της Olivia Goldhil
Είναι καιρός να μιλήσουμε για τους πόνους της περιόδου. Κάθε μήνα, κάθε γυναίκα που γνωρίζετε μεταξύ μεταεφηβικής ηλικίας προ-κλημακτηρίου, ματώνει από τον κόλπο της. Η περίοδος είναι ένα από τα πιο βασικά δεδομένα της ζωής. Κάθε αίσθημα αηδίας γύρω από το θέμα είναι ταυτόχρονα γελοίο και επικίνδυνο, καθώς είναι πάρα πολλές οι γυναίκες που υποφέρουν σιωπηλά, μορφάζοντας μέσα στην αγωνία που βιώνουν κατά τη διάρκεια της περιόδου τους.
Αγωνία, ακριβώς. Όχι ενοχλήσεις ή δυσφορία ή ιδιοτροπίες, αλλά πολύ σοβαρό πόνο. Η δυσμηνόρροια, ο κλινικός όρος για την επώδυνη εμμηνόρροια, αναστατώνει την καθημερινότητα σε περίπου 1 στις 5 γυναίκες, σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ακαδημία Οικογενειακών Γιατρών (American Academy of Family Physicians). Και παρόλα αυτά η έρευνα για αυτή την κατάσταση είναι εντυπωσιακά περιορισμένη, σύμφωνα με τους ειδικούς, ενώ πάρα πολλοί γιατροί είναι απορριπτικοί όταν έρχονται αντιμέτωποι με τα συμπτώματα.
Ο Frank Tu, διευθυντής γυναικολογικού πόνου στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο NorthShore University HealthSystem, μιλώντας στο Quartz λέει ότι κάποιοι γιατροί διδάσκονται ότι η ιβουπροφένη «πρέπει να αρκεί». Ωστόσο, δεν αποτελεί επαρκή απάντηση σε τόσο σοβαρό πόνο. Πόσο σοβαρό; ο John Guillebaud, διευθυντής αναπαραγωγικής υγείας στο University College London, λέει στο Quartz ότι οι πόνοι μπορεί να είναι «σχεδόν εξίσου έντονοι με αυτούς της καρδιακής προσβολής».
Κατά τα δυο τελευταία χρόνια οι πόνοι της περιόδου μου έχουν γίνει τόσο δυνατοί που θυμίζουν εκείνους της δισκοπάθειας. Μιλάω εκ πείρας, μιας και μου έχει συμβεί πάθει δυο φορές. Οι γιατροί ήταν τόσο πεισμένοι ότι μου συνέβαινε για τρίτη φορά, που με παρέπεμψαν για μαγνητική. Κάθε μήνα περνούσα ώρες ξαπλωμένη στο πάτωμα, ανίκανη να κουνηθώ, κυριολεκτικά κλαίγοντας από την αγωνία. Ο μηρός και οι μύες της πλάτης μου πάθαιναν σπασμούς, τόσο ώστε το σώμα μου έστριβε σε σχήμα S όποτε σηκωνόμουν όρθια – μια κατάσταση που δεν περνούσε όταν τέλειωνε η αιμορραγία, αλλά έπρεπε να αντιμετωπίζεται με επισκέψεις σε έναν φυσιοθεραπευτή κάθε τέσσερεις βδομάδες.
Πριν κάνω τις μαγνητικές, είπα στον γιατρό που με παρακολουθούσε ότι μου φαίνεται πως ο πόνος ενεργοποιείται από την περίοδό μου. Δεν το θεώρησε σχετικό και αγνόησε το σχόλιο. Αργότερα, όταν οι μαγνητικές τομογραφίες έδειξαν ότι οι σπόνδυλοί μου ήταν στη θέση τους, ο ειδικός μου είπε ότι ο πόνος μου μάλλον προέρχεται από φλεγμονή στο νεύρο – ένα από αυτά τα οδυνηρά συμπτώματα που κάποια με το δικό μου ιστορικό πολύ πιθανό να έχει κατά διαστήματα. Όταν ρώτησα αν αυτό μπορεί να συνδέεται με τον κύκλο μου και πάλι τα μάτια του γύρισαν στο πλάι και τα χέρια του έκαναν μια απορριπτική κίνηση.
Επόμενη στάση ήταν η γυναικολόγος, που μου έκανε υπέρηχο, μου είπε ότι όλα μοιάζουν φυσιολογικά και, μετά από ένα επόμενο ραντεβού όπου είπα ότι πονάω ακόμα, μου πρότεινε να πάρω αντισυλληπτικά χωρίς διακοπές (η ιδέα του να μην έχω καθόλου περίοδο). Όταν ρώτησα για τους κινδύνους, μου είπε ότι μπορεί να οδηγούσε σε θρόμβους και αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού – όμως 1 στις 8 γυναίκες πάσχουν από καρκίνο του μαστού ούτως ή άλλως οπότε δεν θα έπρεπε να ανησυχώ και πολύ.
Φαίνεται τελικά ότι η συνεχής χρήση του χαπιού δεν σταματάει τελείως την περίοδο ή τουλάχιστον τον συνοδευτικό της πόνο. Και στην πορεία της έρευνας για αυτό το άρθρο και μιλώντας με γιατρούς, συνειδητοποίησα ότι έχω όλα τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης – μια πάθηση που δεν μπορεί να διαγνωστεί με υπέρηχους, μα μόνο με λαπαροσκοπικό χειρουργείο (περισσότερα για το θέμα παρακάτω).
Προς το παρόν, και χωρίς επίσημη διάγνωση, οι μηνιαίοι πόνοι μου είναι κάτι σαν μυστήριο. Μόλις όμως άρχισα να μιλάω για τους πόνους της περιόδου, έμαθα ότι δεν είμαι η μόνη που πρέπει να ανέχεται αυτή τη δυσφορία και τη σύγχυση. Μισή ντουζίνα φίλες μου είπαν ότι είχαν παρόμοιες εμπειρίες – άκουσα για μόνιμο χαπάκωμα με αντισυλληπτικά, για συνταγογράφηση Prozac με σκοπό την αντιμετώπιση των μηνιαίων επιθέσεων κατάθλιψης, για μόνιμες ημικρανίες, ακόμα και για εμετούς σε κάθε περίοδο. Τα συμπτώματα ήταν ποικίλα, όμως αυτές οι ιστορίες είχαν ένα πράγμα κοινό: καμιά δεν φαινόταν να παίρνει σαφείς απαντήσεις από το γιατρό της.
Οι ιατρικές παθήσεις που συνδέονται με τους πόνους της περιόδου
Υπάρχουν δύο βασικές αιτίες των πόνων της περιόδου: η πρωταρχική δυσμηνόρροια και η ενδομητρίωση. Η πρώτη είναι απλώς επώδυνη εμμηνόρροια, χωρίς συγκεκριμένη ιατρική εξήγηση, που τείνει να επηρεάζει τις γυναίκες από τη στιγμή που πρωτοέχουν περίοδο. Όμως η διάκριση ανάμεσα στις δύο αιτίες δεν είναι ξεκάθαρη, καθώς πολλές γυναίκες που υποφέρουν από δυσμηνόρροια μπορεί να πάσχουν από ενδομητρίωση που απλώς δεν έχει διαγνωστεί. Υπολογίζεται ότι ενώ το 20% των γυναικών πάσχουν από πρωταρχική δυσμηνόρροια, περίπου 10% των γυναικών με ωορρηξία στις ΗΠΑ έχουν ενδομητρίωση και τους παίρνει κατά μέσο όρο δέκα χρόνια μέχρι να υπάρξει ακριβής διάγνωση.
Η ενδομητρίωση παρουσιάζεται όταν ιστός παρόμοιος με εκείνον που βρίσκεται στο εσωτερικό της μήτρας μεγαλώνει σε άλλες περιοχές, συνήθως εντός της πυέλου, όπως σάλπιγγες και ωοθήκες. Τέτοιος ιστός έχει επίσης βρεθεί στην ουροδόχο κύστη και τα έντερα και, σε σπάνιες περιπτώσεις, ακόμη και στους πνεύμονες και τον εγκέφαλο. Το σώμα αντιδρά σε αυτές τις αλλοιώσεις προσπαθώντας να τις καλύψει με ουλώδη ιστό και δημιουργώντας φλεγμονή. Ένα από τα πιο κοινά συμπτώματα είναι έντονες κράμπες κατά την εμμηνόρροια. Αν παραμείνει χωρίς θεραπεία, προκαλεί στειρότητα. Και παρόλα αυτά επικρατεί μεγάλη σύγχυση σχετικά με την ενδομητρίωση – τις αιτίες, τους λόγους που κάποιες γυναίκες έχουν προδιάθεση για την εμφάνιση της νόσου, αν υπάρχει κληρονομικός παράγοντας.
Στο μεταξύ, οι ιατρικοί λόγοι της πρωταρχικής δυσμηνόρροιας παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άγνωστοι. Ο Guillebaud αναφέρει ότι ο πόνος δημιουργείται μερικώς από κράμπες της μήτρας, ενώ ο Tu λέει ότι συμβάλλει ένας συνδυασμός από αισθητηριακές διαδικασίες, τοπικές φλεγμονές της μήτρας και θέματα ροής του αίματος στη μήτρα. Αυτό που δεν είναι πλήρως κατανοητό είναι τα συγκεκριμένα δεδομένα που κάνουν κάποιους ανθρώπους να υποφέρουν περισσότερο από άλλους. «Αυτό είναι καλή ερώτηση, την οποία όμως στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε πώς να απαντήσουμε» είπε στο Quartz ο Richard Legro, γιατρός στο νοσοκομείο Penn State College of Medicine.
Υπάρχουσες θεραπείες και η έλλειψη έρευνας
Παρά τον μεγάλο αριθμό γυναικών που υποφέρουν από έντονες κράμπες, οι υπάρχουσες θεραπείες είναι περιορισμένες. Τόσο για την ενδομητρίωση όσο και τη δυσμηνόρροια, οι ασθενείς μπορούν να αμβλύνουν τα συμπτώματα μέσω της χρήσης παυσίπονων, όπως η ιβουπροφένη, να χρησιμοποιήσουν το χάπι για αντισύλληψη, το οποίο τείνει να μειώνει τη ροή του αίματος της περιόδου, ή ενδομήτρια συστήματα όπως το Mirena.
Εάν η ενδομητρίωση δημιουργεί προβλήματα υπογονιμότητας, οι ασθενείς μπορούν να αφαιρέσουν τον έξτρα ιστό χειρουργικά – παρότι μπορεί να επανέλθει. Τα συμπτώματα ποικίλουν αρκετά από ασθενή σε ασθενή, ενώ αν οι λιγότερο παρεμβατικές μέθοδοι δεν επιφέρουν αποτέλεσμα, μια άλλη επιλογή είναι η υστερεκτομή. «Αυτό είναι πολύ ακραίο για πολλές γυναίκες», λέει ο Guillebaud. «Αλλά είναι εκεί ως τελευταίο καταφύγιο και κάποιες γυναίκες βασικά πρέπει να το κάνουν». Όμως ακόμα και η υστερεκτομή δεν αποτελεί εγγυημένη θεραπεία και ο πόνος μπορεί να επιμείνει.
Καθότι η ενδομητρίωση μπορεί να επιφέρει στειρότητα, γίνονται περισσότερες έρευνες για αυτή απ’ ότι για τη δυσμηνόρροια (παρότι και για τις δύο περιπτώσεις η έρευνα απέχει απ’ το να χαρακτηριστεί άφθονη). Και για τις δυο παθήσεις, οι γιατροί δεν είναι σίγουροι για τους λόγους που ενεργοποιούνται, ποιές είναι οι καλύτερες θεραπείες και γιατί επηρεάζονται κάποιες γυναίκες και όχι άλλες.
Η εμπειρία του Legro είναι διδακτική. Χάρις σε μία προηγούμενη χορηγία, εκείνος και οι συνάδελφοί του ερευνητές ανακάλυψαν ότι το sildenafil (γνωστό και ως Viagra) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της δυσμηνόρροιας. «Δημοσιεύσαμε τα ευρήματά μας σε ένα έγκυρο επιστημονικό περιοδικό γυναικολογίας και νιώθουμε ότι συνεισφέραμε σε μια θεραπεία που οι γιατροί θα μπορούσαν να συνιστούν καθημερινά».
Παρόλα αυτά, πριν μπορέσει να πάρει έγκριση ως θεραπεία χρειάζεται ακόμα περισσότερη έρευνα. Για παράδειγμα, ο Legro θέλει να μελετήσει τις λεπτομέρειες της χρήσης της sildenafil ως θεραπεία – τη σωστή δοσολογία, αν πρέπει να λαμβάνεται κολπικά ή από το στόμα, τι θα συμβεί αν χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια πολλαπλών κύκλων. Κι όμως κανένας δεν χρηματοδοτεί την έρευνα. «Έχω κάνει αίτηση τρεις ή τέσσερεις φορές όμως πάντα απορρίπτεται», λέει ο ίδιος. «Η ουσία νομίζω είναι ότι κανείς δεν θεωρεί τις κράμπες της περιόδου ως ένα σημαντικό θέμα δημόσιας υγείας».
Μια κουλτούρα σιωπής
Προφανώς, οι επιλογές για θεραπεία είναι κάθε άλλο παρά ιδανικές. Μιας όμως και η περίοδος είναι μια κατάσταση που αφορά μόνο τις γυναίκες, πολύ απλά δεν δίνεται η απαραίτητη προσοχή. «Δεν το έχουν οι άντρες και δεν της δίνεται η σημασία που έπρεπε να έχει. Πιστεύω όμως ότι θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται όπως κάθε άλλο ζήτημα στην ιατρική», λέει ο Guillebaud. Επιπλέον, τα συμπτώματα μπορεί να υποχωρήσουν σε περίπτωση γέννας (και πάλι κανείς δεν ξέρει γιατί ακριβώς). Ο ίδιος υποστηρίζει ότι, καθώς η «μητέρα φύση» μπορεί να λύσει κάθε πρόβλημα, ίσως οι ερευνητές που θέλουν να αφήσουν όνομα δεν θεωρούν ότι αποτελεί ένα σημαντικό ερευνητικό πεδίο.
Αυτή η αδιαφορία μπορεί να μεταφέρεται στους γιατρούς, οι οποίοι δεν έχουν εκπαιδευτεί να παίρνουν στα σοβαρά τους πόνους της περιόδου. Ο Guillebaud συμπληρώνει:
«Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει και με τα δύο φύλα γιατρών. Από τη μία, οι άντρες δεν υποφέρουν από τους πόνους και υποτιμούν το πόσο σοβαροί μπορούν να είναι ή να γίνουν σε μερικές γυναίκες. Νομίζω όμως ότι και κάποιες γυναίκες γιατροί μπορούν να γίνουν αρκετά σκληρές είτε γιατί δεν το παθαίνουν οι ίδιες ή, αν το παθαίνουν, σκεπτόμενες ότι ‘αφού εγώ μπορώ να ζήσω με αυτό, το ίδιο μπορούν και η ασθενείς μου’».
Μπορεί οι πόνοι της περιόδου να μην αποτελούν απειλή κατά της ζωής, όμως πρόκειται για μια επώδυνη πάθηση που επηρεάζει την καθημερινότητα των γυναικών. Γιατί λοιπόν το πρόβλημα έχει παραμεληθεί τόσο πολύ από την ιατρική κοινότητα;
Ο Legro λέει ότι χωρίς κάποιο λόμπι να προωθεί την αναγκαιότητα της έρευνας, οι ερευνητές δεν θα αρχίσουν ποτέ να δίνουν σημασία στο θέμα. Εφιστά την προσοχή στη σιωπή που καλύπτει τους πόνους της περιόδου στη δημόσια συζήτηση. Για παράδειγμα, λέει ότι στις ΗΠΑ, αρκετά ενημερωτικά κανάλια αποφεύγουν να χρησιμοποιούν τις λέξεις «κόλπος» ή «έμμηνος ρύση», κάτι που καθιστά κάθε πιθανή συζήτηση πρακτικά αδύνατη.
«Ζούμε σε μια χώρα που δεν θέλει πραγματικά να αντιμετωπίσει αυτές τις διαταραχές γιατί μας κάνουν να σκεφτόμαστε το σεξ και τις αμβλώσεις και τα έμβρυα και όλα αυτά τα ‘κακά’ πράγματα», λέει ο Legro. Κρίνοντας από τις επιλογές θεραπείας και την ιατρική γνώση παγκοσμίως, ούτε και οι άλλες χώρες πρέπει αν έχουν κάποια πιο λογική αντίδραση.
Η λύση, συμπληρώνει, είναι οι γυναίκες που υποφέρουν από πόνους περιόδου να βγουν από την ντουλάπα. Οι πόνοι περιόδου αφορούν εκατομμύρια γυναίκες και πρέπει να συζητήσουμε για αυτό. «Πρέπει να το πούμε στην Oprah και στην εθνική τηλεόραση. Δεν υπάρχει κάτι για να ντρεπόμαστε, είναι μια συνηθισμένη διαταραχή και δεν πρέπει να την αγνοούμε».
Αν λοιπόν υποφέρετε από πόνους κατά την περίοδό σας, μην μορφάζετε και προσπαθείτε να αντέξετε: πείτε το στο/στη γιατρό σας, στους φίλους και τις φίλες σας, στους/στις συναδέλφους σας. Πρέπει να μιλήσουμε για τους πόνους της περιόδου πολύ και αρκετά δυνατά ώστε οι γιατροί να κάνουν επιτέλους κάτι για αυτό.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Quartz και μπορείτε να το βρείτε εδώ
μετάφραση: Δήμητρα Σπανού
