της Caroline Ervin
Θα πίστευε κανείς ότι η μελέτη των ανθρώπων – όλων των ανθρώπων, στο παρελθόν και το παρόν – θα ήταν λίγο πιο δίκαιη σε ζητήματα φύλου. Εξάλλου οι γυναίκες είναι το μισό της ανθρωπότητας. Μην αφήνετε όμως την κοινή λογική να θολώσει την κρίση σας! Από την αρχή της ανθρωπολογίας, ως επίσημου κοινωνικο-επιστημονικού κλάδου, τα μέλη της έκλιναν προς τον λευκό άντρα. Οι «πληροφοριοδότες» του ή τα ερωτηθέντα υποκείμενα από τους ξένους «ειδικούς» έχουν επίσης την τάση να κλίνουν προς τον άντρα. Για ποιο λόγο άλλωστε να πάρουν συνέντευξη από μερικές γυναίκες σχετικά με το τι κάνουν όλη την ημέρα, όταν θα μπορούσαν απλά να ρωτήσουν τους άντρες;
Αυτή η διευθέτηση όμως δεν θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή για τις αποφασιστικές και ευφυείς γυναίκες της πρώιμης σύγχρονης ανθρωπολογίας. Ξεκινώντας από τα μέσα του 19ου αιώνα (το πρώτο κύμα της λεγόμενης φεμινιστικής ανθρωπολογίας) υπήρξε μια σοβαρή, αναπόφευκτη ώθηση όχι μόνο να συμπεριληφθούν περισσότερες γυναικείες φωνές στη μελέτη άλλων πολιτισμών, αλλά και να γίνει τουλάχιστον μια αναφορά στις γυναίκες σε αυτούς τους πολιτισμούς.
Αλλά οι γυναίκες που σήκωσαν το βάρος κατά τις πρώτες ημέρες της ανθρωπολογίας δεν ήταν σε καμία περίπτωση τέλειες. Ενώ μερικές συνέβαλαν στο να ανοίξει το μυαλό μας στην έννοια του φύλου, κάποιες άλλες εξακολουθούσαν να έχουν απλοϊκές απόψεις για τους άλλους πολιτισμούς.
Παρακάτω παρουσιάζουμε εννέα γυναίκες, των οποίων το έργο άλλαξε τον κλάδο της ανθρωπολογίας:
Alice Cunningham Fletcher, 1838-1923
Φωτογραφία από Wikimedia Commons
Φωτογραφία από Wikimedia Commons
Γεννημένη σε μια αστική οικογένεια, αλλά δίνοντας από νωρίς «σκληρή μάχη για τη ζωή», η Alice Fletcher είχε ήδη εξελιχθεί σε μια ενεργή φεμινίστρια και σουφραζέτα τη δεκαετία του 1870. Μέσω της κατάρτισής της στην αρχαιολογία (άτυπης λόγω φύλου) και του έργου της η Fletcher γνωρίστηκε με τους Ινδιάνους της Αμερικής ζώντας τελικά για ένα διάστημα με τη φυλή Omaha. Συνδυάζοντας το υποστηρικτικό της έργο και ενδιαφέρον για τους αυτόχθονες αμερικάνικους πολιτισμούς η Fletcher έκανε την πλέον αμφιλεγόμενη κίνηση, να πιέσει για την κατανομή ή το μοίρασμα της φυλετικής γης σε μεμονωμένα οικόπεδα. Υποστήριξε ότι η συλλογική γαιοκτησία εμποδίζει την πρόοδο και τον πολιτισμό των αυτόχθονων αμερικάνων (συγκαταβατική) και αποτρέπει τους λευκούς να σέβονται τα δικαιώματα που έχουν οι ιθαγενείς πληθυσμοί πάνω στη γη (ελαφρώς πιο έγκυρη).
Όταν δεν ήταν απασχολημένη υποστηρίζοντας την ανάγκη για μια τρομερή πολιτική γαιοκτησίας, εργαζόταν για τη διατήρηση διαφόρων πτυχών της ζωής των πολιτισμών που παρατηρούσε. Μαζί με τον μουσικό John Comfort Fillmore η Fletcher συγκέντρωσε τη μουσική των Ομάχα αποτυπώνοντάς την σε νότες και όχι ηχογραφώντας την (δεν εμπιστευόταν τον φωνογράφο). Ως μία από τις πρώτες γυναίκες ανθρωπολόγους της χώρας έγινε Αντιπρόεδρος του Αμερικάνικου Συλλόγου για την Πρόοδο της Επιστήμης και Πρόεδρος του Αμερικάνικου Λαογραφικού Συλλόγου, ενώ βοηθούσε παράλληλα στο ξεκίνημα του Αμερικάνικου Ανθρωπολογικού Συλλόγου.
Elsie Clews Parsons, 1875-1941
Φωτογραφία ιδιοκτησία της οικογένειας Parsons (Wikimedia Commons)
Η Elsie Clews Parsons ήταν μια ακόμα ανθρωπολόγος της υψηλής κοινωνίας και σύζυγος μέλους του Κογκρέσσου, αλλά, ευτυχώς, δεν είχε υποστηρίξει οποιεσδήποτε πολιτικές που θα μπορούσαν να υφαρπάξουν γη από τους Ινδιάνους της Αμερικής. Αντίθετα, ενάντια στις επιθυμίες της μητέρας της, αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Barnard το 1896 και απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα στην εκπαίδευση από το Πανεπιστήμιο Columbia το 1899. Επτά χρόνια αργότερα αυτή η λαοπλάνα δημοσίευσε ένα «ριζοσπαστικό» βιβλίο υποστηρίζοντας την ανάγκη να υπάρξει άμεση επιμόρφωση πάνω στις σεξουαλικές σχέσεις καθώς και συζητήσεις για το προγαμιαίο σεξ και τους «δοκιμαστικούς γάμους». Το 1912 η Parsons έγραψε μια εθνογραφική μελέτη για τις γυναίκες της ανώτερης κοινωνικής τάξης της Νέας Υόρκης και τους έμφυλους ρόλους τους με τίτλο «Η παλιομοδίτη γυναίκα». Εκεί υποστήριξε ότι η ίδια η «γυναίκα» ήταν μια ξεπερασμένη κατηγορία που διατηρούνταν ζωντανή από εξίσου ξεπερασμένες τελετουργίες.
Τα επόμενα χρόνια ταξίδεψε, μελέτησε, κυνήγησε την περιπέτεια – και κατέληξε να διαμορφώσει τον κλάδο της ανθρωπολογίας. Έγραψε άρθρα σχετικά με τους πολιτισμούς της Αριζόνας και του Νέου Μεξικού, συγκέντρωσε λαογραφικά έθιμα της Καραϊβικής, χρηματοδότησε την έρευνα φοιτητών, δέχτηκε και απέρριψε εραστές και αντιτάχθηκε σθεναρά στους περιορισμούς στο να εργάζονται μαζί άνδρες και γυναίκες. Καλή φίλη με τον φημισμένο ανθρωπολόγο Franz Boas, η Parsons δίδαξε την Ruth Benedict και ήταν η προκάτοχος της υψηλού κύρους και επιρροής Margaret Mead, έτσι είναι λογικό που ασχολήθηκε με τους έμφυλους ρόλους και την επίδραση της κοινωνίας στους ανθρώπους. Επικεντρώθηκε σε μεγάλο βαθμό, επίσης, στον πολιτισμό των Ινδιάνων της Αμερικής. Το 1939 δημοσίευσε το «Pueblo Indian Religion», ένα δίτομο έργο που περιλαμβάνει μια τεράστια έρευνα. Υπήρξε η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του Αμερικάνικου Ανθρωπολογικού Συλλόγου, αλλά πέθανε προτού μπορέσει να δώσει μια καταπληκτική εναρκτήρια ομιλία επισημαίνοντας ότι η ανθρωπολογία είναι δυνατόν να χρησιμεύσει ως εργαλείο για το ρατσισμό.
Maria Czaplicka, 1884-1921
Maria Czaplicka (Wikimedia Commons)
Η Maria Czaplicka πήρε την πρώτη της ανώτερη εκπαίδευση σε ένα από τα «ιπτάμενα» ή «πλεούμενα» πανεπιστήμια της Πολωνίας – υπόγειες σχολές που επιδίωκαν να διατηρήσουν την πολωνική κουλτούρα και που αρχικά σκόπευαν να εκπαιδεύσουν γυναίκες, οι οποίες είχαν αποκλειστεί από τα νόμιμα πανεπιστήμια στον πρώσικο ή ρωσικό τομέα της Κοινοπολιτείας. Δεν επρόκειτο για αξιοκαταφρόνητα εγχειρήματα. Η Marie Curie ήταν μαθήτρια ενός τέτοιου προγράμματος και η ίδια η Czaplicka κατέληξε να σπουδάσει ανθρωπολογία στο Λονδίνο και στην Οξφόρδη, όπου τελικά έγινε η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια ανθρωπολογίας.
Αλλά δεν άντεχε μια ζωή καθισμένη σε ένα γραφείο ή δίνοντας διαλέξεις πίσω από ένα πόντιουμ. Τον Μάιο του 1914, αφού εργάστηκε μερικά χρόνια ως συγγραφέας και βοηθός πλούσιων γυναικών, η Czaplicka διοργάνωσε την πιο γυναικεία αποστολή στον ποταμό Yenisei στη Σιβηρία για τη διεξαγωγή έρευνας πεδίου και μελέτης των τοπικών πολιτισμών. Η μετα-ανάλυση της βιβλιογραφίας σχετικά με την περιοχή, «Η Σιβηρία των Αβορίγινων: Μια Μελέτη στην Κοινωνική Ανθρωπολογία», εκδόθηκε πριν από το ταξίδι και αποτέλεσε τη βάση για την έρευνά της. Αυτή και η ομάδα της έμειναν πάνω από ένα χρόνο συγκεντρώνοντας πληροφορίες σχετικά με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις αυτόχθονων της Σιβηρίας, φωτογραφίζοντάς τους και συλλέγοντας χειροποίητα αντικειμένα για το Μουσείο Pitt River πίσω στην Αγγλία.
Επιστρέφοντας στην Αγγλία έγραψε την προσωπική της άποψη για το ταξίδι, Ένας χρόνος στη Σιβηρία, αλλά ποτέ δεν δημοσίευσε την έρευνα πεδίου πέρα από μερικά άρθρα. Αφήνοντας τη θέση της στην Οξφόρδη το 1919 η Czaplicka αντιμετώπισε μια ζοφερή οικονομική κατάσταση. Δεν θα μπορούσε να εξασφαλίσει κανέναν άλλο ακαδημαϊκό διορισμό, ούτε θα μπορούσε να βρει άλλη υποτροφία για να ταξιδέψει. Το 1921, σε ηλικία μόλις 36 χρόνων, η Czaplicka αυτοκτόνησε.
Ruth Benedict, 1887-1948
Corbis
Η ανθρωπολόγος/ ποιήτρια Ruth Benedict ακολούθησε τα βήματα της μητέρας της για να αποκτήσει το πτυχίο της στο Πανεπιστήμιο Vassar το 1909, αλλά μόνο όταν σπούδασε υπό την καθηγεσία της Elsie Clews Parsons στη Νέα Σχολή Κοινωνικών Ερευνών απέκτησε την πρώτη της επαφή με την ανθρωπολογία. Χάρη στην Parsons και στον Alexander Goldenweiser, η Benedict σπούδασε στον καθηγητή Franz Boas στο Πανεπιστήμιο Columbia αποκτώντας το διδακτορικό της το 1923. Η διατριβή της επικεντρώθηκε στους ινδιάνικους πολιτισμούς της Βόρειας Αμερικής.
Η Benedict έδωσε μια νέα προοπτική στον κλάδο. Έβλεπε τους πολιτισμούς που μελετούσε ως άθροισμα πολλών στοιχείων, συμπεριλαμβανομένων των πνευματικών, θρησκευτικών και αισθητικών. Η πολυγραφότατη και γεμάτη περιέργεια συγγραφέας σπούδασε λαογραφία, εξέτασε το πώς η προσωπικότητα ενός πολιτισμού ορίζει τα μέλη της (πολιτισμός είναι η «προσωπικότητα με κεφαλαία γράμματα») και απέρριψε ρατσιστικές θεωρίες που προωθούν την ανισότητα. Συνεχίζοντας την επικέντρωσή της στους Ινδιάνους της Αμερικής, η Benedict μελέτησε τις φυλές Serrano, Zuni, Pima και Apache, εκτός από τις φυλές στην περιοχή των Μεγάλων Πεδιάδων.
Ενώ εργαζόταν ως βοηθός του Boas, η Benedict συναντήθηκε με τη φοιτήτρια Margaret Mead και μεταξύ τους δημιουργήθηκε ένας δεσμός που θα διαρκούσε για μια ζωή. Παρά το γεγονός ότι δεν της άρεσε καθόλου να μιλάει σε κοινό, η συναρπαστική και πνευματώδης Benedict πήγε να εργαστεί ως λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Columbia και απέκτησε πλήρη καθηγεσία λίγο πριν από το θάνατό της.
Zora Neale Hurston, 1891-1960
Corbis
Corbis
Ίσως πιο ευρέως γνωστή ως μια βαθιά ταλαντούχα συγγραφέας της αναγέννησης του Χάρλεμ, η Zora Neale Hurston επίσης εκπαιδεύτηκε ως ανθρωπολόγος υπό τον Franz Boas. Όταν σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο Barnard στη δεκαετία του 1920, ήταν η μόνη μαύρη φοιτήτρια στη σχολή και το 1928 ήταν η πρώτη που αποφοίτησε. Όταν επιδίωξε να πάρει μεταπτυχιακό τίτλο στο Πανεπιστήμιο Columbia, ο Boas ενθάρρυνε το ενδιαφέρον της στην αφροαμερικάνικη λαογραφία. Αυτή η έρευνα διαπότισε τη μυθοπλασία της, ιδίως η χρήση της διαλέκτου και της «ντοπιολαλιάς» σε έργα όπως Τα μάτια τους κοιτούσαν τον Θεό. Η Hurston μεγάλωσε στην πόλη Eatonville στη Φλόριντα, μια ολόκληρη κοινότητα μαύρων που ιδρύθηκε στον απόηχο του Εμφυλίου Πολέμου, και επέστρεψε πίσω για να καταγράψει τα λαογραφικά έθιμα, τα θρησκευτικά κηρύγματα και τη μουσική, την οποία άκουγε καθώς μεγάλωνε.
Δεν έμεινε, ωστόσο, στις ΗΠΑ. Εκτός από την έρευνά της στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας, η Hurston ταξίδεψε στην Καραϊβική για να μελετήσει τις πρακτικές βουντού. Το σημαντικότερο ανθρωπολογικό έργο της το 1935 Μουλάρια και άνθρωποι ήταν η πρώτη συλλογή μαύρης λαογραφίας από Αφροαμερικανό, είτε άντρα είτε γυναίκα, και το Πες στο άλογό μου αποτύπωνε τις εμπειρίες της στην Τζαμάικα και την Αϊτή. Επίσης πρωτοστάτησε σε ανθρωπολογικές θεωρίες και μεθόδους μέσα από τη μελέτη της για την αφρικανική διασπορά, τον εντοπισμό πολιτιστικών δεσμών μεταξύ των μαύρων στην Αφρική και εκείνων στην Ευρώπη και στις Αμερικές.
Margaret Mead, 1901-1978
Bettmann/Corbis
Bettmann/Corbis
Συνεχίζοντας το έργο των προκατόχων της, ιδιαίτερα του Franz Boas, της Ruth Benedict και της Elsie Clews Parsons, η επιρροή της Margaret Mead, ωστόσο, δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί. Η έρευνά της σε πολιτισμούς της Πολυνησίας – αποκαλύπτοντας μεταξύ άλλων μια πιο χαλαρή προσέγγιση στο προγαμιαίο σεξ – βοήθησαν στο να ξεκινήσει η σεξουαλική επανάσταση στην Αμερική και το δεύτερο κύμα του φεμινισμού. Αν τυχόν νομίζετε ότι μοναδικό επίκεντρο του έργου της ήταν το σεξ και το φύλο, ας μας επιτρέψετε να σας δώσουμε μερικά στοιχεία: Αυτή η γυναίκα είχε βαθιά γνώση της εκπαίδευσης, της προσωπικότητας, της διατροφής, της ψυχικής υγείας (και πολλών περισσότερων) καθώς έβρισκαν εφαρμογή στον πολιτισμό και στις σχέσεις.
Γεννήθηκε από προοδευτικούς προτεστάντες γονείς και διδάχτηκε τα πρώτα χρόνια από τη γιαγιά της. Η Mead ενθαρρύνθηκε από πολύ μικρή ηλικία όχι μόνο να παρατηρεί τον κόσμο γύρω της, αλλά και να κρατάει λεπτομερείς, εκτενείς σημειώσεις. Όταν η γεμάτη περιέργεια φοιτήτρια σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο Barnard και πήρε ένα μάθημα που δίδασκε ο Boas (αργότερα θα έπαιρνε το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό της στο Πανεπιστήμιο Columbia υπό την επίβλεψή του), τίποτε δεν μπορούσε να την σταματήσει. Γεννήθηκε για να γίνει ανθρωπολόγος.
Στο Σεξ και Ιδιοσυγκρασία διερεύνησε τους ρόλους της φύσης και της ανατροφής ανάμεσα σε πολιτισμούς στην Παπούα Νέα Γουινέα και ισχυρίστηκε ότι, πράγματι, το βιολογικό και το κοινωνικό φύλο είναι δύο διαφορετικές δυνάμεις. Στο Ενηλικίωση στη Σαμόα, το πρώτο και ίσως το πιο σημαντικό έργο της, αναφέρθηκε σε χαλαρές συμπεριφορές απέναντι στη σεξουαλική εξερεύνηση και στους ρόλους του βιολογικού/ κοινωνικού φύλου καθώς παίζουν έναν ευεργετικό ρόλο στην ανάπτυξη των έφηβων κοριτσιών.
Πέρα από όλα αυτά – μια καριέρα ταξιδιών και ανακαλύψεων, τρεις γάμους και ατελείωτες διαμάχες – διατήρησε ένα ειδύλλιο με την καθηγήτρια, φίλη και μέντορά της, Ruth Benedict, που κράτησε μια ολόκληρη ζωή. Μπορείτε να διαβάσετε τις ερωτικές επιστολές τους, αλλά σας προειδοποιούμε: μπορεί να συγκινηθείτε διαβάζοντάς τες.
Phyllis Kaberry, 1910-1977
Αρχείο Planet News
Γεννήθηκε στο Σαν Φρανσίσκο και μεγάλωσε στην Αυστραλία. Η Phyllis Kaberry ήταν περιπετειώδης από την αρχή. Τα πρώτα χρόνια που εξερευνούσε με τα αδέλφια της την προετοίμασαν καλά για μια καριέρα ως κοινωνική ανθρωπολόγος. Μετά την αποφοίτησή της από το Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, η Kaberry έγραψε τη μεταπτυχιακή της εργασία το 1934 για τους αυτόχθονες κατοίκους των νησιών πέρα από την Αυστραλία, συμπεριλαμβανομένης της Νέας Γουινέας, των νησιών Φίτζι και των νήσων του Σολομώντα. Συνέχισε την έρευνά της που κράτησε πάνω από έναν χρόνο διεξάγοντας έρευνα πεδίου στους ιθαγενείς στη Δυτική Αυστραλία, μια εμπειρία που θα διαμόρφωνε το πολύ σημαντικό έργο της, Αβορίγινες γυναίκες: ιερές και βέβηλες, που γράφτηκε κατά τη διάρκεια των σπουδών της στο Λονδίνο με τον Bronislaw Malinowski. Αποτελούσε μια καθ’ όλα αναγκαία επανεξέταση (ή μια άλλη θεώρηση) των αυτόχθονων γυναικών που προσπαθούσε να τις παρουσιάσει ως πραγματικά ανθρώπινα όντα με πραγματικά συναισθήματα. Τριάντα χρόνια μετά τη δημοσίευση, οι συνάδελφοι ερευνητές θα το χαιρέτιζαν ως τη μοναδική «πρωτοποριακή μελέτη για την κοινωνική θέση των γυναικών» στην Αυστραλία.
Δεν ήταν από τους ανθρώπους που θα χαλάρωνε μετά από ένα συναρπαστικό γεγονός. Η Kaberry συνέχισε να λαμβάνει επιχορηγήσεις, υποτροφίες και θερμές προσκλήσεις να διεξάγει έρευνα πεδίου και να δίνει διαλέξεις σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Μερικές από τις πιο ευτυχισμένες μέρες της ζωής της τις πέρασε ερευνώντας τον υποσιτισμό ανάμεσα στους ανθρώπους του βρετανικού Καμερούν (τώρα τμήματα της Νιγηρίας και του Καμερούν), όπου έγινε πολύ καλή φίλη με τις ντόπιες γυναίκες, πολλές από τις οποίες παραπονιούνταν ότι τα βόδια της γειτονικής φυλής τούς κατέστρεφαν τα αγροκτήματά τους. Η Kaberry προφανώς τις βοήθησε να οδηγήσουν τα βοοειδή μακριά από τη γη τους, κερδίζοντας έτσι τον τίτλο «Βασιλομήτωρ» από τις γυναίκες. Το διάστημα που έμεινε στην περιοχή την ενέπνευσε να γράψει το βιβλίο της Αυτόχθονες γυναίκες, στο οποίο εξέταζε την κοινωνική και οικονομική θέση των γυναικών και επιπλέον έριχνε φως σε θέματα βρεφικής θνησιμότητας και υποσιτισμού.
Επιπλέον, εκτός από το ότι υπηρέτησε ως αντιπρόεδρος του Βασιλικού Ανθρωπολογικού Ινστιτούτου της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιρλανδίας και έγινε μέλος του προσωπικού του University College του Λονδίνου, ήταν πνευματώδης και με μεγάλη αίσθηση του χιούμορ. Διασκέδαζε πολύ μεταφέροντας τα παράπονα των Αφρικανών φιλενάδων της για τους τεμπέληδες άντρες του χωριού τους στις συζητήσεις με τους άντρες συναδέλφους της.
Mary Leakey, 1913-1996
Bettmann / Corbis
Keystone-Γαλλία / Getty Images
Εξαιρετική κυνηγός απολιθωμάτων, η Mary Leakey ενδιαφερόταν για την τέχνη και την αρχαιολογία από την αρχή. Ο πατέρας της (ένας απίθανος μπαμπάς!) την έπαιρνε μαζί του για να δει αρχαίες ζωγραφιές σε σπήλαια στη Γαλλία, εκτός από τα μουσεία όπου συμμετείχε σε αρχαιολογικές ανασκαφές. Όταν πέθανε ο πατέρας της και η μητέρα της την πήγε πίσω στο Λονδίνο, η Leakey, αρρωστημένη από το καθολικό σχολείο, άρχισε να παρακολουθεί πανεπιστημιακά μαθήματα στην αρχαιολογία, την προϊστορία και τη γεωλογία. Τρία χρόνια αργότερα η Leakey (το γένος Nicol) ήταν ήδη αυθεντία στον πυρόλιθο και στην επιστημονική απεικόνιση, γεγονός που λειτούργησε τέλεια για τον μέλλοντα σύζυγο (και παντρεμένο εκείνη την περίοδο) Louis Leakey. Την προσκάλεσε στην Αφρική για να ζωγραφίσει τα εργαλεία που θα έβρισκε.
Παρά το γεγονός ότι δεν την ενδιέφερε καθόλου να κυνηγήσει μια τυπική εκπαίδευση, τα πήγε μια χαρά. Κατά τη διάρκεια της καριέρας της η Leakey κέρδισε πολυάριθμους τιμητικούς τίτλους χάρη στην απίστευτη δουλειά που η ίδια (και ο σύζυγός της Louis) έκανε (αν και ο γιος της ο Richard πιστώνει και την ίδια τη μητέρα του ως επιτυχία του Louis). Στην Αφρική ανακάλυψε τον Proconsul africanus (βρήκε ένα άθικτο κρανίο το 1948), τον Zinjanthropus boisei (επίσης γνωστό ως Australopithecus boisei [η ανακάλυψη του οποίου, το 1959, εξασφάλισε σε αυτήν και στο Louis χρηματοδότηση από το National Geographic Society]), τον Homo habilis (1960) και ένα απολιθωμένο ίχνος από πατημασιές πρϊστορικού ανθρώπου που εκτεινόταν για περίπου 27 μέτρα (1979).
Ένα πράγμα δεν άρεσε στην πρωτοποριακή αρχαιολόγο. Οι ερωτήσεις σχετικά με το φύλο της, για το οποίο είπε σε μία αμερικανίδα δημοσιογράφο ότι δεν είχε καμία σχέση με τη δουλειά της. «Ποτέ δεν χρειάστηκε να συνειδητοποιήσω το φύλο μου», της είπε η Leakey. «Ποτέ δεν ένιωσα σε μειονεκτική θέση».
Pearl Primus, 1919-1994
Joseph Schwartz / Corbis
Reg Birkett / Keystone / Getty Images
Η Pearl Primus ήταν χορεύτρια, χορογράφος, ακτιβίστρια, δασκάλα και λέκτορας που βοήθησε να βρει ο χορός της Αφρικής και της Καραϊβικής το αμερικανικό κοινό. Πρωτίστως όμως ήταν επιστήμονας. Η Primus, που καταγόταν από την Τρινιδάδ, μετακόμισε με την οικογένειά της στη Νέα Υόρκη σε ηλικία δύο χρονών. Έκανε τις προπτυχιακές σπουδές της στη βιολογία και τις εισαγωγικές σπουδές στην ιατρική στο Hunter College, αλλά μιας και δεν προσλάμβαναν μαύρους στα εργαστήρια, έκανε αίτηση στο Εθνικό Συμβούλιο Νέων, έναν οργανισμό New Deal που την τοποθέτησε στην Ομάδα Νέου Χορού.
Είχε βρει ένα πάθος, ακόμη και αν αυτό σήμαινε ότι θα έβαζε την επιστήμη για λίγο σε αναμονή. Η Primus γρήγορα έγινε δασκάλα και έδινε παραστάσεις με τη δική της δουλειά. Χρησιμοποιούσε τον χορό για να πει οδυνηρές ιστορίες για τη ζωή των Αφρο-αμερικανών. Οι παραστάσεις το 1943 περιλάμβαναν το Strange Fruit (για το λιντσάρισμα) και Ο Νέγρος μιλάει για Ποτάμια (που απεικονίζουν τη ζωή των μαύρων που ζούσαν κατά μήκος του Μισισιπή). Μετά τις περιοδείες της και αφού ίδρυσε τη δική της εταιρεία, η Primus έλαβε μια υποτροφία για σπουδές χορού στην Αφρική, παντρεύτηκε έναν συνάδελφο χορευτή και έγινε η διευθύντρια του Κέντρου Παραστατικών Τεχνών στη Λιβερία. Ήταν μια πολυάσχολη περίοδος, αλλά το 1978 πήρε ένα διδακτορικό στην ανθρωπολογία (Αφρικανικές και Καραϊβικές σπουδές) από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
Τα δύο μεγάλα πάθη της συνδυάστηκαν. Εκτός από το να μοιράζεται αφροαμερικάνικεςς ιστορίες μέσα από τις παραστάσεις της, επέκτεινε την έρευνά της στην Καραϊβική και στη Νιγηρία, στη Γκάνα, στο Ζαΐρ και στη Ρουάντα. Το δεξί και αριστερό της ημισφαίριο σε πλήρη λειτουργία, ήταν η τέλεια υποψήφια να συμμετάσχει στη «Μαύρη Παράδοση στον Αμερικανικό Χορό», ένα πρόγραμμα που επιδίωκε να διατηρήσει και να αναβιώσει τον μαύρο χορό.
Πηγή: stuff mom never told you
Μετάφραση-επιμέλεια: Λίνα Φιλοπούλου
***
Το Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας θα πραγματοποιηθεί φέτος για 6η χρονιά από 26 έως 29 Νοεμβρίου στο Exile Room (Αθηνάς 12, 3ος όροφος, Μοναστηράκι). Οι προβολές (οι οποίες θα έχουν μόνο αγγλικούς υπότιτλους) θα γίνουν στο Exile Room (Αθηνάς 12, 3ος όροφος, Μοναστηράκι), η είσοδος θα είναι δωρεάν και θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας. Ολόκληρο το πρόγραμμα του φεστιβάλ μπορείτε να το δείτε εδώ.
Εμείς έχουμε ξεχωρίσει τις γυναικείες παραγωγές του φεστιβάλ:
Τετάρτη 25.11 στις 20.00 (ειδική προβολή)
News From Home της Chantal Akerman
Υπάρχουν κάποιοι δημιουργοί που, συνειδητά ή όχι, συνέβαλαν στη διαμόρφωση, εξέλιξη και ανάδειξη της σχέσης του κινηματογράφου και οπτικής ανθρωπολογίας, και η πρωτοπόρος δημιουργός Σαντάλ Ακερμάν ανήκει σίγουρα σε αυτή την κατηγορία. Ο κυριότερος λόγος είναι ότι μερικές από τις ταινίες της έχουν μια στενή σχέση με την έννοια της «διασποράς» και αυτό το στοιχείο τράβηξε το ενδιαφέρον για το έργο της πέρα από το χώρο των κινηματογραφικών σπουδών.
Το News From Home, ίσως η ταινία της Ακερμάν με την μεγαλύτερη επιρροή σε αυτή τη διαδικασία, είναι ένα «επιστολικό ντοκιμαντέρ διασποράς» που βασίζεται στα γράμματα που στέλνει η μητέρα της σε αυτήν ενώ ζούσε στη Νέα Υόρκη, και δεν απο- τελεί μόνο μια πολύ σημαντική ταινία, αλλά και ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς μια ταινία μπορεί να επηρεάσει πολλές πτυχές του κόσμου μας πέρα από τον κινηματογραφικό.
Φέτος έχουμε την ευκαιρία να προβάλουμε την ταινία στην Αθήνα, επιθυμώντας μόνο η αφορμή να ήταν διαφορετική, και όχι η ξαφνική απώλεια της που μας συγκλόνισε τον περασμένο Οκτώβριο.
Η προβολή θα φιλοξενηθεί στο Auditorium του Γαλλικού Ινστιτούτου (Σίνα 31, Αθήνα).
Πέμπτη 26.11 στις 18.30
Κινέζοι Γεννημένοι στη Βρετανία
Σκηνοθεσία: ElenaBarabantseva & AndyLawrence. 48’ (Ηνωμένο Βασίλειο)
Ο Ντάνιελ και ο Κέβιν είναι δύο παιδιά Κινέζων μεταναστών στο Μάντσεστερ. Καταγράφοντας τις προσπάθειες να συμφιλιώσουν την βρετανική με την κινέζικη πλευρά τους, η ταινία αποκαλύπτει νέες διαστάσεις στο πώς τα αγόρια βιώνουν τον κόσμο τους.
στις 19.30
Τα Θηλυκά Είναι Εδώ
Σκηνοθεσία Ναταλία Κουτσούγερα. 45’ (Ελλάδα) – Παρουσία της σκηνοθέτριας
Η ταινία περιγράφει τις ζωές δυο κοριτσιών που χορεύουν freestyle hip-hop, popping, και house dance, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους οι διεθνείς διαγωνιστικοί χοροί χρησιμοποιούνται από τις γυναίκες της συγκεκριμένης σκηνής, εστιάζοντας στις εκφάνσεις της θηλυκότητας και του φύλου σ’ ένα ανδροκρατούμενο χώρο.
στις 21.45
Σε Έπαινο των Σκιών
Σκηνοθεσία: Kayla Reopelle & Εvan Raymond Spitzer. 34’ (Η.Π.Α., Γερμανία)
Η ταινία είναι η ποιητική απεικόνιση τριών νέων στη ζωή τους στα βόρεια της Νέας Υόρκης δίχως ηλεκτρικό, γκάζι, ίντερνετ και κινητά τηλέφωνα. Ο τρόπος ζωής τους, αν και αντισυμβατικός, προάγει την ερώτηση τού τι είναι απαραίτητο στις ζωές μας.
Ένα Πιάτο Σκουπίδια
Σκηνοθεσία: Adéla Košařová & Radka Mezníková. 12’ (Τσεχική Δημοκρατία)
Η ταινία είναι μια καταγραφή του φαινομένου «dumpster diving», η περισυλλογή δηλαδή φαγητού από κάδους απορριμμάτων πίσω από τα σουπερμάρκετ. Οι συμμετέχοντες προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν ξανά τα συχνά ακόμη βρώσιμα φαγητά και με τον τρόπο αυτό να διαμαρτυρηθούν ενάντια στην υπέρμετρη σπατάλη.
Μαύρο Κάρβουνο
Σκηνοθεσία: Tania Sofia Oliveira Prates. 9’ (Πορτογαλία)
Μια σφαιρική μελέτη πάνω σε μία από τις παραδοσιακές μεθόδους που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή κάρβουνου στην Πορτογαλία, που ήταν ιδιαίτερα διαδομένες στις τελευταίες δεκαετίες. Η διαδικασία ξεκινά από το κόψιμο των δέντρων και φτάνει μέχρι την πώληση του προϊόντος.
Παρασκευή 27.11 στις 16.00 (Θεματική Ενότητα)
Nobel Nok Dah
Σκηνοθεσία: Emily Hong & Miasarah Lai & Mariangela Mihai. 23’ (Η.Π.Α.)
Η ταινία προσφέρει μια αποκαλυπτική ματιά στις ζωές τριών προσφύγων από τη Μιανμάρ που συναντήθηκαν στη Νέα Υόρκη, ιχνογραφώντας αναλαμπές υποκειμενικότητας που κάνουν περίπλοκη όποια μόνη αφήγηση της προσφυγικής εμπειρίας.
Πώς Είναι η Ζωή Εδώ
Σκηνοθεσία: Marlene Wynants. 30’ (Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Σερβία)
Σε έναν οικισμό στα προάστια του Βελιγραδίου, οι οικογένειες Ρομά ζουν σε ακραία φτώχεια, συνέπεια των διακρίσεων και του αποκλεισμού. Η ταινία εξετάζει τον αγώνα της επιβίωσης στο περιθώριο της κοινωνίας και τα όνειρα για τη Δυτική Ευρώπη.
Ένα Ονειρικό Σχολείο στις Στέπες
Σκηνοθεσία: Güliz Sağlam. 55’ (Τουρκία) – Παρουσία της σκηνοθέτη
Η ζωή του Uluçay, ανάμεσα σε πραγματικότητα και όνειρο, στους μισοφωτισμένους διαδρόμους του νοσοκομείου και του χωριού, και ο κόσμος του Ahmet Uluçay, που έπρεπε να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι είχε εγκεφαλικό όγκο πριν από 12 χρόνια.
στις 18.00 (Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά)
Η Νύφη του Καθρέφτη
Σκηνοθεσία: Δέσποινα Πανταζή
Στον ορεινό όγκο της Ροδόπης, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Βουλγαρία, κατοικούν οι Πομάκοι, παρά τη βίαιη αλλοίωση στην γλώσσα τους και άλλα πολιτισμικά στοιχεία. Το έθιμο του γάμου, όμως, φαίνεται να επιβίωσε.
στις 20.00 (Πανόραμα)
Εγώ και οι Άλλοι
Σκηνοθεσία: Θέλγεια Πετράκη. 53’ (Ελλάδα) – Παρουσία της σκηνοθέτη
Το ντοκιμαντέρ περιγράφει τον τελευταίο χρόνο του Ζαννείου Ιδρύματος Παιδικής Προστασίας και Αγωγής. Καταγράφοντας την καθημερινότητα του Ιδρύματος, διαπιστώνουμε ότι έπειτα από 130 χρόνια λειτουργίας βρίσκεται στην καλύτερή του μορφή.
στις 22.15 (Φοιτητικές)
Haraka Baraka: Η Μετακίνηση είναι Ευλογία
Σκηνοθεσία: Lana Askari. 27’ (Ηνωμένο Βασίλειο)
Έχοντας ζήσει στην Ολλανδία πάνω από 20 χρόνια, οι γονείς της δημιουργού επιστρέ- φουν στο Κουρδιστάν. Η ταινία τούς ακολουθεί, θίγοντας ταυτόχρονα την επανα-δι- απραγμάτευση του ανήκειν κατά τη διάρκεια μιας (φαινομενικά) διαχρονικής κρίσης.
Διάλογοι του Βάλτου
Σκηνοθεσία: Ildikó Zonga Plájás. 53’ (Ολλανδία)
Το Δέλτα του Δούναβη στη Ρουμανία είναι Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Παρόλο που γίνονται προσπάθειες για να προστατευτεί η βιοποικιλότητα, η δοκιμασία των τοπικών κοινοτήτων σε μεγάλο βαθμό παραβλέπεται.
Η Χαμένη Γη
Σκηνοθεσία: Daria Fedyaeva. 29’ (Ρωσία)
Η Tatiana και ο Sergei ήρθαν στο χωριό όταν περισσότεροι από δύο χιλιάδες έμεναν εδώ. Υπήρχε ένα σχολείο, ένα νοσοκομείο, ένας κινηματογράφος. Υπήρχαν δουλειές. Τώρα, είναι οι τελευταίοι κάτοικοι του χωριού, βλέποντας τον τόπο τους να οδηγείται στην ίδια μοίρα με πολλά άλλα χωριά στη Ρωσία.
Σάββατο 28.11 στις 21.00
Trans X Istanbul
Σκηνοθεσία: Maria Binder. 109’ (Τουρκία, Γερμανία) – Παρουσία των συντελεστών
Χιλιάδες διεμφυλικές γυναίκες ζουν στις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας και τα εγκλήματα εναντία τους σε μεγάλο βαθμό δεν διερευνώνται. Η Ebru, μια διεμφυλική γυναίκα από την Κωνσταντινούπολη, μάχεται ενάντια στην μετακίνηση και τις δολοφονίες των συντρόφισσών της. Θέλει να αλλάξει την τουρκική κοινωνία με χιούμορ, αυτο-ειρωνεία, και πολιτική οξύνοια.
στις 23.00
Περίεργα Πλάσματα: Η Κρυφή Ζωή μιας Αγγλικής Φάρμας Γαλακτοκομικών
Σκηνοθεσία: Kriston Jackson. 18’ (Αγγλία)
Γυρισμένο στα περίχωρα του Δάσους του Μπόλαντ στο Βόρειο Λάνκασιρ, το «Περίεργα Πλάσματα» είναι μια αισθητήρια εξερεύνηση της κρυφής ζωής ενός γαλακτοκομείου. Παρακολουθώντας την ιδιαίτερη συνύπαρξη του ανθρώπου με ένα από τα πιο σημαντικά πλάσματα στην ανθρώπινη ιστορία: την αγελάδα.
Κυριακή 29.11 στις 17.00 (Φοιτητικές)
Παιχνίδι της Πόλης
Σκηνοθεσία: Paloma Yáñez Serrano. 31’ (Ηνωμένο Βασίλειο, Αίγυπτος)
Η ταινία, γυρισμένη στο Κάιρο, είναι ένα ταξίδι που παρουσιάζεται σε δύο οθόνες, αντιπαραθέτοντας τους διαφορετικούς ρόλους που μπορούν να πάρουν τα παιδιά στην πόλη και αργότερα το πώς αυτοί οι ρόλοι μεταμορφώνονται καθώς αυτά μεγαλώνουν.
Το να Δουλεύεις Σημαίνει να Μεγαλώνεις. Οργανωμένα Εργαζόμενα Παιδιά και τα Αιτήματά τους
Σκηνοθεσία: Léa Klaue. 32’ (Νορβηγία, Βολιβία)
Ο Τζέραλντ, η Ρούμπεν, η Νέισα και οι φίλοι τους είναι παιδιά και έφηβοι που δουλεύουν ως οδηγοί χειραμαξών στην αγορά και ως παπαδοπαίδια στα νεκροταφεία στην περιοχή της Κοτσαμπάμπα στη Βολιβία. Είναι επίσης μέλη του εργατικού σωματείου για τα εργαζόμενα παιδιά της Βολιβίας, μέσω του οποίου υπερασπίζονται το δικαίωμά τους στην εργασία ενώπιον των αρχών
στις 18.00
Φάε τα Παιδιά σου
Σκηνοθεσία: Treasa O’Brien & Mary Jane O’Leary. 78’ (Ιρλανδία) – Παρουσία των σκηνοθετών
Μία πέρα για πέρα ακτιβιστική ταινία, μια πρόκληση που επιχειρεί να καταγράψει το αόρατο. Είναι ένα road trip και μια αποστολή δύο φίλων που μετανάστευσαν από την Ιρλανδία κατά τη διάρκεια της οικονομικής κατάρρευσης του 2008 και επιστρέφουν για να εξετάσουν την υποτιθέμενη αποδοχή στη χώρα του χρέους και της λιτότητας.
***
Επίσης, με δεδομένες τις ανάγκες που προκύπτουν στα κέντρα φιλοξενίας προσφύγων και ύστερα από επικοινωνία με τις ομάδες αλληλεγγύης που δραστηριοποιούνται στο κέντρο του Βοτανικού, θα τοποθετηθούν στους χώρους του Exile Room κουτιά συλλογής για τα παρακάτω είδη:
– είδη προσωπικής υγιεινής (σαμπουάν, σαπούνια, σερβιέτες, ξυραφάκια, χαρτιά υγείας, οδοντόκρεμες, οδοντόβουρτσες)
– βρεφικά είδη (γάλατα σε σκόνη, κρέμες σκόνη ή βαζάκια, πάνες, μωρομάντηλα)
– τρόφιμα έτοιμα όπως: μπισκότα, κράκερς, κριτσίνια, μπάρες δημητριακών, παξιμάδια, ξηρούς καρπούς, παστέλια, σταφίδες, αποξηραμένα φρούτα, ατομικούς χυμούς και ατομικά παστεριωμένα γάλατα
– φάρμακα για ενήλικες και παιδιά
Τα είδη θα παραδοθούν στο κέντρο φιλοξενίας προσφύγων Βοτανικού μετά τη λήξη του φεστιβάλ.
