της Νόρας Ράλλη
Η «Γκάρντιαν» την έχει χαρακτηρίσει «σπάνιο είδος διανοούμενης, που συνδυάζει την ακαδημαϊκή καριέρα και την πολύπλευρη γνώση με μια αιχμηρή κρίση και οξυδέρκεια που την κάνει άμεσα αγαπητή στο ακροατήριό της».
Πράγματι, η Τζοάνα Μπερκ, καθηγήτρια Ιστορίας στο Κολέγιο Birckbeck του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας και επικεφαλής του διεπιστημονικού προγράμματος «Η ιστορία του πόνου», αν και καταπιάνεται με δύσκολα θέματα, πολλές φορές και θέματα-ταμπού, κατορθώνει να μεταφέρει στο κοινό μια σαφή εικόνα τόσο των ενδείξεων όσο και των συμπερασμάτων των ερευνών της.
Στην Ελλάδα έρχεται συχνά. Μετά την επιτυχημένη ομιλία της στη Στέγη με θέμα την ιστορία του πόνου, πριν από δύο χρόνια, η Τζοάνα Μπέρκ θα μιλήσει αυτή τη φορά για την παγκόσμια ιστορία της σεξουαλικής βίας.
«Ο βιασμός δεν αποτελεί συνακόλουθο της ανδρικής βιολογίας ούτε συνιστά εξελικτική κληρονομιά. Οι βιαστές μαθαίνουν να δρουν ως τέτοιοι εντός συγκεκριμένων ιστορικών κοινοτήτων. Γι’ αυτό και κάθε προσπάθεια για τη μείωση της σεξουαλικής βίας απαιτεί την πολιτική και ιδεολογική συμβολή κάθε πολίτη του κόσμου» μας λέει και εξηγεί τις διαφορετικές παραμέτρους του τραγικού αυτού φαινομένου.
Τι ορίζεται ακριβώς ως «σεξουαλική βία»; Διαφέρει όταν μιλάμε για άνδρες, γυναίκες ή παιδιά;
Η αλήθεια είναι πως η πρώτη δυσκολία είναι αυτή: να ορίσουμε ξεκάθαρα τι είναι «σεξουαλική βία».
Για αιώνες, τα νομικά συστήματα (βασισμένα σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία) ήταν αυτά που αποφάσιζαν αν κάτι είναι σεξουαλική παρενόχληση ή βιασμός, ενώ οι μαρτυρίες ανδρών, γυναικών ή παιδιών ως θυμάτων συνήθως αμφισβητούνταν, αν δεν αποσιωπούνταν πλήρως.
Πλέον, όλα αυτά έχουν αλλάξει δραστικά, αν και διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Σε κάποιες απαιτείται απόδειξη ακραίου σωματικού εξαναγκασμού.
Σε άλλες, η σεξουαλική βία λογίζεται μόνο για γυναίκες και πρέπει να γίνουν πολλές ιατρικές εξετάσεις για να αποδειχθεί.
Ακόμη και η ηλικία έχει διαφοροποιηθεί όσον αφορά το από πότε μπορούμε να μιλάμε για σεξουαλικό βιασμό: στην Αγγλία, επί παραδείγματι, από 12 ετών που ήταν το 1875 έχει φτάσει στα 16 – γεγονός που το βρίσκω τουλάχιστον τρομακτικό, αν όχι απολύτως λάθος και επικίνδυνο.
Δηλαδή, αν κακοποιήσεις σεξουαλικά ένα παιδί έως 16 ετών θεωρείται σίγουρος βιασμός, ενώ από κει και πέρα, πρέπει να αποδειχθεί.
Το επόμενο «πρόβλημα» είναι το θέμα του φύλου, που ορθώς θίγετε.
Μέχρι το 1970, ο βιασμός ανδρών (είτε από άνδρα είτε από γυναίκα) δεν υφίστατο καν ως ζήτημα, παρότι περίπου το 7% των καταγγελιών γίνονταν από άνδρες-θύματα.
Πλέον, το ποσοστό έχει φτάσει το 16% και από αυτό εξαιρούνται οι καταγγελίες ανηλίκων – άρα είναι πολύ μεγαλύτερο.
Και φυσικά, τα ποσοστά είναι ακόμη μεγαλύτερα όταν μιλάμε για φυλακές, στρατό ή εκκλησιαστικά ιδρύματα.
Πάντως, όπως και στις γυναίκες, έτσι και στους άνδρες, το πόσο υποφέρουν ως θύματα φαίνεται να αγνοείται ή παραμερίζεται τόσο από την κοινωνία όσο και από το κράτος.
Ωστόσο, ο πόνος και η ταπείνωση μπορεί να διαρκέσουν για μια ζωή.
Οι περισσότεροι άνδρες-θύματα εξομολογούνται πως «παγώνουν» όταν τους επιτίθενται σεξουαλικά και πως αυτό έχει μεγάλες επιπτώσεις στον ανδρισμό τους.
Γι’ αυτό και σπάνια καταγγέλλουν το περιστατικό.
Η ντροπή, ο φόβος της απόρριψης και ο τρόμος α βρεθούν στην ίδια αίθουσα δικαστηρίου με τον βιαστή τους αποτρέπουν τόσο άνδρες όσο και γυναίκες από το να προχωρήσουν σε επίσημη καταγγελία και παραμένουν σιωπηλοί και φοβισμένοι.
Παραμένουν στη σιωπή και την άρνηση.
Πριν από λίγο καιρό, στη Λατινική Αμερική εκδηλώθηκε ένα τεράστιο κίνημα υπέρ των γυναικών-θυμάτων βιασμού. Είναι δυνατόν ακόμη να μιλάμε για «συνευθύνη» της γυναίκας;
Κι όμως, είναι. Ο «ναρκισσισμός» όσον αφορά τον βιασμό ακόμη κυριαρχεί.
Σύμφωνα με δημοσκόπηση που έγινε πριν από λίγα χρόνια στη Βρετανία, αποδείχτηκε πως μία στις τρεις γυναίκες (προσοχή: γυναίκες!) πιστεύουν πως αν μια γυναίκα πέσει θύμα βιασμού και φορούσε κοντή φούστα, φταίει εν μέρει και εκείνη!
Είναι ο βιασμός μία μορφή πολέμου;
Είναι. Μάλιστα, για αιώνες, ο βιασμός παιδιών και γυναικών θεωρούνταν σίγουρος για τις χώρες που είχαν ηττηθεί.
Ωστόσο, άλλο ο βιασμός σε καιρό πολέμου και άλλο σε καιρό ειρήνης.
Μαζικοί βιασμοί σε εμπόλεμες καταστάσεις απαιτούν οργάνωση, πρόθυμους μαχητές, εκτεταμένη προπαγάνδα, καθώς και ανθρώπους που έχουν εμποτιστεί με ρατσιστικές και άλλου είδους ιδεοληψίες.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, η σεξουαλική βία γίνεται «απρόσωπη»: βιάζω γιατί θέλω να αποδείξω την υπεροχή που έχω ως στρατός, ως νικητής. Γιατί μπορώ, το «δικαιούμαι».
Μπορεί να πάρει ακόμη και διαστάσεις γενοκτονίας.
Ποιες είναι οι συνέπειες της σεξουαλικής βίας για τα θύματα και γιατί τις διαχωρίζουμε από τις αντίστοιχες άλλων μορφών βίας;
Είναι πολύ σοβαρές – τόσο σωματικές όσο και ψυχικές. Στις πρώτες συγκαταλέγονται οι σωματικές βλάβες, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη κ.ά.
Συνακόλουθα είναι η ψυχολογική αναταραχή (μόνιμο άγχος, κατάθλιψη, μετατραυματικό στρες) αλλά και μεταπτώσεις ζωής (σεξουαλική και κοινωνική διαταραχή, εθισμός σε ναρκωτικά και αλκοόλ, αυτοτραυματισμός, αυτοχειρία).
Και αυτά μόνο όσον αφορά τα θύματα, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε και τον αντίκτυπο που έχει μια τέτοια πράξη στο οικογενειακό, το φιλικό και το επαγγελματικό περιβάλλον του θύματος.
Τα θύματα υποφέρουν συνήθως για χρόνια, αν όχι για δεκαετίες.
Οι ψυχολογικές συνέπειες είναι φριχτές. Περιλαμβάνουν διαταραχές ύπνου, διατροφής και διάθεσης (καθώς το θύμα ξαναζεί τον βιασμό νοερά ξανά και ξανά), πονοκεφάλους, δυσκολίες στο βάδισμα, μανία καταδίωξης.
Ειδικά αν ο βιασμός γίνει στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης κοινότητας, τις περισσότερες φορές το θύμα νιώθει οργή προς αυτήν που δεν στάθηκε ικανή να το προστατεύσει και απομακρύνεται οικειοθελώς ή εκδιώκεται.
Αν, μάλιστα, μιλάμε για βιασμούς σε καιρό πολέμου, τότε οι καταστάσεις είναι ακόμη πιο άγριες: βιασμοί με όπλα, μπουκάλια, πέτρες, μικροαντικείμενα, νυστέρια.
Στήθη και αιδοία γυναικών ακρωτηριάζονται, έμβρυα ζωντανά δολοφονούνται μέσα στην κοιλιά της μάνας τους, γυναίκες στειρώνονται.
Αυτές οι γυναίκες πολλές φορές θεωρούνται μιάσματα και υπάνθρωποι – αφού δεν μπορούν να γίνουν πλέον μάνες.
Στη γενοκτονία της Ρουάντα, το 70% των βιασμένων γυναικών έγιναν φορείς HIV – οι περισσότερες σκοπίμως!
Πολλές από αυτές τις κοπέλες αυτοκτόνησαν.
Και οι βιαστές; Τι άνθρωποι είναι;
Όλες οι ενδείξεις στις έρευνες συγκλίνουν πως είναι «κανονικοί άνθρωποι». Οι περισσότεροι επιτίθενται στην κοπέλα, τη γυναίκα τους ή κάποιο φιλικό τους πρόσωπο.
Οι δικαιολογίες που δίνουν ποικίλλουν: «της άξιζε», «το ευχαριστήθηκε», «με προκάλεσε κι ας αρνήθηκε μετά», «δεν ήταν καν βιασμός».
Μία από τις τελευταίες έρευνες στις ΗΠΑ απέδειξε πως το 1/3 των ανδρών φοιτητών είπαν πως θα βίαζαν σίγουρα κάποια κοπέλα αν ήξεραν πως δεν θα τους έπιαναν.
Αν, όπως ισχυρίζεστε, η σεξουαλική βία συνδέεται με τις ιστορικές συνθήκες, τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε για το σήμερα;
Το κυριότερο είναι πως πρέπει -πρέπει, όμως- να κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο γύρω μας, συμπεριλαμβανομένου του γιατί τόσοι άνθρωποι θεωρούν τη σεξουαλική βία «ένα άνευ ουσιαστικής σημασίας ζήτημα».
Όσοι από εμάς προσπαθούμε να αφυπνίσουμε τον κόσμο πάνω σε παρόμοια ζητήματα, πάντα αναφερόμαστε σε αυτό που ονομάζουμε «μύθοι γύρω από τον βιασμό».
Οι συνηθέστεροι είναι: «είναι αδύνατον να κακοποιήσεις σεξουαλικά μια γυναίκα που αντιστέκεται», «οι άντρες συνέχεια κατηγορούνται ψευδώς για βιασμό», «κάποιες κατηγορίες δεν είναι καν βιασμός (αν γίνει σε ραντεβού ή μέσα στον γάμο)».
Και φυσικά «το “όχι” σημαίνει “ναι”»!
Για να μπορέσουμε να απαντήσουμε στο γιατί αυτοί οι μύθοι ακόμη ζουν και βασιλεύουν, πρέπει να κατανοήσουμε το πόσο βαθιά ριζωμένοι είναι στην κοινωνία μας.
Συνδέονται πλήρως με την ιστορική συγκυρία, αλλά κατά βάση φέρουν μέσα τους βαθιές, παγιωμένες σχεδόν, κοινωνικοπολιτικές ρίζες.
Υπό το καθεστώς του πιο άκρατου και στυγνού καπιταλισμού και της ανελέητης οικονομίας της αγοράς, πιστεύετε ότι είναι πράγματι δυσδιάκριτα και επισφαλή τα όρια μεταξύ βίας (στην όποια μορφή της) και ιδεολογίας;
Υπάρχει μια άμεση σύνδεση ανάμεσα στον καπιταλισμό (ειδικά όπως τον βιώνουμε τα τελευταία χρόνια), την ανισότητα και τη βία, της σεξουαλικής συμπεριλαμβανομένης. Οι βιαστές δεν γεννιούνται – γίνονται. Και αν αυτό το καταλάβουμε, θα αρχίσει η αντίστροφη πορεία ίασης του φαινομένου.
Την προηγούμενη φορά που επισκεφθήκατε την Ελλάδα, μιλήσατε για την ιστορία του πόνου. Πλέον, το φαινόμενο «εθισμού» σε σκηνές βίας και πόνου είναι όλο και πιο έντονο. Πώς μπορούμε να αντισταθούμε;
Το κυριότερο είναι να αντιταχθούμε στην υπόθεση πως η βία (και η σεξουαλική) είναι «κάτι που συμβαίνει», είναι «κάτι το φυσικό», το «ανθρώπινο» και το «αναπόφευκτο». Δεν είναι. Το ξαναλέω: δεν είναι! Ούτε φυσικό, ούτε ανθρώπινο, ούτε αναπόφευκτο, ούτε… κάτι που, τι να κάνουμε, συμβαίνει! Η βία έχει αποδειχθεί πως είναι σε πολύ χαμηλά ποσοστά σε κοινότητες όπου η ισότητα ανδρών-γυναικών είναι ενισχυμένη και όπου ο μιλιταρισμός δεν κυριαρχεί. Αγωνίζομαι για έναν λιγότερο βίαιο κόσμο σημαίνει πως αγωνίζομαι για έναν πιο δίκαιο κόσμο.
Info:
Η διάλεξη «Μια παγκόσμια ιστορία της σεξουαλικής βίας» της Τζοάνα Μπερκ θα γίνει την Παρασκευή, 20 Iανουαρίου 2017, στις 19.00, στο Μέγαρο Μουσικής, στο πλαίσιο του κύκλου ομιλιών «Θεωρία στο Μέγαρο: φιλοσοφία, κριτική, ιστορία» (σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Επιστημών του Κολεγίου Μπέρκμπεκ του Λονδίνου και σε επιμέλεια Κώστα Δουζίνα). Στα αγγλικά με ταυτόχρονη μετάφραση.
Είσοδος ελεύθερη με δελτία προτεραιότητας. Η διανομή των δελτίων αρχίζει στις 17.30.
Επόμενες ομιλίες στον ίδιο κύκλο: Ζορζ Ντιντί-Ιμπερμάν (28/2/2017), Ντέιβιντ Χάρβεϊ (20/3/2017), Στίβεν Φρος (24/4/2017) και Μποαβεντούρα ντε Σόουζα Σάντος (8/5/2017).
Πηγή: efsyn
