της Ιουλίας Λειβαδίτη
H σπουδαία ακτιβίστρια και συγγραφέας Angela Davies είχε βρεθεί στην Αθήνα τον Δεκέμβριο καλεσμένη του Ινστιτούτου Νικος Πουλαντζάς γα να δώσει διάλεξη με θέμα «Αντιμαχόμενος φεμινισμός: Θεωρίες και πρακτικές του καιρού μας». Την επόμενη ημέρα της διάλεξής της, η Ντέιβις έδωσε συνέντευξη Τύπου στην οποία μίλησε για διάφορα θέματα: την κυβέρνηση Trump και την απόφαση του να αναγνωρίσει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ, την άνοδο του εθνικισμού στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, την εμφάνιση ενός νέου τύπου ηγεσίας από τις μαύρες φεμινίστριες και την ανάγκη δημιουργίας ενός νέου διεθνιστικού κινήματος για την υπεράσπιση των μεταναστών και των προσφύγων. Οι τελευταίες της παρατηρήσεις αφορούσαν το πώς τα αποκαλούμενα «ζητήματα ταυτότητας» είναι ζωτικής σημασίας για τη δημοκρατία και μας βοηθούν να «ξαναφανταστούμε το παγκόσμιο (universal)».
H Ντέιβις αναφέρθηκε στις διαδηλώσεις του ελληνικού λαού κατά της λιτότητας το 2011 και στο πόσο είχαν εμπνεύσει ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο. «Οι άνθρωποι εξακολουθούν να κοιτάνε τι συμβαίνει στην Ελλάδα για να καταλάβουν τι συμβαίνει στην ΕΕ: η Ελλάδα δεν είναι μόνη της», τόνισε. Η περίπτωση της Ελλάδας, ανέφερε η Ντέιβις, θα μπορούσε να παραλληλιστεί με καταστάσεις στη Νότια Αφρική ή και τη Βραζιλία, χώρες για τις οποίες οι ελπίδες ότι γίνονταν φορείς μεγάλων αλλαγών διαψεύσθηκαν. Ειδικά η Νότια Αφρική σε κάποια δεδομένη στιγμή εκπροσωπούσε την ελπίδα δημιουργίας με νέας κοινωνίας, όμως μετά την πτώση του Απαρτχάιντ, η χώρα δεν μπόρεσε να ανταπεξέλθει στις προσδοκίες. Παρόλα αυτά, είπε η Ντέιβις, η δική της απάντηση σε αυτό είναι ότι «όταν χάνουμε, δεν μπορούμε απλώς να εκφράσουμε την απογοήτευσή και την κατάθλιψή μας· πρέπει να κρατήσουμε ζωντανό αυτό που μας ενέπνευσε στην αρχή… Πρέπει να θυμόμαστε, για παράδειγμα, τι σήμαινε για τις προοδευτικές δυνάμεις σε όλο τον κόσμο να είναι ενωμένες με την ελπίδα ότι η Νότια Αφρική θα δημιουργούσε την κοινωνία του μέλλοντος· πραγματικά πιστεύω ότι οι ανεκπλήρωτες υποσχέσεις του παρελθόντος πρέπει να συγκροτούν την ατζέντα του μέλλοντος. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να συνεχίσουμε και να προσφέρουμε στις νέες γενιές την ελπίδα οικοδόμησης του σοσιαλιστικού μέλλοντος».
Για την κυβέρνηση Τραμπ
Σε ερώτηση για το τι μέλλει γενέσθαι μετά την εκλογή του Τραμπ στις ΗΠΑ, η Ντέιβις απάντησε ότι είναι απαραίτητο ο αμερικάνικος λαός που διαφωνεί με τις πολιτικές του να προχωρήσει σε «άμυνα και σαφή αντίσταση» αλλά και να διατυπώσει πιο μακροπρόθεσμες στρατηγικές. Τόνισε ότι το δικομματικό σύστημα δεν λειτουργεί πια και ότι αρκετοί στην Αμερικανική Αριστερά εξετάζουν τη δυνατότητα οικοδόμησης ενός τρίτου πολιτικού κόμματος, το οποίο δεν θα έχει εξαρτήσεις από τις μεγάλες επιχειρήσεις.
Για την απόφαση του Τραμπ να αναγνωρίσει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ, η Ντέιβις σχολίασε ότι αυτό αποτελεί ένδειξη του βαθιού συντηρητισμού της τωρινής κυβέρνησης και των ακροδεξιών καταβολών της, καθώς είναι μια επιλογή με την οποία διαφωνούν ακόμη και οι πιο συντηρητικοί αναλυτές στο θέμα της Παλαιστίνης. Την χαρακτήρισε ως «μια απόφαση που σχεδιάστηκε για να προκαλέσει βία, να δημιουργήσει χάος και να εκτροχιάσει την ειρηνευτική διαδικασία», προθέτοντας ότι «ελπίζουμε ότι θα γίνει το έναυσμα για μαζική αντίσταση και περισσότερη διεθνή στήριξη στην Παλαιστίνη».
Σύμφωνα με την Ντέιβις, ο Τραμπ έχει νομιμοποιήσει περιθωριοποιημένες μέχρι τώρα ομάδες υπέρ της λευκής υπεροχής, οι οποίες πλέον μπορούν να ακουστούν και αισθάνονται ότι έχουν αποκτήσει κάποια εξουσία: «Η επιτυχία της ρητορικής του Τραμπ μεταξύ των λευκών Αμερικάνων που υπέφεραν ως αποτέλεσμα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού αποδεικνύει την αποτυχία μας, ως προοδευτικές δυνάμεις, να φέρουμε αυτούς τους ανθρώπους στο πλευρό μας».
H άνοδος του εθνικισμού στη Δύση
Σχολιάζοντας την άνοδο του εθνικισμού και του νεοναζισμού στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, η Ντέιβις υποστήριξε ότι το φαινόμενο αυτό δεν είναι κάτι νέο, καθώς η Ευρώπη έχει ζήσει την άνοδο του φασιστικού λαϊκισμού σε διάφορες στιγμές στο παρελθόν και ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1930. «Έχουμε μια τάση να θέλουμε να προχωρήσουμε και να αφήσουμε όλα αυτά πίσω», ανέφερε η Ντέιβις, «αλλά αυτές οι μνήμες είναι πολύ πρόσφατες και ακόμα πολύ ζωντανές ως μέρος της πολιτικής κουλτούρας: στην Καταλονία υπήρξαν άνθρωποι που διαδήλωσαν κατά της απόσχισης από την Ισπανία τραγουδώντας Viva Franco!. Στις ΗΠΑ εξακολουθούν να υπάρχουν αποτυπώματα της δουλείας που θα έπρεπε να έχουν αντιμετωπιστεί εδώ και 150 χρόνια». Για την Ντέιβις «πρέπει να αναμετρηθούμε με τις ιστορικές συνθήκες που δημιούργησαν το φασισμό και τη δουλεία, διαφορετικά θα μείνουν μαζί μας για πάντα».
Η Άντζελα Ντέιβις κατά τη συνέντευξη τύπου στην Αθήνα
Μαύρες κουήρ φεμινίστριες: ένας νέος τύπος ηγεσίας
Το Φύλο Συκής ζήτησε από την Άντζελα Ντέιβις να μας αναλύσει περισσότερο σε τι συνίσταται ο νέος τύπος ηγεσίας που, όπως είχε αναφέρει στη διάλεξή της, έχει αναδειχθεί από τις μαύρες κουήρ φεμινίστριες που είναι επικεφαλής του κινήματος Black Lives Matter (BLM). Αυτή η νέα ηγεσία, όπως απάντησε η Ντέιβις, διαφέρει από την παλιότερη στο ότι δεν είναι το είδος της χαρισματικής, ατομικιστικής, μάτσο ηγεσίας με την οποία είναι εξοικειωμένοι οι περισσότεροι άνθρωποι. Όπως πρόσθεσε, ήταν χαρακτηριστικό ότι κόσμος, ειδικά οι μεγαλύτεροι άνθρωποι, ρωτούσαν, όταν ξεκίνησε το BLM, ‘μα, που είναι οι ηγέτες;’». «Υπάρχουν τρεις γυναίκες που εκπροσωπούν συλλογικά την ηγεσία του οργανισμού», ανέφερε η Ντέιβις, διευκρινίζοντας ότι «το Black Lives Matter είναι ουσιαστικά ένας όρος-ομπρέλα που αναφέρεται σε μια συμμαχία από περισσότερα από 50 νεανικά κινήματα»: «Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι πρόκειται για μια τεράστια κινητοποίηση νέων σε όλες τις ΗΠΑ, και παρόλα αυτά δεν έχετε δει συγκεκριμένα άτομα να αναδεικνύονται. Έτσι, δεν υπάρχει ένας Martin Luther King, ή ένας Malcom X: η φύση αυτής της νέας ηγεσίας είναι συλλογική».
Σύμφωνα με την Ντέιβις, έχουμε να κάνουμε με ένα είδος «μετασχηματιστικής (transformative) φεμινιστικής προσέγγισης, που δεν συνίσταται απλώς στο να αντικαταστήσουμε τους άνδρες με γυναίκες στην ηγεσία: πρόκειται για την αμφισβήτηση των ίδιων των δομών της εξουσίας, της αντίληψης ότι χρειαζόμαστε ένα άτομο στο τιμόνι. Ίσως, συνεχίζει η Ντέιβις, αυτές οι νέες μορφές ηγεσίας δεν έχουν πάρει την τελική τους μορφή καθώς πρόκειται για ένα πείραμα εν εξελίξει και παραμένουν ακόμα πολλά ζητήματα που πρέπει να λυθούν. Πάντως, «αυτό που είναι τόσο συναρπαστικό» καταλήγει, «είναι ότι είναι ότι πάρα πολλοί νέοι συμμετέχουν τώρα στο κίνημα Black Lives Matter. Αυτό δίνει μεγάλη ελπίδα, ίσως περισσότερη από όση μπορέσαμε εμείς να δώσουμε κατά τη δεκαετία του 60».
Όπως επισημαίνει, δεν θεωρεί απαραίτητο ότι τα κινήματα πρέπει διαρκούν περισσότερο από την εποχή τους. Tα κινήματα της δεκαετίας 1960 που δημιούργησε η γενιά της είναι ακόμα κομμάτι της πολιτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά δεν μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα σήμερα. Κατά τη γνώμη της, οι καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε τώρα είναι εντελώς διαφορετικές: ακόμα και μόνο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τις σχέσεις μεταξύ τους. Τα κινήματα που δημιουργούν οι νέοι άνθρωποι σήμερα, επισημαίνει η Ντέιβις «παρόλο που μπορεί να βασίζονται στα παλιότερα, δεν μπορούν να χρησιμοποιούν την ίδια ανάλυση, ούτε τις ίδιες στρατηγικές, πρέπει να αναπτύξουν νέες ιδέες, νέες προσεγγίσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, αν συγκρίνουμε ας πούμε το κίνημα των Μαύρων Πανθήρων της δεκαετίας 1960 με το σημερινό κίνημα Black Lives Matter, παρόλο που ουσιαστικά ασχολούνται με τα ίδια ζητήματα, την κρατική και αστυνομική ρατσιστική βία, τα αντιμετωπίζουν με άλλο τρόπο. Οι Μαύροι Πάνθηρες π.χ. αποφάσισαν να ‘αστυνομεύσουν’ την αστυνομία, και περιπολούσαν τις γειτονιές με νομικά βιβλία και με όπλα. Τα βιβλία αντιπροσώπευαν τα δικαιώματα των μαύρων και τα όπλα την ανάγκη για αντίσταση. Αυτή η προσέγγιση βρήκε μεγάλη απήχηση στις μαύρες γειτονιές της εποχής, και ως ένα σημείο ήταν έξυπνη και σίγουρα πολύ πετυχημένη. Όμως ήταν και παράλληλα πολύ μάτσο: η αντίληψη ότι θα αντιμετωπίσεις τον μιλιταρισμό με μιλιταρισμό είναι προβληματική. Το κίνημα Black Lives Matter, χρησιμοποιεί μια προσέγγιση με πολύ περισσότερες αποχρώσεις: καταλαβαίνουν ότι δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις αστυνομικές τακτικές για να καταπολεμήσεις την αστυνομική βία. Μιλάνε λοιπόν για εξέλιξη, για να την ικανότητα να φανταστούμε μια διαφορετική έννοια της ασφάλειας. Δεν αρκεί να ασχολείσαι ατομικά με κάθε ρατσιστή αστυνομικό: υπάρχει κάτι δομικό, κάτι ενσωματωμένο στην κουλτούρα της αστυνομίας που έχει επιτρέψει στη ρατσιστική βία να συνεχίζεται εδώ και τόσες δεκαετίες.»
Αυτό, όπως τονίζει η Ντέιβις είναι το παράδειγμα μιας φεμινιστικής προσέγγισης στο πρόβλημα, ότι πρέπει δηλαδή να κοιτάξουμε όλα αλληλοσυνδεόμενα ζητήματα, σύμφωνα και με τις αρχές της διαθεματικότητας, της έννοιας που εισήγαγε το 1977 η μαύρη συλλογικότητα γυναικών Combahee River Collective. Να εξετάσουμε πχ. την στρατιωτικοποίηση της αμερικάνικης αστυνομίας και τη σχέση της τοπικής αστυνομίας με το Ισραήλ, το οποίο έχει αναλάβει την εκπαίδευση πολλών μικρών αστυνομικών τμημάτων στις ΗΠΑ. Για παράδειγμα αναφέρει ότι οι αστυνομικοί στο Ferguson είχαν εκπαιδευτεί στην αντιμετώπιση τρομοκρατικών ενεργειών από τον ισραηλινό στρατό. Για την Ντέιβις, αυτή η νέα προσέγγιση είναι πολύ πιο περίπλοκη και έχει περισσότερες πιθανότητες να φέρει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Αναγνωρίζει ότι δεν είναι μόνο θέμα να αστυνομεύσεις την αστυνομία ή να καταθέτεις μηνύσεις κατά συγκεκριμένων αστυνομικών και να βεβαιώνεσαι ότι μπαίνουν στη φυλακή. Το θέμα είναι ένας ριζικός μετασχηματισμός της ίδιας της έννοιας της ασφάλειας, να ζητήσουμε από τον κόσμο να φανταστεί έναν διαφορετικό κόσμο.
Ένας νέος διεθνισμός για την υπεράσπιση των προσφύγων και των μεταναστών
Το θέμα των μεταναστών και των προσφύγων είναι σύμφωνα με την Ντειβις, ένα ιδιαίτερα σοβαρό ζήτημα για όλα τα κινήματα: «Ενώ οι καπιταλιστές ήταν πολύ έξυπνοι στην ανάπτυξη των διασυνδέσεων τους, των διακρατικών σχέσεων και των δικτύων τους, οι προοδευτικές δυνάμεις δεν τους έχουν ακολουθήσει. Τώρα είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί να παγκόσμιο κίνημα που να υπερασπίζεται τα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών, καθώς αυτό που αντιμετωπίζουμε στην Ευρώπη σχετίζεται άμεσα με όσα συμβαίνουν στις ΗΠΑ και την Αφρική. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός έχει εξαπολύσει την μετανάστευση των επιχειρήσεων, η παγκοσμιοποίηση αναφέρεται ως η εποχή κατά την οποία τα πάντα είναι σε κίνηση, το κεφάλαιο και η γνώση διασχίζουν τα σύνορα κατά βούληση· αλλά όταν οι άνθρωποι αρχίζουν διασχίζουν σύνορα, κηρύσσονται παράνομοι. Πώς λοιπόν διαχειριζόμαστε αυτό το ζήτημα με τρόπους που να αντικατοπτρίζουν τις τοπικές, εθνικές ή περιφερειακές μας συνθήκες, ενώ παράλληλα προσπαθούμε να χτίσουμε ένα παγκόσμιο κίνημα; Νομίζω ότι εδώ είναι που έχουμε αποτύχει. Ελπίζω ότι στο μέλλον θα καταφέρουμε να δημιουργήσουμε έναν τέτοιο διεθνισμό, παρόλο που οι δομές που είχαν κάνει πραγματικότητα τον διεθνισμό στο παρελθόν δεν υπάρχουν πια. Εν μέρει καλώς, αλλά μπορώ να πω, ως πρόσωπο που ωφελήθηκε από αυτές τις διεθνείς δομές, τα κομμουνιστικά κόμματα που υπήρχαν σε όλο τον κόσμο, αμφιβάλω πολύ σοβαρά κατά πόσο η εκστρατεία για την απελευθέρωσή μου θα ήταν πετυχημένη χωρίς αυτή η δομή. Αυτό που πρέπει να αναρωτηθούμε τώρα είναι πως θα οικοδομήσουμε τους παγκόσμιους δεσμούς που θα μας επιτρέψουν να φτιάξουμε ένα νέο διεθνιστικό κίνημα ως βασικό στοιχείο της στρατηγικής μας.»
Η σημασία των κινημάτων «ταυτότητας»
Ως συμπέρασμα, η Ντέιβις, ολοκλήρωσε τη συνέντευξη Τύπου λέγοντας ότι πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας τα νέα κινήματα τα οποία πολλοί, ακόμα και από τον προοδευτικό χώρο, θέλουν να από-νομιμοποιήσουν, παρουσιάζοντάς τα ως κινήματα που ασχολούνται αποκλειστικά με ζητήματα ταυτότητας: «Πλέον αναγνωρίζουμε πόσο σημαντικό είναι να αντιμετωπίσουμε ζητήματα, όπως για παράδειγμα τη σωματική ικανότητα. Το κίνημα των ατόμων με αναπηρία είναι πάρα πολύ σημαντικό· έχει αντίκτυπο όχι μόνο στα άτομα με αναπηρίες αλλά στον τρόπο που κατανοούμε οι ίδιες τον εαυτό μας – είτε έχουμε κάποια αναπηρία είτε όχι – και τη σχέση που έχουμε η μία με την άλλη.
Αν πραγματικά θέλουμε να υπάρξει ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο, προτείνω να αναμετρηθούμε με αυτά τα ζητήματα, που συχνά θεωρούνται δευτερεύοντα, και να πάρουμε στα σοβαρά. Για παράδειγμα, η υποστήριξη των αγώνων των διεμφυλικών ατόμων. Οι νόμοι αναγνώρισης είναι σημαντικοί, αλλά δεν είναι μόνο θέμα νόμων, έχει να κάνει με το πως φανταζόμαστε τον εαυτό μας σαν ανθρώπινα όντα και πώς αναπτύσσουμε στρατηγικές για να αντιμετωπίσουμε τον ιδεολογικό αντίκτυπο μιας σειράς επικρατούντων αντιλήψεων. Γι’ αυτό και το ζήτημα των διεμφυλικών δικαιωμάτων είναι τόσο σημαντικό, γιατί θέτει υπό αμφισβήτηση αυτό που οι άνθρωποι είχαν μάθει ότι είναι φυσιολογικό: μας δίνει τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσουμε τον βαθμό κατά τον οποίο έχουμε διαμορφωθεί από διάφορες κανονιστικές διαδικασίες.
Πρέπει να αναγνωρίσουμε πως ο αγώνας για τη δημοκρατία έγκειται ακριβώς σε αυτούς τους χώρους που ιστορικά ήταν τόσο περιθωριοποιημένοι. Όπως και το κίνημα Black Lives Matter δεν είναι μόνο για τις μαύρες ζωές: έχει να κάνει με το αναγνωρίσουμε ότι όσοι έχουν καταπιεστεί και υποδουλωθεί περισσότερο από όλους, όταν αυτοί αρχίζουν να σηκώνουν το κεφάλι, τότε όλοι κερδίζουμε. Αν οι μαύρες ζωές είχαν ποτέ στ’ αλήθεια σημασία, όλες οι ζωές θα αποκτούσαν σημασία. Το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για τους ιθαγενείς πληθυσμούς. Πρόκειται για έναν διαφορετικό τρόπο να φανταζόμαστε πως θα επιτύχουμε το πανανθρώπινο (universal). Εάν είμαστε πραγματικά υπέρ της δημοκρατίας, τότε δεν είναι σε αυτές τις κοινότητες που χρειάστηκε να διεξάγουν μια συνεχή μάχη, εδώ και εκατοντάδες χρόνια για να είναι ελεύθερες, εκεί που πρέπει να δούμε αυτή τη σπίθα της δημοκρατίας;»
Διαβάστε ακόμα
