της Esra Dogan
Ζώντας ως μετανάστρια στην Αθήνα, έχω γίνει μάρτυρας εθνικών/γλωσσικών/θρησκευτικών διακρίσεων και έχω ζήσει με τον διαρκή φόβο του ρατσισμού, ειδικά λόγω της απειλητικής ανόδου/αποδοχής της Χρυσής Αυγής. Μέσα από τις εμπειρίες αυτές, άρχισα να αναγνωρίζω όλο και περισσότερο τη σημασία του αντιρατσιστικού αγώνα.
Ως γυναίκα, σε όλη μου τη ζωή είτε στην Τουρκία είτε στην Ελλάδα είτε αλλού, έχω έρθει αντιμέτωπη με τον σεξισμό και τα μειονεκτήματα του να μην είσαι «άντρας», όχι μόνο ως υποκείμενο στην κοινωνία αλλά και στις προσωπικές μου σχέσεις. Και μέσα από αυτό, έμαθα τη σημασία του φεμινιστικού αγώνα.
Τελικά συνειδητοποίησα ότι ο αγώνας για ισότητα των φύλων είναι εξίσου σημαντικός με τον αγώνα για φυλετική ισότητα. Πράγματι, οι δυο αυτοί αγώνες αλληλοσυνδέονται περισσότερο από όσο θα μπορούσατε να φανταστείτε.
Συγκεκριμένα, ο ρατσισμός βιώνεται διαφορετικά από άτομα διαφορετικού φύλου. Ομοίως, ο σεξισμός βιώνεται διαφορετικά ανάλογα με τη φυλή κάποιου, ενώ κάποιος που αντιμετωπίζει και ρατσισμό και σεξισμό έχει διαφορετική εμπειρία. Για παράδειγμα, ένας γκέι Αφγανός μετανάστης στην Ελλάδα μπορεί να βιώσει τον ρατσισμό με τρόπο αρκετά διαφορετικό από τους στρέιτ Αφγανούς μετανάστες. Θα βιώσει, επίσης, την ομοφοβία διαφορετικά από έναν Έλληνα γκέι.
Αυτή η διαπλοκή πολλαπλών μορφών διακρίσεων απαντάται στη βιβλιογραφία ως μελέτη της διαπλοκής ταυτοτικών χαρακτηριστικών (intersectionality ή «διαθεματικότητα»), η οποία επιχειρεί να σκιαγραφήσει την καταπίεση ως πολυδιάστατο κοινωνικό φαινόμενο. Η θεωρία της διαπλοκής ταυτοτικών χαρακτηριστικών υποστηρίζει ότι οι εκφάνσεις της καταπίεσης σε μια κοινωνία (όπως ο ρατσισμός, ο σεξισμός, η ομοφοβία, η τρανσφοβία κ.λπ.) δεν λειτουργούν ανεξάρτητα αλλά αλληλοσυνδέονται και διαμορφώνονται συνεχώς η μια βάσει της άλλης. Η κατανόηση της διαπλοκής αυτής είναι σημαντική, καθώς μας δείχνει γιατί ενδεχομένως να μην αρκεί μόνο η καταπολέμηση του ρατσισμού. Αντιθέτως, πρέπει να αγωνιστούμε ενάντια σε όλες τις μορφές καταπίεσης στην κοινωνία.
Ο ρατσισμός είναι η άποψη ότι τα μέλη κάθε φυλής διαθέτουν χαρακτηριστικά ή ικανότητες που αποδίδονται αποκλειστικά στη συγκεκριμένη φυλή, μια πεποίθηση που συντελεί στη λανθασμένη ιεράρχηση ων φυλών, θεωρώντας κάποιες «κατώτερες» και κάποιες «ανώτερες» σε σχέση με τις άλλες. Με αυτόν τον τρόπο, ο ρατσισμός λειτουργεί ως θεσμική εξουσία που ευνοεί τη λευκή φυλή. Η πατριαρχία δημιουργεί μια παρόμοια θεσμική εξουσία. Ωστόσο, σε αυτήν την περίπτωση δεν είναι η φυλή αλλά το φύλο που μετατρέπεται σε εργαλείο καταπίεσης – δημιουργώντας την επονομαζόμενη «ανωτερότητα του ανδρικού φύλου». Τόσο ο φεμινισμός όσο και ο αντιρατσισμός μάχονται για την κατάργηση των άδικων προνομίων που δημιουργούνται μέσα από τις εξουσιαστικές δομές της κοινωνίας.
Ωστόσο, αυτό που με ενοχλεί ως αντιρατσίστρια και φεμινίστρια που ζει στην Αθήνα είναι ότι ενώ ο αντιρατσιστικός ακτιβισμός μου είναι σε γενικές γραμμές καλοδεχούμενος, ο φεμινιστικός ακτιβισμός υπονομεύεται αρκετά. Συνεχώς παρατηρώ ή συμμετέχω σε ακτιβιστικά κινήματα στην Ελλάδα τα οποία σε μεγάλο βαθμό αποκλείουν το πρόβλημα των άλλων φύλων (γυναίκες, lgbtqi+) και είναι περιορισμένη η αναγνώριση του γεγονότος ότι τέτοιες συμπεριφορές δημιουργούν ασυνέπειες στον αγώνα για ισότητα και ελευθερία όλων.
Όταν λέω «είμαι φεμινίστρια», παίρνω απαντήσεις όπως «δεν είμαι φεμινίστρια αλλά ανθρωπίστρια. Για εμένα η κάθε ζωή μετράει». «Είμαι αντιφεμινιστής, επειδή είμαι υπέρ της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ισότητας για όλους, όχι μόνο για τις γυναίκες.» Όσοι υιοθετούν τέτοιες απόψεις είναι σαφές ότι δεν γνωρίζουν τι σημαίνει φεμινισμός στην πραγματικότητα. Πολύ απλά, φεμινισμός σημαίνει ισότητα για όλους!
Και όσοι ισχυρίζονται ότι είναι κατά του ρατσισμού/εθνικισμού, όσοι προωθούν τις ιδέες του κοινωνικού εξισωτισμού κ.λπ. τείνουν να υποτιμούν την ίδια την ύπαρξη των ανδροκρατούμενων εξουσιαστικών δομών που δημιουργεί η πατριαρχία.
Σε περίπτωση που δεν το έχετε καταλάβει: Το φύλο αποτελεί μια τάξη, μια κατηγορία όπως είναι το χρώμα και η εθνικότητα, η οποία δημιουργεί ανώτερους και προνομιακή μεταχείριση. Επιπλέον, η πατριαρχία κάνει διακρίσεις όχι μόνο κατά των γυναικών αλλά και κατά όλων των άλλων τύπων φύλων που τυχαίνει να μην εμπίπτουν στην κοινωνική τάξη του «αρρενωπού ετεροφυλόφιλου άνδρα».
Άρα, λοιπόν, γιατί οι ακτιβιστές που είναι τόσο ευαίσθητοι σε θέματα φυλετικών/εθνικών/θρησκευτικών προκαταλήψεων και κοινωνικοοοικονομικών διακρίσεων δεν ενσωματώνουν στο πρόγραμμά τους τα φεμινιστικά ιδεώδη και αξίες;
Η απάντηση βρίσκεται εκεί έξω. Το πατριαρχικό σύστημα είναι τόσο βαθιά ριζωμένο στην κοινωνική μάθηση και πολιτισμική συμπεριφορά που βρίσκεται παντού. Βρίσκεται στη γλώσσα μας, στις προσωπικές μας σχέσεις, στις εργασιακές επιλογές μας, στα παιχνίδια των παιδιών μας κ.λπ. Δεν χρειάζεται να πάτε μακριά. Έχετε πιθανότατα δει ανθρώπους που κάνουν σεξιστικά αστεία (π.χ. ξανθιές γυναίκες), που βάζουν ταμπέλες στις γυναίκες με βάση τη σεξουαλικότητά τους (π.χ. τσούλα). Ουσιαστικά όμως δεν υπάρχει καμιά διαφορά μεταξύ της κοροϊδίας ενός άντρα για το χρώμα/εθνικότητά του και μιας γυναίκας για το φύλο/σεξουαλικότητά της.
Το πρόβλημα έγκειται στο ότι η πλειονότητα των ανθρώπων θεωρεί δεδομένο το ανδρικό πλεονέκτημα – δεν νιώθει την ανάγκη να αμφισβητήσει την προνομιακή αυτή μεταχείριση. Η πατριαρχία του σήμερα μας κάνει να πιστεύουμε δυο μύθους ταυτόχρονα. Ο πρώτος μύθος είναι ότι άνδρες και γυναίκες δεν είναι «βιολογικά ίσοι», άρα λοιπόν οι άνδρες είναι προνομιούχοι λόγω των σωματικών τους χαρακτηριστικών. Να θυμίσω εδώ ότι, αν κοιτάξουμε την ιστορία, παρόμοια επιχειρήματα περί «βιολογικών διαφορών» χρησιμοποιήθηκαν και από τους λευκούς ενάντια στους μαύρους, καθώς οι λευκοί θεωρούνται διανοητικά ανώτεροι και άξιοι «να τους υπηρετούν» ενώ οι μαύροι σωματικά ικανοί «να υπηρετούν».
Ο δεύτερος μύθος είναι ότι υφίσταται ήδη ισότητα ως προς τα νομικά δικαιώματα και τις συνθήκες εργασίας, άρα «τι άλλο μπορεί να θέλει μια φεμινίστρια»; Ωστόσο, η νομοθεσία λέει επίσης ότι ούτε ο ρατσισμός γίνεται ανεκτός στην Ελλάδα (όπως και σε πολλές άλλες χώρες), πράγμα που φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει ρατσισμός. Παρομοίως, το ζήτημα της πατριαρχίας και της ανισότητας των φύλων δεν λύνεται απλά διατυπώνοντας ότι οι «γυναίκες έχουν τα ίδια πολιτικά και κοινωνικοοικονομικά δικαιώματα». Εμείς, οι γυναίκες, μπορούμε να εργαστούμε, να ψηφίσουμε και να εκλεχθούμε. Αν το θέλαμε πραγματικά, θα μπορούσε κάποια από εμάς να είναι Πρόεδρος της Ελλάδας, της Τουρκίας, του ΗΒ κ.λπ. Σίγουρα!
Αναμφίβολα, σε κοινωνίες όπου τα μέσα ενημέρωσης είναι ακόμα ανδροκρατούμενα, όπως είναι και η κρατική διακυβέρνηση, το εκπαιδευτικό σύστημα και οι οικογενειακές δομές, δεν αποτελεί έκπληξη ότι ο φεμινισμός συνοδεύεται από «αρνητικές συνυποδηλώσεις», χάρη σε αβάσιμα επιχειρήματα και μύθους εναντίον του.
Πολλοί αντιφεμινιστές έχουν «επινοήσει» τα δικά τους παράλογα επιχειρήματα, με γενικεύσεις που προέρχονται από το πολύ ευρύ φεμινιστικό κίνημα και καλλιεργώντας παρανοήσεις για να υπονομεύσουν το φεμινιστικό κίνημα.
Ακολουθούν κάποιες από αυτές τις παρανοήσεις που ακούγονται συχνά: «Οι φεμινίστριες μισούν τους άντρες!» ή «Ο φεμινισμός στερεοτυπικά χαρακτηρίζει όλους τους άντρες ως σεξιστές» ή «Ο φεμινισμός είναι μόνο για τις γυναίκες» ή «Ακόμα και κάποιες γυναίκες λένε ότι ο φεμινισμός είναι κακός» ή «Οι φεμινίστριες είναι κατά του σεξ, του γάμου, της μητρότητας» κ.λπ. Έχω συναντήσει και ανθρώπους που πιστεύουν ειλικρινά ότι όλες οι φεμινίστριες είναι λεσβίες και θέλουν έναν κόσμο μόνο με γυναίκες! Χωρίς πλάκα τώρα.
Ο φεμινισμός δεν προωθεί το «μίσος» αλλά την «αγάπη» επί ίσοις όροις
Οι φεμινίστριες δεν μισούμε τους άντρες. Μισούμε τις ιδέες περί ανδρικής ανωτερότητας και τη συνέχιση της προαιώνιας δυσανάλογης εξουσίας που δίνεται στους άντρες. Δεν είμαστε κατά του σεξ αλλά κατά της σεξουαλικής υποδούλωσης και της πορνοποίησης του γυναικείου σώματος. Ο φεμινισμός δεν είναι κατά του γάμου και της μητρότητας αλλά κατά του γάμου όταν νοείται ως θεσμός καταπίεσης των γυναικών σε συγκεκριμένους «υποχρεωτικούς» ρόλους, όπως η φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού, σε βαθμό αναντίστοιχο με τους άντρες. Συνεπώς, ο φεμινισμός δεν επιδιώκει την κατάργηση της οικογένειας αλλά τον επαναπροσδιορισμό της. Όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ των φύλων, ο φεμινισμός δεν προωθεί το «μίσος» αλλά την «αγάπη» επί ίσοις όροις.
Συνεπώς, γενικά ο φεμινισμός αγωνίζεται ενάντια στον σεξισμό – δηλαδή τη διάκριση βάση φύλου – καθώς και τους ρόλους φύλου που έχουν δημιουργηθεί εξαιτίας της θεσμικής εξουσίας που κατέχουν οι άντρες. Ο φεμινισμός αγωνίζεται ενάντια στον μισογυνισμό, ο οποίος μπορεί να εκδηλωθεί με την υποτίμηση των γυναικών, τη βία απέναντί τους, τη σεξουαλική αντικειμενοποίησή τους κ.λπ. Ως φεμινίστριες/-στές, θέλουμε να καταρρίψουμε το πατριαρχικό κοινωνικό σύστημα που καταπιέζει τις γυναίκες, τους διεμφυλικούς, τους παμφυλικούς κ.λπ.
Είσαι κατά του μισογυνισμού, της ομοφοβίας, της τρανσφοβίας; Πρέπει οι γυναίκες και οι LGBTQI+ να αισθάνονται ασφαλείς, ίσοι και ελεύθεροι στην κοινωνία; Πιστεύεις ότι όλοι ανεξαρτήτως φύλου πρέπει να έχουν ίσες ευκαιρίες εκπαίδευσης και εργασίας, καθώς και ίση αμοιβή; Αν απάντησες «ναι», είσαι φεμινιστής/-στρια. Τελεία. Δεν υπάρχει «ναι, αλλά…».
Ναι, γνωρίζω ότι πολλοί γύρω μου είναι σκεπτικοί ως προς τον φεμινισμό λόγω του γεγονότος ότι ο λευκός φεμινισμός αγνοεί την ίδια την ύπαρξη του ρατσισμού. Αυτό που ενδεχομένως δεν γνωρίζετε εσείς είναι ότι ιστορικά οι φεμινίστριες που υποστηρίζουν τη θεωρία των πολλαπλών διακρίσεων προωθούν τη σημασία του αγώνα κατά του ρατσισμού, αμφισβητώντας τη στάση των Λευκών Φεμινιστριών.
Με τον όρο Λευκές Φεμινίστριες δεν εννοούμε φεμινίστριες από τη λευκή φυλή αλλά όσες ενστερνίζονται φεμινιστικές απόψεις ενώ ταυτόχρονα αγνοούν την ύπαρξη προνομίων για τους λευκούς. Κάποιες μοιάζουν κολλημένες στην τοξική άποψη ότι τα ζητήματα των εθνικών και ρατσιστικών διακρίσεων θα επιλυθούν αν διασφαλιστεί η ισότητα των φύλων.
Αυτή η στάση δεν διαφέρει πολύ από τη στάση εκείνων που αγνοούν τα προνόμια του αντρικού φύλου που εξασφαλίζει η πατριαρχική κοινωνία. Έτσι, λοιπόν, κάποιοι «αντιρατσιστές αλλά όχι φεμινιστές» – όπως αυτοαποκαλούνται – διαιωνίζουν την ύπαρξη δύο μέτρων και δύο σταθμών στη συζήτηση για τα ζητήματα φύλου.
Και οι δύο αυτές κατηγορίες ατόμων είναι υποκριτές!
Δεν έχει έρθει η ώρα να βγείτε από το καβούκι σας, να καταρρίψετε τα δύο μέτρα και δύο σταθμά και να αποδεχτείτε ότι δεν μπορούμε να αρνηθούμε τόσο την ύπαρξη των αντρικών προνομίων/της καταπίεσης βάσει φύλου όσο και την παράλληλη ύπαρξη των λευκών προνομίων/των φυλετικών και εθνικών διακρίσεων; Δεν έχει έρθει η ώρα να συνειδητοποιήσετε ότι ο φεμινισμός μάχεται κατά της καταπίεσης, όπως και ο αντιρατσισμός, και ότι η φεμινιστική αντίσταση είναι απαραίτητη για την ενίσχυση του αγώνα κατά του έμφυλου ρατσισμού που αντιμετωπίζει καθημερινά μια μετανάστρια σαν εμένα;
