της Εύας Στάμου
Έχουν φύλο τα προϊόντα της τεχνολογίας; Είναι για παράδειγμα το κινητό ένα «αντρικό» εργαλείο και η ηλεκτρική σκούπα ένα «γυναικείο»; Υπάρχουν «γυναικεία» αυτοκίνητα; Και η γραφομηχανή, είναι «αντρικό» ή «γυναικείο» αντικείμενο;
Ο ρόλος της τεχνολογίας στην καθημερινότητά μας, οι σχέσεις των κοινωνικών ομάδων με την τεχνολογία, και ειδικότερα οι τρόποι με τους οποίους τα τεχνήματα λειτουργούν ως σύμβολα του φύλου και των χαρακτηριστικών που του αποδίδονται σε κάθε κοινωνία, εξετάζονται στα δέκα κεφάλαια του βιβλίου Το Φύλο της Τεχνολογίας και η Τεχνολογία του Φύλου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εκκρεμές. Η περιεκτική και κατατοπιστική εισαγωγή της επιμελήτριας βοηθάει τον αναγνώστη που δεν έχει οικειότητα με αυτή τη θεματολογία να την προσεγγίσει ευκολότερα.
Το βιβλίο επιχειρεί να εντάξει την συζήτηση για τις σχέσεις φύλου και τεχνολογίας -μία συζήτηση που στην Αμερική και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες αναπτύσσεται εδώ και τέσσερις δεκαετίες- στην ελληνική επιστημονική βιβλιογραφία. Η ιστορική αναδρομή λοιπόν είναι απαραίτητη, όπως και η μελέτη σημερινών διαφημίσεων που προσεγγίζουν τα τεχνολογικά προϊόντα μέσα από περισσότερο ή λιγότερο παραδοσιακά έμφυλους ρόλους. Αντικείμενα καθημερινής χρήσης που περιορίζονται στον χώρο της κατοικίας, όπως το πλυντήριο πιάτων, ο φούρνος μικροκυμάτων, ή το σίδερο, μετατρέπονται από την βιομηχανία της διαφήμισης σε έμφυλα αντικείμενα.
Ποιος καθορίζει όμως το φύλο των τεχνημάτων και ποιοι σκοποί εξυπηρετούνται; Ας μην ξεχνάμε ότι η έννοια του φύλου όσο και η έννοια της τεχνολογίας μεταβάλλονται στο χρόνο και η αλληλεπίδρασή τους σε επίπεδο σχεδιασμού, παραγωγής, χρήσης και κατανάλωσης, είναι σημαντική. Έννοιες που η κοινωνία μας αποδίδει στο φύλο, ενσωματώνονται στα τεχνολογικά επιτεύγματα, αλλά μπορεί να συμβεί και το αντίστροφο. Άλλωστε, όλες οι κοινωνικές ομάδες ούτε χρησιμοποιούν τα ίδια τεχνολογικά αντικείμενα, ούτε τα αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο, και συνεπώς το νόημα που τους αποδίδεται μπορεί να ποικίλει.
Ο έμφυλος καταμερισμός εργασίας και πώς προέκυψαν οι διακρίσεις
Αυτές οι διακρίσεις δεν εμφανίστηκαν ξαφνικά. Αρκετές πηγάζουν από τον επιμερισμό εργασίας κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Την περίοδο εκείνη αφενός γίνεται κοινώς αποδεκτό ότι οι γυναίκες είναι απαραίτητες για τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της βιομηχανίας, αφετέρου παγιώνεται ο διαχωρισμός ανάμεσα σε αντρικές και γυναικείες τεχνικές εργασίες. Οι δουλειές που απαιτούν είτε μεγάλη χειρωνακτική δύναμη είτε ειδικευμένες γνώσεις τεχνολογίας χαρακτηρίζονται αντρικές και ανατίθενται στους άντρες που επιστρέφουν από το μέτωπο. Οι γυναίκες που εργάζονται, για τον μισό μισθό, στα εργοστάσια παραγωγής προϊόντων τεχνολογίας, ένδυσης, και διατροφής, περιορίζονται σε ιδιαίτερα κουραστικές, επαναληπτικές δουλειές που δεν χρειάζονται συγκεκριμένες δεξιότητες.
Ένα άλλο παράδειγμα του έμφυλου καταμερισμού εργασίας και της σχέσης του φύλου με τα τεχνήματα όπως ο τηλέγραφος, το τηλέφωνο, η γραφομηχανή, είναι η εισροή Αμερικανίδων της μεσαίας τάξης σε μεγάλες εταιρίες από τις αρχές του εικοστού αιώνα αφού εργασίες που απαιτούν ευγένεια, υπομονή και υπακοή όπως η δουλειά γραφείου, κατατάσσονται αυτόματα στις γυναικείες.
Η είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας, ακόμα κι αν δεν έγινε με ιδανικούς όρους, έπαιξε αναμφίβολα σημαντικό ρόλο στην χειραφέτησή του γυναικείου φύλου. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι κατάλοιπα του φόβου κάποιων αντρών ότι οι θέσεις τους θα καταληφθούν από γυναίκες, δεν επηρέασαν την σχέση των φύλων με την τεχνολογία και δεν διαμόρφωσαν τους συμβολισμούς που φέρουν διαφορετικά τεχνήματα ακόμη και σήμερα.
Την επόμενη φορά που θα δείτε μια διαφήμιση για tablet ή για smart phone παρατηρείστε ποιος το κρατάει: πιθανότατα θα ανήκει στο ίδιο φύλο με αυτόν που κρατάει το τιμόνι στη διαφήμιση ενός σπορ αυτοκινήτου.
Το Φύλο της Τεχνολογίας και η Τεχνολογία του Φύλου
Συλλογικό Έργο
Επιμέλεια: Μαρία Ρεντετζή
Μτφρ: Αμαλία Χατζηευγενιάδου
Εκδόσεις Εκκρεμές, 2012
Τιμή: € 18,64, σελ: 344
Πηγή: Bookpress
