Αραβική Άνοιξη: πώς οι γυναίκες χρησιμοποιούν το σώμα τους για να κάνουν επανάσταση

των Nadia Leila Aissaoui και Ziad Majed

μετάφραση: Λίνα Φιλοπούλου

Στις συντηρητικές κοινωνίες οι άνδρες πάντα είχαν υποταγμένες τις γυναίκες ασκώντας έλεγχο πάνω στο σώμα τους. Το γυναικείο σώμα, παρθένο και γονιμοποιήσιμο, αλυσοδεμένο, καλυμμένο και κρυμμένο, είναι το αντικείμενο κάθε είδους απαγορεύσεων και εμμονών. Είναι εξίσου πολυπόθητο ως σύμβολο της οικογενειακής τιμής και στιγματισμένο ως πηγή πειρασμού και διχόνοιας – η λέξη στα αραβικά είναι fitna.

Θέλοντας να προκαλέσουν αυτή την εμμονή, οι γυναίκες σε πολλές αραβικές χώρες δείχνουν αποφασισμένες να ανατρέψουν το κατεστημένο θέτοντας το ζήτημα του σώματός τους στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. Θέλουν να αποδείξουν σε μια πατριαρχική κοινωνία ότι η επανάσταση πραγματικά χάνει – και ότι δε θα συμβεί χωρίς τις ίδιες.

Ανυπακοή ενάντια στη σεξουαλική παρενόχληση στην Αίγυπτο

Όλα ξεκίνησαν στην Αίγυπτο όταν ξέσπασε το σκάνδαλο σχετικά με τα τεστ παρθενίας, στα οποία αναγκάστηκαν να υποβληθούν γυναίκες διαδηλώτριες υπό στρατιωτική κράτηση. Η πρακτική αυτή, μέχρι σήμερα άγνωστη και αποσιωποιημένη από πολλές γυναίκες από φόβο μήπως στιγματιστούν από τις οικογένειές τους και από την κοινωνία, καταγγέλθηκε από μια γυναίκα με το όνομα Samira Ιbrahim ως μια εσκεμμένη προσπάθεια του στρατού να εξευτελίσει τις γυναίκες διαδηλώτριες. Η Samira Ιbrahim έσυρε τον αιγυπτιακό στρατό στα δικαστήρια και κέρδισε όταν το διοικητικό δικαστήριο στο Κάιρο έκρινε αυτά τα τεστ παράνομα.

Samira-Ιbrahim

Σε μια άλλη ταπεινωτική πράξη, αυτή τη φορά σε πλήρη θέα των φωτογραφικών φακών (βλ. παρακάτω), μία γυναίκα διαδηλώτρια σύρθηκε στο δρόμο στην Αίγυπτο, ξυλοκοπήθηκε και ποδοπατήθηκε από την αστυνομία, της έσκισαν τα ρούχα της, αποκαλύπτοντας από κάτω ένα μπλε σουτιέν.

Το περιστατικό προκάλε τη δημόσια κατακραυγή και μια έξαρση πολιτικών, πολιτιστικών και καλλιτεχνικών (αφίσες και γκραφίτι) αντιδράσεων.

του Yasser Abou Hamed

Αυτή η βία εξέφρασε την αποφασιστικότητα, με την οποία ήθελαν να περιορίσουν τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιωμάτα των γυναικών. Το να τους βγάζουν τα ρούχα ήταν μια πράξη που στόχευε ειδικά στον εξευτελισμό τους, καθώς και στην καταστολή της ελευθερίας τους να συμμετέχουν σε συνελεύσεις, σε διαμαρτυρίες, ακόμα και να κινούνται στο δημόσιο χώρο. Το γεγονός ότι αυτές οι γυναίκες είχαν καλυμμένα τα πρόσωπά τους προσέθετε ένα συμβολικό μήνυμα εκφοβισμού από τις αρχές: από τώρα και στο εξής, καμία γυναίκα δεν θα μπορούσε να γλιτώσει την παρενόχληση.

Το μπλε σουτιέν χρησιμοποιείται ως σύμβολο από τους διαδηλωτές

Η καταγγελία της Samira Ιbrahim ενάντια στην αστυνομική βία και τη βία που ασκήθηκε σε άλλες γυναίκες ήταν η αφορμή για ένα κίνημα διαμαρτυρίας, στην Αίγυπτο και αλλού στον αραβικό κόσμο, που βάζει το σώμα στο επίκεντρο των εκκλήσεων για ελευθερία, αξιοπρέπεια και αυτοδιάθεση. Από τότε, πολλά έχουν ειπωθεί και γραφτεί για τη σεξουαλική παρενόχληση, και οι καμπάνιες που προκαλούν την οργή απέναντι σε αυτό το εκτεταμένο κοινωνικό κακό κατάφεραν να αποκτήσουν μια σταθερή ορμή. Δείτε για παράδειγμα το “χάρτη της παρενόχλησης”, που δημιουργήθηκε στην Αίγυπτο.

Σε μια διαδήλωση στη Βηρυτό κάποιες γυναίκες έβαλαν σε περίοπτη θέση ένα μπλε σουτιέν σε ένα πανό διαμαρτυρίας.

Συλλαλητήριο διαμαρτυρίας στη Βηρυτό

Μια άλλη Αιγύπτια, η Alia Al-Mahdi, σκανδάλισε όλο το έθνος, όταν δημοσίευσε μία γυμνή φωτογραφία της στο blog της.

Alia al-Mahdi

Η αδιανόητη πράξη της Alia al-Mahdi να εκθέσει τον εαυτό της στο διαδίκτυο προκάλεσε έναν κατακλυσμό από οργή και αγανάκτηση στην μπλογκόσφαιρα – ακόμη και στους προοδευτικούς κύκλους που είχαν κινητοποιηθεί για την υποστήριξη της Samira Ibrahim ενάντια στην αστυνομική βία. Αυτό που τους αναστάτωσε περισσότερο ήταν ότι αυτή η φωτογραφία τους παρότρυνε να επανεξετάσουν την επανάσταση, να την δούν ως μια αναζήτηση για την απόλυτη και άνευ όρων ελευθερία. Ορισμένοι μπλόγκερς το κατέκριναν ως υπερβολική πράξη που είχε να κάνει περισσότερο με την επιδειξιομανία και την πρόκληση παρά με την κοινωνική ανατροπή.

Παρ’ όλα αυτά το γεγονός είναι ότι η Al-Mahdi τράβηξε πολύ την προσοχή και, εξαιρουμένων των επικριτών, ξεκίνησε ένα παγκόσμιο κύμα συμπάθειας. Ως ένδειξη υποστήριξης στην Alia, μια ομάδα Ιρανών φεμινιστριών σχεδίασε και δημοσίευσε ένα Γυμνό Επαναστατικό Ημερολόγιο (βλ. παρακάτω): το νόημα ήταν να στείλει ένα μήνυμα αλληλεγγύης στις γυναίκες γενικά και στις Ιρανές ειδικότερα.

Διάφορες ατομικές πρωτοβουλίες έχουν βοηθήσει να ενισχυθεί αυτό το εκκολαπτόμενο κίνημα χειραφέτησης μέσω της επιβεβαίωσης του γυναικείου σώματος. Δύο ηθοποιοί, μία Τυνησία και μία Ιρανή, πόζαραν πρόσφατα για περιοδικά αποκαλύπτοντας μέρη του σώματός τους. Αυτές οι αποκαλυπτικές πόζες, αντί να είναι μεμονωμένες περιπτώσεις απλού ενδιαφέροντος, έχουν γίνει σαφώς ένα εργαλείο διεκδίκησης ελευθεριών που τις είχαν στερηθεί για πάρα πολύ καιρό.

Farahani, Ιράν

Nadia Boussetta, Τυνησία

Συρία: μηνύματα ελευθερίας

Στην εκπληκτική και θλιβερά αιματηρή επανάσταση της Συρίας, το σώμα χρησιμοποιείται ως καλλιτεχνικό μέσο πολιτικής έκφρασης. Οι γυναίκες έχουν αποφασίσει να αντιπαραθέσουν εικόνες με μηνύματα ελευθερίας και αντίστασης απέναντι σε αυτές που δείχνουν ακρωτηριασμένα πτώματα ή ιστορίες βιασμών και βασανιστηρίων.

Λευτεριά στη Συρία!

Η προσέγγισή τους μετατρέπει το σώμα σε έναν (αισθητικό) αγγελιαφόρο προσωπικής και συλλογικής ανεξαρτησίας, πολιτικής και ηθικής αντίστασης. Η παρακάτω φωτογραφία της Lobna Awidat είναι ένα τέλειο παράδειγμα.

Αν και απέχουν από το να κερδίσουν ομόφωνη υποστήριξη, αυτές οι φωτογραφίες, όπως στην Αίγυπτο, έχουν δώσει αφορμή για μια εκτεταμένη συζήτηση μεταξύ εκείνων που είναι υπέρ αυτής της μορφής έκφρασης και εκείνων που τη θεωρούν αντιπαραγωγική.

Επιπλέον, πάνω και πέρα από την προτροπή να ανακτήσουμε τον έλεγχο του σώματός μας, το γυμνό εκφράζει τη βούληση να ξεκινήσουμε έναν μη βίαιο αγώνα ιδεών. Ένα γυμνό σώμα υποδηλώνει ότι το μόνο όπλο που φέρει είναι το μήνυμα που μεταβιβάζει. Κάποιοι άνδρες που έχουν υιοθετήσει την ίδια μέθοδο της μη-βίαιης αντίστασης, στέκονται γυμνόστηθοι μπροστά σε τανκς του στρατού στις διαδηλώσεις ή βγάζουν φωτογραφίες που τις κυκλοφορούν στο διαδίκτυο (βλ. παρακάτω).

Συρία: Οι λέξεις σημαίνουν «Ελευθερία ανεξάρτητα από εσένα, Μπασάρ»

Ο κυβερνοχώρος και το ανθρώπινο σώμα

Είναι ο εικονικός κόσμος του διαδικτύου, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, που επέτρεψε αυτή τη διαδικασία επαναπροσδιορισμού της προσωπικής ταυτότητας αναφορικά με το σώμα, το οποίο μπορεί τώρα να εκτίθεται ελεύθερα και άνευ όρων. Απαλαγμένος από τη μομφή και τη λογοκρισία, ο κυβερνοχώρος έχει γίνει ο κατ ‘εξοχήν χώρος για την ελεύθερη άσκηση των κοινωνικών δικαιωμάτων. Στον κυβερνοχώρο οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να δείχνουν το σώμα τους και άλλοι είναι ελεύθεροι να το βλέπουν ή όχι, κατά το δοκούν. Αυτό δε σημαίνει παρά ένα κβαντικό άλμα από ένα εξαιρετικά αυστηρό και γερά ελεγχόμενο δημόσιο χώρο προς έναν κυβερνοχώρο, όπου όλα επιτρέπονται.

Το σώμα, ως θέατρο μάχης, κατάκτησης ή απελευθέρωσης, γίνεται κεντρικό ζήτημα στις αραβικές επαναστάσεις. Μερικές γυναίκες ξαναπαίρνουν αυτόν τον μέχρι στιγμής κατασχεθέντα χώρο σε μια προσπάθεια να σταματήσει η βία και οι δράστες της. Ακόμη και αν αυτές οι γυναίκες αποτελούν ακόμα μια μικρή μόνο μειοψηφία στον αραβικό κόσμο, ο ευρύς αντίκτυπος των ενεργειών τους δείχνει ότι κάτι μη αναστρέψιμο και ανεξέλεγκτο λαμβάνει χώρα.

Καμπάνια «Λευκό Κύμα για τη Συρία»

(το σύνθημα της συγκέντρωσης στο Παρίσι, για τον εορτασμό της 66ης επετείου της ανεξαρτησίας της Συρίας)

Σε αυτή την κρίσιμη καμπή στην ιστορία τους, αυτές οι γυναίκες γνωρίζουν πολύ καλά τι παίζεται από την άποψη των αλλαγών στην κοινωνία και των ευκαιριών να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, περιλαμβανομένων του βασικού δικαιώματος να διαθέτουν το σώμα τους κατά το δοκούν και του δικαιώματος στην ελεύθερη μετακίνηση. Αποτελούν σημαντικά αναχώματα κατά την επικείμενη άνοδο του κοινωνικού συντηρητισμού και του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Με το σύνθημα “Το σώμα μου μού ανήκει, δεν είναι για κανενός την τιμή”, η πολιτική διάσταση του γυμνού σώματος έχει ξεπεράσει την ερωτική του διάσταση (βλ. παρακάτω).