της Ελένης Πορτάλιου
Οι εμπειρίες από τις γειτονιές της Αθήνας είναι γεμάτες από τη δράση των γυναικών στα τοπικά κινήματα. Μαχητικές και ουσιαστικές, εφευρετικές και αποτελεσματικές, οι γυναίκες όλων των ηλικιών παίρνουν στα χέρια τους τα λεγόμενα «μικρά» ζητήματα, που, όμως, αποτελούν σημαντικές και σπουδαίες υποθέσεις της καθημερινής ζωής και της ανθρώπινης διαβίωσης στην πόλη.
Το σπίτι, η γειτονιά, το σχολείο, η λέσχη φιλίας για τους ηλικιωμένους, το πάρκο, η παιδική χαρά, το πεζοδρόμιο, τα σκουπίδια, οι παιδικοί σταθμοί, οι χώροι άθλησης της νεολαίας, οι σχολικές επιτροπές, όλα αυτά αποτελούν τον ζωτικό χώρο δράσης των γυναικών. Όχι ότι δεν συμμετέχουν άνδρες, αλλά οι γυναίκες κυριαρχούν. Ξέρουμε ότι ο κατά φύλα καταμερισμός της εργασίας και των ρόλων, ο οποίος αναπαράγεται μέσα από τις πατριαρχικές δομές και ιδεολογίες, βρίσκεται πίσω από τον καταμερισμό των «μικρών» θεμάτων και της πολιτικής χαμηλών τόνων στις γυναίκες, ενώ οι άνδρες έχουν το βασίλειό τους στην «υψηλή» πολιτική και τις ανώτερες ιεραρχικά θέσεις του συνδικαλισμού, των τοπικών κοινοβουλίων και της Βουλής.
Ισχυρίζομαι, ότι στα κινήματα βάσης πραγματοποιούνται σημαντικές αναιρέσεις των πολιτικών στερεοτύπων, που αφορούν τόσο στην αξιολόγηση των θεμάτων όσο και στην αμφισβήτηση της πολιτικής ως μηχανισμού εξουσίας και χειραγώγησης. Και πρώτα απ’ όλα, το αντικείμενο τίθεται κατ’ ευθείαν από τους φυσικούς φορείς, δηλαδή τα άτομα που το επιλέγουν. Είναι εξ’ αρχής δικής τους υπόθεση. Τα προβλήματα δεν διαμεσολαβούνται, οι συμμετέχοντες αντιπροσωπεύουν τον εαυτό τους.
Η άμεση δημοκρατία και η ισότιμη συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων, προκύπτουν με φυσικό τρόπο, ως οι πιο δόκιμες μορφές κοινωνικής παρέμβασης και πολιτικής πράξης. Φυσικά και υπάρχουν εντάσεις, διαφορές, αλλά απορροφούνται, γιατί ο κανόνας λειτουργίας είναι η συναίνεση ή/και η ομοφωνία. Η υλοποίηση αποφάσεων καταμερίζεται σε πολλούς/ες αν όχι σε όλους/ες επιτρέποντας τη συμμετοχή, τη δημιουργικότητα, την πρωτοβουλία. Έτσι αναβιώνουν η γνωριμία, η φιλική επαφή και η αλληλεγγύη μεταξύ των γειτόνων.
Οι εστίες αντίστασης για τα θέματα της πόλης είναι οι μικρές φλόγες, που θερμαίνουν τις γειτονιές, όταν τα φώτα της κεντρικής σκηνής έχουν χαμηλώσει ή εκπέμπουν τις εκτυφλωτικές λάμψεις των realities. Και αυτές τις φλόγες τις ανάβουν και τις συντηρούν πιο συχνά οι γυναίκες. Έτσι, λοιπόν, οι φερόμενες ως κατ’ εξοχήν γυναικείες υποθέσεις, παράγουν κοινωνικά και πολιτικά υποδείγματα, που ανανεώνουν τις μορφές των κοινωνικών οργανώσεων και των πολιτικών φορέων.
Η ιστορία των αστικών κοινωνικών κινημάτων έχει αναδείξει τον καθοριστικό ρόλο των γυναικών στη δημιουργία και τα χαρακτηριστικά τους. Στο μνημειώδες έργο του «Η πόλη και οι Αποκάτω» ο Manuel Castells περιγράφει τη δράση των γυναικών και τη μαζική παρουσία τους στα αστικά κοινωνικά κινήματα.
Ένα παράδειγμα, αυτό της Απεργίας Ενοικίων στη Γλασκόβη, το 1915, που καθιέρωσε το δικαίωμα στην κατοικία ως υποχρέωση του κράτους, ξεκίνησε από γυναίκες και συγκροτήθηκε μέσα στους χώρους της καθημερινής ζωής τους: τη γειτονιά και το σπίτι. Η Ένωση των Γυναικών της Γλασκόβης για την Κατοικία αριθμούσε 3.000 μέλη. Οι γυναίκες τέθηκαν στην πρώτη γραμμή. Οι άνδρες και οι γιοι τους πολεμούσαν τους Πρώσους της Γερμανίας, έτσι η μόνη εναλλακτική λύση γι’ αυτές ήταν η δημοτική κατοικία. Ίδρυσαν επιτροπές αγώνα ανά τετράγωνο και γειτονιά, πραγματοποίησαν μαζικές διαδηλώσεις και απέκρουσαν με δυναμικά μέσα τις εξώσεις, καλώντας σε υποστήριξη τα εργοστάσια, όπου αυτό ήταν αναγκαίο.
Παρόλα αυτά δεν έχουν καταγραφεί καθαρά φεμινιστικά αιτήματα στο κίνημα. Οι γυναίκες διεκδίκησαν το δικαίωμα στη ζωή για τις οικογένειές τους και αποτέλεσαν τους αντιπροσώπους μιας διαμαρτυρίας προσανατολισμένης στην κατανάλωση, ως συνέχεια του ρόλου τους μέσα στην οικογένεια. Βέβαια, η ίδια η διαδικασία δεν μπορεί παρά να μετασχηματίζει την αντίληψη των γυναικών για τον εαυτό τους και τον ρόλο τους στην κοινότητα, έτσι μπορούμε να περιγράψουμε την απεργία της Γλασκόβης, με τα λόγια του Castells, ως ένα κίνημα γυναικών με αίσθηση εγγύτητας στο φεμινιστικό κίνημα.
Όσον αφορά το Κίνημα των Ενοικιαστών, στη Βέρα Κρουζ, το 1922, το οποίο συγκλόνισε το Μεξικό αλλά τελικά ηττήθηκε, όλες οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στον αποφασιστικό ρόλο των γυναικών. Οι γυναίκες ξεκίνησαν δυναμικά την απεργία των ενοικίων, οργάνωσαν τις επιτροπές σε κάθε συγκρότημα κατοικίας και αντιστάθηκαν στις εξώσεις, συγκρουόμενες με την αστυνομία. Αυτοοργανώθηκαν σε ένα δίκτυο ομάδων που έτρεχαν σε βοήθεια όταν άκουγαν το σινιάλο της σφυρίχτρας. Οι συλλήψεις ήταν περισσότερες μεταξύ των γυναικών και οι γυναίκες βγήκαν στο δρόμο ενάντια στο στρατό, όταν ήρθε η ώρα, τον Ιούλιο του 1922. Γνωρίζουμε ότι πολλές γυναίκες ακτιβίστριες ήρθαν από την πόλη του Μεξικού για να ενωθούν με το κίνημα.
Όπως και σε άλλες περιπτώσεις, δεν βρίσκουμε ίχνη ρητών φεμινιστικών θεμάτων στο κίνημα, του οποίου η ηγεσία ήταν άνδρες. Αλλά η αλήθεια παραμένει: ήταν κυρίως ένα κίνημα γυναικών.
Όσον αφορά τα κινήματα στις γειτονιές της Αθήνας, με τη γυναικεία υπεροχή και σφραγίδα, δεν είναι σαφές το κατά πόσο οι στόχοι, τα περιεχόμενα και οι μορφές του αγώνα, ανάγονται ευθέως ή εμμέσως στη φεμινιστική προσέγγιση. Φυσικά συμμετέχουν και φεμινίστριες, το πιο σημαντικό, όμως, στοιχείο είναι ότι τα ανατρεπτικά συμβάντα στα κινήματα αυτά συναντούν τη φεμινιστική προβληματική που αρνείται την ιεραρχία, ενθαρρύνει τη συμμετοχή και αφοπλίζει τον πολιτικό λόγο από στερεότυπα στερούμενα ουσίας.
Πηγή: Αυγή
