μαζί με τη Rosa Luxemburg, και ήταν αυτή που ανέπτυξε το σοσιαλιστικό δημοκρατικό κίνημα των γυναικών στη Γερμανία. Η Zetkin ως γυναίκα που πίστευε ταυτόχρονα στην επαναστατική σοσιαλιστική ατζέντα, όσο και στα δικαιώματα των γυναικών, θεωρούσε τη γυναίκα της εργατικής τάξης ως την κινητήρια δύναμη στη μάχη για την απόκτηση ψήφου σε παγκόσμιο επίπεδο και την ισότητα για όλες και όλους. Οπότε, εξέφραζε ανοιχτά και ενεργά την ένταξη του γυναικείου κινήματος στο σοσιαλιστικό κίνημα της εργατικής τάξης, με βάση τα κοινά αιτήματα και στόχους, ενώ παράλληλα αρνείτο έντονα τη συμμαχία με φεμινίστριες της αστικής τάξης της εποχής, οι οποίες ενώ απαιτούσαν το δικαίωμα ψήφου, εθελοτυφλούσαν στην προαπαίτηση κατοχής τίτλου ιδιοκτησίας για την δυνατότητα ψήφου.
Συμπερασματικά, η κινητοποίηση των γυναικών εντός του εργατικού κινήματος, σύμφωνα με τις ιδέες της Zetkin και άλλων σοσιαλιστριών γυναικών στο συνέδριο της Κοπεγχάγης, ήταν το χαρακτηριστικό της πρώτης Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας, η οποία έλαβε χώρα στις 19 Μαρτίου 1911 στην Αυστρία, στη Δανία, στη Γερμανία και στην Ελβετία, όπου πάνω από ένα εκατομμύριο γυναίκες και άντρες παρευρέθηκαν, απαιτώντας το τέλος στη διάκριση βάσει φύλου στον εργασιακό χώρο και στο δικαίωμα ψήφου.
Με την έναρξη του Α’ Π.Π, η άνοδος τάσεων υπέρ του πολέμου εντός του σοσιαλιστικού κόμματος που έφερε ρήξη με τους εργάτες που ήταν συνδεδεμένοι με την Τρίτη Διεθνή είχε σημαντικές συνέπειες στην συνέχιση της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας. Η ύπαρξη και σημασία της όμως αναβίωσε με τις μετέπειτα εξελίξεις.
Η Απεργία των Γυναικών στην Αγ. Πετρούπολη και η Ρωσική Επανάσταση του 1917
Όντως, το 1913 η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας αποτέλεσε το μηχανισμό για τα ειρηνευτικά κινήματα σε όλη την Ευρώπη, όπου οι γυναίκες διαδήλωναν ενάντια στον πόλεμο (Α’ Π.Π.) και εξέφραζαν παγκόσμια αλληλεγγύη με άλλες/ους ειρηνικές/ούς ακτιβίστριες/ιστές. Η χρονιά αυτή επίσης σηματοδότησε την οργάνωση της πρώτης Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας από Ρωσίδες που είχαν αναπτύξει μία αντιπολεμική πλατφόρμα. Την επόμενη χρονιά, οι διαδηλώσεις της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας στη Γερμανία έγιναν στις 8 Μαρτίου, επειδή συμπτωματικά ήταν Κυριακή. Όμως η ημέρα απέκτησε τη σημασία της το 1917, όταν Ρωσίδες εργάτριες της κλωστοϋφαντουργίας στο Πέτρογκαρντ (Αγία Πετρούπολη) προχώρησαν σε μαζική απεργία για “Ψωμί και Ειρήνη”, την τελευταία Κυριακή του Φεβρουαρίου σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο που τότε ακόμη χρησιμοποιούσε η Ρωσία (που αντιστοιχούσε με την 8η Μαρτίου στο Γρηγοριανό ημερολόγιο).
Η εξέγερση χιλιάδων γυναικών στο Πέτρογκαρντ που βγήκαν στους δρόμους για να γιορτάσουν την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας και να απαιτήσουν ένα τέλος στον πόλεμο και στον τσαρισμό, σύντομα γιγαντώθηκε, ανάβοντας τη σπίθα που οδήγησε στη Ρωσική Επανάσταση του Φλεβάρη του 1917, με το Ιουλιανό ημερολόγιο της Ρωσίας. Μόλις τέσσερις μέρες αργότερα, ο Τσάρος αναγκάστηκε να υποκύψει και η προσωρινή κυβέρνηση παραχώρησε το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες. Αργότερα, η 8η Μαρτίου κηρύχθηκε ως εθνική εορτή στη Σοβιετική Ρωσία το 1917, και μετά το τέλος τους Β’ Π.Π. γιορταζόταν επίσημα στις σοσιαλιστικές χώρες ως η Παγκόσμια Ημέρα των Εργαζόμενων Γυναικών.
Η αναγνώριση της Ημέρας της Γυναίκας από τον Ο.Η.Ε. το 1977
Εν τω μεταξύ, στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη, η αναβίωση της 8ης Μαρτίου, η οποία γιορταζόταν περιστασιακά για περίπου μισό αιώνα, είναι συνδεδεμένη ουσιαστικά με την ανάπτυξη του δεύτερου κύματος του φεμινισμού τη δεκαετία του 1960 στη Βόρεια Αμερική και την παγκόσμια άνθιση του γυναικείου κινήματος τη δεκαετία του 1970, που επιζητούσε να επαναφέρει την καθιέρωση της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας στη μνήμη των αγώνων των γυναικών εντός του κινήματος της εργατικής τάξης. Τελικά Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1977 προσκάλεσε τα μέλη της να διακηρύξουν την 8η Μαρτίου ως την Ημέρα των Γυναικείων Δικαιωμάτων και της Παγκόσμιας Ειρήνης.
Ας επιστρέψουμε λοιπόν πίσω στο παρόν, στις 8 Μαρτίου 2017, τη μέρα που θα σημαδέψει η Παγκόσμια Απεργία των Γυναικών, στην οποία γυναίκες από πάνω από 40 χώρες θα ενώσουν τις φωνές τους, σηματοδοτώντας τη μεγαλύτερη πλατφόρμα αλληλεγγύης των γυναικών παγκοσμίως, είτε με την απεργία, είτε με την αποχή από έμμισθες ή άμισθες εργασίες, είτε με το να κατεβούν στους δρόμους, είτε με όποιο άλλο τρόπο μπορούν να δείξουν τη συμπαράστασή τους.
Σήμερα θα αντιταχθούμε στην προσπάθεια του καπιταλιστικού συστήματος και της πατριαρχικής κοινωνίας που προσπαθούν να παραμορφώσουν το νόημα αγώνων αιώνων από γυναίκες, ριζωμένες στο κίνημα της εργατικής τάξης, σε μία ημέρα εκπτώσεων, προσφορών καλλυντικών και δώρων λουλουδιών στις γυναίκες. Σήμερα δε θα γιορτάσουμε, αλλά θα τιμήσουμε αυτό τον αμέτρητο αριθμό γυναικών των οποίων οι αγώνες σηματοδότησαν την ιστορία της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας. Και θα συνεχίσουμε να γράφουμε ιστορία με τους αγώνες μας μέχρι την ημέρα που θα γιορτάσουμε τη νίκη μας.
Τα καλέσματα για τις πορείες σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Ηράκλειο
