Το χαμόγελο του Ηλία… (για την Βίλα Αμαλία)

 For Everything thaty lives is Holy!

W. Blake

Στους Ηλίες όλου του κόσμου

της Ελένης Καρασαββίδου

Με τον Ηλία βρεθήκαμε λίγα καλοκαίρια πριν στο ένα καράβι για την Γάζα, μια από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες που μπορεί ένας ή μία άνθρωπος να συμμετέχει, (να συμμετέχει κριτικά) θαμμένη και διαστρεβλωμένη από τα διεθνή και τοπικά μιντιακά τραστ.

Παρόλο που χαθήκαμε στο πλατύ ποτάμι των προσωπικών και κινηματικών ζωών, τον ξανασυνάντησα ξαφνικά όταν είδα το χαμόγελο του σε ένα λεωφορείο. Το λεωφορείο ήταν της Ασφάλειας και ο Ηλίας ήταν ένας από τους συλληφθέντες της ανακατάληψης της Βίλας Αμαλία, αυτού του χώρου που παλινδρομεί –έμπλεος ενός καθόλου ουδέτερου πολιτικού φορτίου- μεταξύ της μιντιακής του αναπαράστασης και της καθαυτό ανθρώπινης συμμετοχής.

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως τις τελευταίες δεκαετίες, οι ανθρωπιστικές επιστήμες έχουν ανακαλύψει νέους, διεπιστημονικούς τρόπους στην διερεύνηση του χώρου, θεωρώντας το αστικό περιβάλλον ως μία παράμετρο που προσπερνά τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά και «παίζει τον ρόλο» μιας υλικής καταγραφής των αντιθέσεων, των περιορισμών, των δεδομένων και ιεραρχιών που χαρακτηρίζουν τις κοινωνικο-πολιτισμικές λειτουργίες κι αλληλεπιδράσεις (Habermas, 1980) σε έναν συγκεκριμένο «χώρο και χρόνο».

Η ανάδειξη αυτή σχετίζεται κατά πολύ με τις δυσλειτουργίες “του αστικού αινίγματος” (Harloe and Lebas, 1981), δηλαδή της “μεγάλης πόλης” στα τέλη του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα, όσο και με τη συνειδητοποίηση ότι η γενική παρακμή παραδοσιακών βιομηχανικών μονάδων που στήριζαν την οικονομία και τον κοινωνικό ιστό, μαζί με σύγχρονα ή επανακάπτοντα ρεύματα όπως της μαζικής μετανάστευσης στις νέες συνθήκες, συμβάλλουν σε μια όχι μόνο οικονομική μα και υπαρξιακή/ιδεολογική κρίση.

Η ίδια η πόλη υπήρξε εξαρχής (3 αιώνες πριν) τόσο ένα “πρόβλημα” όσο κι ένα “αίνιγμα”, όσο και πηγή πολλαπλών κοινωνικών διαδικασιών κι εξελίξεων, επηρεάζοντας την κοινωνικο-πολιτισμική, οικονομική κι επιστημονική ιστορία του πλανήτη. Γιατί, η ανάγκη εύρεσης φθηνού εργατικού δυναμικού που η μαζική εκβιομηχάνιση δημιούργησε, αποτέλεσε το έναυσμα για βιαστική συγκέντρωση πληθυσμού που επρόκειτο να αποκαλύψει και να ενισχύσει όσο ποτέ πριν τις κοινωνικές ανισότητες, γεννώντας ή ενισχύοντας κοινωνικά κινήματα και ποικίλες δυναμικές. Οι ετερογένειες μεταξύ των πληθυσμιακών ομάδων, όχι μόνο ήρθαν στην επιφάνεια όπως ποτέ πριν, αλλά και άρχισαν να επιδρούν στην καθημερινή ζωή και στον τρόπο σκέψης των ανθρώπων με εκπληκτικά αποτελέσματα σε όλες σχεδόν τις επιστήμες και σε όλες ανεξαιρέτως τις μορφές τεχνών.

Οι φτωχογειτονιές και τα γκέτο που δημιουργήθηκαν, προκάλεσαν το φόβο των κοινωνικά ενταγμένων, οι οποίοι είδαν τη μεγάλη πόλη ως ένα είδος παράσιτου στο σώμα του έθνους και τον απόκληρο ή τον τότε μετανάστη (όμοια με σήμερα) ως έναν διαφθορέα της φυλετικής αγνότητας και της κοινωνικής αρμονίας. “Μια απειλή στην κοινωνική τάξη και το μέλλον της δημοκρατίας” (Hall, 1988). Αποφασίζοντας την ίδια στιγμή να προωθήσουν την δημιουργία «εξαγνισμένων περιβαλλόντων» (Cunningham. 1997) όπως πχ τα σχολεία και τα κατηχητικά με σκοπό να πάρουν πληθυσμούς όπως τα παιδιά μακριά από τους γεμάτο θυμό και ιδέες δρόμους.

Συχνά, για να το επιτύχουν αυτό δημιουργούσαν έναν «ηθικό πανικό» (Moore, 1987), με σκοπό να επιβάλλουν το «δικαίωμα» μιας «ηθικής» «πλειοψηφίας» (ή μειοψηφίας αφού αναπαράχθηκε μια χαρά και σε εναλλακτικούς χώρους που ενσωμάτωσαν το πρότυπο της εξουσίας την ίδια ώρα που δήθεν το αποδομούσαν ή το αποδομούν) να επιβάλλει στο σύνολο έναν συγκεκριμένο κώδικα ζωής και ιδεολογίας. Αυτό δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί δίχως την δημιουργία του «Γκροτέσκου Άλλου», η χρήση του οποίου, ιδίως σε περιόδους οικονομικής και υπαρξιακής κρίσης, εντάσσει το, αποκλεισμένο από το σύστημα σχηματισμού ταυτότητας, “Άλλο“ των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων, τάξεων και μαζών στα πλαίσια της παραγωγής «αποδεκτών» ονείρων και ιδεατών μοντέλων, δηλαδή αποκτά την δική του θέση ως “αντικείμενο επιθυμίας“ ή “αποφυγής”.

Αυτές οι διαδικασίες αναπτύσσονται σε δύο παράλληλες κατευθύνσεις: α) στο επίπεδο της παραγωγής και στο επίπεδο των αντιθέσεων του υλικού περιβάλλοντος που βρίσκονται σε άμεση ή έμμεση αναφορά με τα οικονομικά, κοινωνικά, και πολιτισμικά δεδομένα μιας κοινωνίας και β) στο επίπεδο του τρόπου χρήσης τους τόσο από άτομα όσο και από ομάδες που ζουν στο εσωτερικό του, γεγονός που «τεκμαίρει» την πόλη σε κομμάτια (βλ. Έκο Νεομεσαιωνισμός). Εδώ οι κοινωνικο-ψυχολογικοί παράγοντες, όπως τα δίκτυα κοινωνικών σχέσεων, οι ανάγκες, οι προσδοκίες, το αξιακό σύστημα και τα κοινωνικά μοντέλα (κυρίως αυτά που σχετίζονται με την διαχείριση ή αποδόμηση της κοινωνικής εξουσίας) αποκτούν μεγάλη σπουδαιότητα, αποτελώντας (παράλληλα με το υλικό) την οικονομική, κοινωνική και συμβιωτική ενότητα που ονομάζουμε «πόλη».

 

Η «Βίλα Αμαλία», επιλεγμένη «ξαφνικά» μετά από 22 χρόνια να γίνει η χωροταξική συμπύκνωση αυτού του «Γκροτέσκου Άλλου» κι όλων αυτών των διαδικασιών, (και μάλιστα να το προσέξουμε! επιλεγμένη αρχικά από την Χρυσή Αυγή που πρωτοξεκίνησε τις επιθέσεις 2 χρόνια πριν!) δεν θα μπορούσε παρά να χρησιμοποιηθεί ως κορωνίδα ενός τόσο προβλεπόμενου μα και αποτελεσματικού «ηθικού πανικού». Είναι εντελώς χαρακτηριστικός ο τρόπος αναπαράστασης της βίλας (και «εθολόγοι» όπως ο Chombart de Lawe έχουν αναδείξει την σημασία του «χώρου αναπαράσταση» για την δόμηση και λειτουργία του καθεαυτού «υλικού χώρου»), η οποία μετά από (κυριολεκτικά) εκατοντάδες βραδιές πολιτικής κουβέντας, εικαστικών εκθέσεων, κινηματογραφικών προβολών, στέγασης ανθρώπων, δανειστικής βιβλιοθήκης, (στα οποία όχι μόνο περάσαμε τόσοι και τόσες συνδημιουργώντας τον δωρεάν προσφερόμενο συμμετοχικό πολιτισμό, αλλά και συμμετείχε ολόκληρη η γειτονιά) και προφανώς καλών και κακών στιγμών, (να συγκρίνουμε την ποσόστωση των τελευταίων με τους κριτές της;;) προσφέρεται στον μέσο μικροαστό μαλάκα (και μαλάκο) ως αντικείμενο επικίνδυνης ονείρωξης σε μια διαδικασία «κάθαρσης». (Όποιος κατηγορεί τον ελληνικό λαό ότι δεν πρωτοπορεί πουθενά προφανώς δεν παίρνει υπόψη του τα ποσοστά μαλακίας που εκδηλώνονται με την πρώτη ευκαιρία στους πιο ετερόκλητους φοβάμαι χώρους, από ανώνυμους top commenter στο ίντερνετ μέχρι πολύφερνες επώνυμες γραβάτες, κι ας έκρινε δεκαετίες όλους τους άλλους. Και δεν θα μας απαλλάξει η ιστορία λόγω βλακείας.)

Αυτά από την πλευρά ενός συστήματος που έχει όλους τους μηχανισμούς υπέρ του και παίζει με τις προσλήψεις των μικροαστικών στρωμάτων ένα τόσο ηλίθιο, ώστε δεν θα μπορούσε να μην είναι επιτυχημένο, σκάκι. “Feed them shit!” είναι η αλάνθαστη συνταγή της επιτυχίας σε όλες τις πολιτικές κι όλες τις τέχνες όπως την περιέγραψε ο Mayer της Metro Goldwin Mayer. Ή αλλιώς «λευτεριά στους φυλακισμένους τηλεθεατές!» (ΓΙΔΙΑ! Μπρρρ!) Κι αν ενοχλεί η γλώσσα να θυμίσω πως ο Wordsworth ενέπλεξε επίτηδες τον 19ο αιώνα επιλεγμένες λαϊκές και διανοούμενες εκφράσεις στα Lucy Poems για να σπάσει ακριβώς όλα τα ιδεολογήματα της «νόμιμης» γλώσσας κι άρα της συνείδησης.

 

Το κείμενο αυτό δεν γράφεται βέβαια ούτε για να στηρίξει τις αυτό-τρικλοποδιές της αριστεράς που έχει έτσι κι αλλιώς τον δυσκολότερο ρόλο. (Όποτε κάνω κριτική στην αριστερά, -με δεδομένες τις αγκυλώσεις του χώρου αλλά και την γενναιότητά του σε ιστορικές στιγμές-, νιώθω το βάρος να μην συνεισφέρω στην «απογοήτευση εναντίον όλων», παίζοντας το παιχνίδι ενός συστήματος που θέλει να άρει την ένταξη στο αντίπαλο κοινωνικό –και όχι μόνο ιδεολογικό- αριστερό «δέος», αλλά και την ευθύνη να συμβάλλω με την σωστή ή ηλίθια –γιατί όχι;;- κριτική μου ώστε αυτό το «αντίπαλο δέος» να ξεπεράσει κάτι αντι-διαλεκτικούς του «κοινοτισμούς» και να γίνει πραγματικό «δέος» και πράγματι «κοινωνικό», γιατί η σιωπή δεν προωθεί αλλά αναβάλλει την ανατροπή, μεταμφιέζοντας το «ίδιο»). Κάποιες φορές (ανάμεσα σε άλλα προβλήματα) ο υπερακτιβισμός δεν αφήνει τα χρονικά περιθώρια να συνειδητοποιήσουμε πως υπάρχουν περιπτώσεις που τα σύνορα μεταξύ των κυρίαρχων και των λαϊκών «αντιλήψεων» είναι διαπερατά, κι ότι στην πραγματικότητα δεν θα έπρεπε να δημιουργείται η εντύπωση (που θα τοκιστεί ιδεολογικά από ένα κυνικό και στην ουσία του αντιλαϊκό σύστημα) ότι επιτιθέμεθα στην «περιοχή» των λαϊκών αντιλήψεων ή αναπαραστάσεων. Αλλά αντίθετα ότι η αριστερά προσπαθεί (ως κομμάτι τους) να απελευθερώσει τον «λαϊκό χώρο» από την επίβουλη επιβολή (και χρήση) των συμφερόντων της κυριαρχίας.

Αλλά διάολε σε σχέση με τη Βίλα Αμαλία (και παρά σημαντικές επιμέρους δικές μου διαφοροποιήσεις σε αριστερές τοποθετήσεις και στο ζήτημα αυτό, αφού δεν υπάρχουν συνεκτικοί χώροι) έχει κατά βάση απόλυτο δίκιο! Ακόμη και το επιχείρημα περί Δημόσιου χώρου καταντάει κυνικότατο ιδεολόγημα αν σκεφτούμε με τι αντικαθιστούν το Δημόσιο την εποχή της κρίσης, την ίδια ώρα που «φοβούνται» όταν μέρος  του απόκληρου «Δήμου» καταλαμβάνει λίγο δικό του χώρο στο κέντρο της πόλης ως κάρφος στο μάτι για να δούμε (από την κλειδαρότρυπα έστω) έναν κόσμο άλλον. (Και να δείτε τι κόπος θα καταβληθεί ώστε να σβηστεί το κινηματικό όνομα του κτηρίου…. Δεν χάνουμε μόνο σε δικαιώματα  αλλά και σε ό,τι μας σημάδεψε ως γενιά σε συμβολικό επίπεδο, πάρτε τα όλα εσείς του «πάρτα όλα!»)

 

Με τι όπλα όμως μπορεί να το αναδείξει έξω από τους γνωστούς (και κουρασμένους από την αυτοκατανάλωση τους) κύκλους «της» αυτό το δίκιο σε μια «πραγματικότητα» που ακόμη και οι λέξεις δεν της ανήκουν; Δεν έχω καμιά μαγική λύση πέρα από το χαμόγελο του Ηλία. Ο Ηλίας χαμογελά, είναι ένας άνθρωπος που συμμετείχε σε μια ειρηνική καταδρομική ενέργεια έχοντας ως μόνο σίγουρο την σύλληψή του. Χαμογελά πλατιά κι ας έχει κερδίσει το λαχείο, ας μην έχει διοριστεί από κομματόσκυλα ώστε να σώσει την πάρτυ του, ας μην κάνει τις αρπαχτές όσων θέλαν σε 3 μήνες να ζήσουν για έναν χρόνο, ας μην παίρνει τον μισθό του Καμπουράκη του Μέγκα, (και να δείτε που κάποιοι χρήσιμοι ηλίθιοι θα αποπειραθούν να τον ηρωοποιήσουν!) ας μην ζει σε βίλα, κι ας μην έχει η αλληλεγγύη του στο είδος των ανθρώπων την σικέ προβολή της Βαρδινογιάννη. (Χαρακτηριστικό του πόσο το κανάλι των λομπιστών παίζει με την σημειολογία είναι πως είχε φέρει έναν παγκοσμίως άγνωστο νεαρό καθηγητάκο της παντείου την επόμενη της ομιλίας του Ζίζεκ για να… ταυτίσει θαμπωμένος από την κάμερα τον Ζίζεκ με την τρομοκρατία!!!!!, και σε μια  μικροαστική χώρα που το όνειρο της «μαμάς» είναι να πάρεις θέση έρποντας κι όχι πετώντας, οι ημιμαθείς -και ημιθανείς- τηλεθεατές θα «θαμπώνονταν» από το επάγγελμα και θα συμφωνούσαν κι ας μην καταλάβαιναν γρι! Χαρακτηριστικό άλλωστε της  βαθιάς αρρώστιας αυτού του πλανήτη είναι πως άτομα σαν τον Ηλία τα κρίνουν μονίμως ασύλληπτα άτομα σαν τον Βενιζέλο τον Παπακωνσταντίνου και τον Πρετεντέρη! Με κάτι ξανασυμπαθάς τον ΣΥΡΙΖΑ και θέλεις να –τους- κερδίσει μια φορά κι ας μην τον εμπιστεύεσαι! Αλλά πως με αυτά τα βόδια που ψηφίζουν και που θα απαιτούν και τον παράδεισο μετά, και πως όχι αφού «έτσι» τους φλερτάρει και η αριστερά!)

Όμως ο Ηλίας την μοναδική εκείνη στιγμή χαμογελάει! Δεν έχει σημασία αν είμαστε (εγώ κι εσύ) αυτοί που είμαστε, αν τα κινήματα έχουν κι αυτά κάφρους, ούτε αν η κοινωνία (και η πολιτική) είναι αυτή που είναι. Δεν έχει καν σημασία αν ο Ηλίας θα στοχοποιηθεί στην Ασφάλεια αφού οι ανθρωποφύλακες (κι όχι, αυτό δεν αφορά όλους τους ένστολους κι ας το «χαλάω»!) μισούν -από βαθιά λαχανιασμένο τρόμο- το χαμόγελο των ανθρώπων. Ο Ηλίας χαμογελάει και φεύγοντας πιθανότατα στο εξωτερικό σε λίγους μήνες, δεν βρίσκω τίποτε πιο ελπιδοφόρο –μ’ άλλα λόγια ανατρεπτικό- να πάρω μαζί μου…