της Ιουλίας Λειβαδίτη
Πόσες φορές έχουμε δει σεξιστικά σχόλια στις ειδήσεις, στις εφημερίδες, στα σόσιαλ, τα έχουμε ακούσει στη δουλειά, τα έχουμε ακούσει από φίλους, από φίλες, από συγγενείς; Αν είχαμε ένα σεντ για κάθε φορά που ακούμε αυτές τις μαλακίες… μάλλον θα είχαμε ξεπληρώσει το χρέος της Ελλάδας.
Όταν διάβασα το σεξιστικό του «Πάμε Λουκέτο» της Εφημερίδας των Συντακτών για την εκπρόσωπο του ΔΝΤ, Ντέλια Βελκουλέσκου, ένιωσα διπλή απογοήτευση. Όχι για τη συγκεκριμένη στήλη: ποτέ δεν την θεώρησα ιδιαίτερα αστεία και πάντα είχε μια γερή δόση σεξισμού… Αλλά για την εφημερίδα. Μια αριστερή εφημερίδα. Διαβάζω αυτή την εφημερίδα, για να ενημερωθώ, βεβαίως, αλλά και επειδή είναι μια εφημερίδα που θεωρούσα ότι ήταν, στο βαθμό του δυνατού στην Ελλάδα, με το μέρος των γυναικών. Που τέλοσπάντων δεν ήταν απροκάλυπτα μισογυνιστική. Και τι βλέπω: ότι όταν δεν συμπαθούμε κάποια γυναίκα, με ποιό τρόπο την χτυπάμε, ακόμα κι αν λεγόμαστε αριστεροί: με την σεξουαλικότητα της, με το ίδιο της το φύλο. Ούτε λίγο ούτε πολύ στο κείμενο του Λάκη Μπελλου, η Βελκουλέσκου είναι μια dominatrix πολυτελείας, που περιμένει «καυλωμένη» το «ραντεβού εκατομμυρίων» σε ξενοδοχείο, για να «πάρει παρτούζα» τους Έλληνες αξιωματούχους.
Όποτε διαβάζω τέτοια πράγματα κάτι μαζεύεται μέσα μου. Κάτι μικραίνει, κάτι μου λέει: δεν είσαι τίποτα, οποιοσδήποτε μπορεί να σε μειώσει ανά πάσα στιγμή, απλά και μόνο επειδή είσαι γυναίκα. Καμία γυναίκα, όπου και να φτάσει, όσο και αν πληροί τα στάνταρ της καπιταλιστικής/ πατριαρχικής κοινωνίας για ομορφιά, «σεμνότητα» ή επιτυχία, δεν εξαιρείται από την σεξουαλική αντικειμενοποίηση και τον εξευτελισμό, έστω και λεκτικό. Καμία.
Τα επιχειρήματα που προβάλλονται όταν ασκείται κριτική σε σεξιστικό δημόσιο λόγο είναι πάντα τα ίδια, παρακάτω θα τα παρουσιάσουμε και θα προσπαθήσουμε να δείξουμε γιατί είναι λανθασμένα.
1. Προσπαθείτε να μας λογοκρίνετε!
«Λογοκρισία… ΒΟΗΘΕΙΑΑΑΑ…feminazis παντού, η πολιτική ορθότητα πνίγει την ελεύθερη έκφραση». Καταρχάς: κανείς δεν λογοκρίνει κανένα εδωπέρα. Όποιος δημοσιεύει τα κείμενα του στη δημόσια σφαίρα, να είναι έτοιμος και για την κριτική που θα ασκηθεί στα κείμενα αυτά. Εξορισμού άλλωστε, αυτό είναι και η δημόσια σφαίρα, ένα πεδίο διαλόγου και αντιπαραβολής επιχειρημάτων.
2. Εφόσον είναι σάτιρα, μπορώ, είμαι υποχρεωμένος κιόλας, να προσβάλω όποιον θέλω!
«Η σάτιρα πρέπει να είναι ελεύθερη για να είναι ‘βρώμικη’, ‘politically incorrect’ και ανατρεπτική». Καταρχάς να επαναλάβουμε: μπορείς να λες ο,τι θες, ούτως ή άλλως, και σάτιρα να μην είναι, στο βαθμό που δεν προτρέπεις σε πράξεις βίας. Εδώ δεν λογοκρίνουμε, ασκούμε όμως κριτική.
Πάμε στο θέμα της «ανατροπής»: Πόσο ανατρεπτικό και politically incorrect είναι δημοσιεύεις κακοποιητικό σεξιστικό λόγο για μια γυναίκα που είναι δημόσιο πρόσωπο; Δηλαδή αλήθεια τώρα, μιλάμε για το ψωμοτύρι των ελληνικών και παγκόσμιων μίντια. Αυτό που ακούμε κάθε μέρα, το απόλυτα, μα απόλυτα σύνηθες, τετριμμένο, αναμενόμενο, έως και βαρετό, είναι ανατροπή; Πιο mainstream πεθαίνεις.
Για να είναι πραγματικά ανατρεπτική και politically incorrect η σάτιρα, όπως έχουν πει άλλοι καλύτερα από μένα, πρέπει να στοχεύει «προς τα πάνω». Ναι αλλά η Βελκουλέσκου είναι «πάνω», έχει δύναμη, θα πει κάποιος, ίσως καλόπιστα. Εντάξει, λοιπόν, κάνε σάτιρα και στη Βελκουλέσκου για τις πολιτικές του ΔΝΤ. Όταν όμως χρησιμοποιείς σεξιστικό λόγο, βλάπτεις όλες τις γυναίκες, όχι μόνο αυτή. Και όλες οι γυναίκες, γενικά, δεν είναι «πάνω». Είναι «κάτω». Δες τα ποσοστά φτώχειας, αναλφαβητισμού, άνισης αμοιβής για ίση εργασία σε σχέση με τους άντρες, τα ποσοστά γάμων ανηλίκων, δολοφονιών, κακοποίησης και βιασμών γυναικών… Σε όλο τον κόσμο, και στον Δυτικό. Οι γυναίκες είναι «κάτω». Δεν είναι ανατρεπτικό να χτυπάς κάποιον που είναι κάτω. Είναι ό,τι πιο εξουσιαστικό υπάρχει. Είναι ωμή επίδειξη δύναμης.
3. Δε με νοιάζει τίποτα από όλα αυτά, εγώ πλάκα θέλω να κάνω.
«Είναι απλώς ένα αστείο, γιατί το παίρνεις τόσο σοβαρά;» Τα αστεία, ακόμα και τα χαμηλού επιπέδου, δεν εξαιρούνται με κάποιο μαγικό τρόπο από την κριτική. Αποτελούν και αυτά μέρος του κόσμου που μας περιβάλλει, δημιουργούν, όπως κάθε πολιτιστικό προϊόν, ιδέες, στάσεις και αντιλήψεις απέναντι σε ζητήματα και ανθρώπους. Όπως οι ταινίες, οι σειρές, τα ρεπορτάζ σε εφημερίδες, τα βιβλία, όλα, όλα κρίνονται για το τι λένε και τι στερεότυπα/προκαταλήψεις αναπαράγουν. Τα αστεία μάλιστα, ως μέρος της καθημερινότητας, πιο πολύ από ότι ίσως τα βιβλία ή οι ταινίες, πρέπει να υποβάλλονται σε ακόμα αυστηρότερη κριτική.
4. Καλά τώρα, είναι δυνατόν να ασχολούμαστε με αυτές τις βλακείες;
«Εδώ ο κόσμος καίγεται, για αυτά θα μιλάμε;». Το γνωστό επιχείρημα κατά οποιασδήποτε φεμινιστικής κριτικής, στους αιώνες των αιώνων αμήν. Πάντα, μα πάντα όμως, υπάρχει κάτι πιο «σοβαρό», κάτι πιο «επείγον». Πως γίνεται κάθε φορά, να υπάρχει πάντα κάτι πιο σημαντικό από τη φεμινιστική κριτική… Περίεργο πράγμα. Τελοσπάντων, αυτό το επιχείρημα πολύ απλά δεν στέκει. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η κρίση στη Συρία είναι τρισχειρότερη από την κρίση στην Ελλάδα, σωστά; Παρόλα αυτά, δεν βλέπω κόσμο να θεωρεί άχρηστα ή ασήμαντα τα κείμενα για την κρίση στην Ελλάδα επειδή «η Συρία/o κόσμος καίγεται» και επειδή «άλλοι έχουν σοβαρότερα προβλήματα». Επιπλέον, το πώς παρουσιάζονται οι γυναίκες στα μίντια είναι πολύ σοβαρό και βαθύτατα πολιτικό θέμα. Οι διακρίσεις και οι αδικίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες δεν προκύπτουν σε ένα πολιτιστικό κενό, ούτε είναι «φυσικές»: από κάπου προέρχονται και από κάπου αναπαράγονται.
Τέλος, όσον αφορά την απάντησή της Εφημερίδας των Συντακτών στη σχετική ανακοίνωση της Γ.Γ. Ισότητας. Σωστά γράφτηκε ότι η Γ.Γ. Ισότητας θα έπρεπε να έχει αντιδράσει εδώ και καιρό σε πολλά άλλα σεξιστικά κακώς κείμενα στην Ελλάδα, όχι μόνο όσον τα αφορά μίντια αλλά και στο κοινωνικό /οικονομικό πεδίο. Όμως το «υπάρχουν και χειρότερα» δεν είναι απάντηση. Επίσης να τονίσω ότι πουθενά στην απάντηση της εφημερίδας δεν υπάρχει παραδοχή κάποιου έστω λάθους ή αβλεψίας. Όλα καλά καμωμένα λοιπόν.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η απάντηση της Εφημερίδας τον Συντακτών κάνει αναφορά στη λογοκρισία (quelle surpise!). Νομίζω έχουμε καλύψει αυτό το θέμα παραπάνω, αλλά η εφημερίδα κάνει αναφορά και στην «προληπτική λογοκρισία», θέλοντας να πει ότι θα ήταν περιορισμός της ελευθερίας του λόγου αν κάποιος (επιμελητής, αρχισυντάκτης) έβλεπε αυτό το κείμενο και έλεγε στον αρθρογράφο να βγάλει τα σεξιστικά. Πρέπει να πιστέψουμε δηλαδή ότι στις εφημερίδες δεν γίνονται ποτέ διορθώσεις ή αλλαγές σε κείμενα, γιατί οποιαδήποτε παρέμβαση συνιστά λογοκρισία;
Αναρωτιέμαι: μια στήλη που θα βασιζόταν σε ρατσιστικό ή ομοφοβικό λόγο για να κάνει χιούμορ, θα δημοσιευόταν σε αριστερή εφημερίδα χωρίς καμία αλλαγή; Αν παράδειγμα, αν δεν μας αρέσουν οι πολιτικές του Ομπάμα, είναι εντάξει να δημοσιεύσουμε «χιουμοριστικό» κείμενο που θα τον στόλιζε με ρατσιστικά επίθετα; Αν κάποιος αρθρογράφος ήθελε να κάνει πλάκα με κάποιον μετανάστη, θα άφηνε η Εφημερίδα των Συντακτών να δημοσιευτεί αυτούσιο κείμενο με ρατσιστικά σχόλια; Επιτρέψτε μου να αμφιβάλλω. Η αιτία είναι, ότι στην αριστερά τουλάχιστον, έχει γίνει συνείδηση ότι ο ρατσιστικός λόγος είναι κακοποιητικός και επικίνδυνος. Κάτι τέτοιο ακόμα δεν έχει γίνει συνείδηση για τον σεξιστικό λόγο, καιρός όμως είναι πια αυτό να αρχίζει να αλλάζει.
