της Βέρας Σιατερλή

Τώρα που ξεθύμανε η υπερπαραγωγή με τους μαστούς της  Αντζελίνα Τζολί, τώρα που δεν είναι πρωτοσέλιδο και δεν κάνει πια τόσο ντόρο θέλω να καταθέσω δύο σκέψεις και το παράπονο όσων υφίστανται το ρατσισμό του καρκινοπαθή. Οι Έλληνες λέγεται ότι δεν είναι ρατσιστές!!! Ποιος γνωρίζει πόσο πέφτουν τα νούμερα ακροαματικότητας στα ΜΜΕ  όποτε το θέμα είναι ο καρκίνος με στόχο την πρόληψη, την ενημέρωση, καινούριες μεθόδους αντιμετώπισης; Πέφτουν κάθετα!

Το στίγμα, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που σχετίζονται με τις καταληκτικές και ψυχικές ασθένειες αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα, τόσο για τους ίδιους τους ασθενείς όσο και για τις οικογένειές τους. Οι ασθενείς στιγματίζονται και αποτελούν προσωποποίηση διαφόρων ειδών μύθων.

Στίγμα σημαίνει κηλίδα, ανεξίτηλο σημάδι. Μεταφορικά, το στίγμα είναι ένας έντονα μειωτικός χαρακτηρισμός που αποδίδεται σε κάποιον και από τον οποίο είναι πολύ δύσκολο να απαλλαχθεί. Είναι η κακή φήμη και η ηθική απαξία που συνοδεύει και βαρύνει οριστικά κάποιον.

Στιγματίζω σημαίνει σημαδεύω, κατηγορώ, επικρίνω κάποιον με οξύτητα, του αποδίδω ένα βαρύ χαρακτηρισμό που έχει ως αποτέλεσμα την οριστική ηθική του μείωση ή εξόντωση. Κατά το Μεσαίωνα υπήρχε η συνήθεια να σημαδεύεται ο εγκληματίας με πυρακτωμένη σφραγίδα.

Σε διάφορες εποχές και κοινωνίες, πολλές ήταν οι ασθένειες που πήραν το χαρακτήρα «στίγματος», όπως ο καρκίνος, η φυματίωση, το AIDS, οι ψυχικές νόσοι.

Ο τυπικός ορισμός του στίγματος αναφέρεται στο εξής: το άτομο χάνει την κοινωνική υπόσταση και υφίσταται διακρίσεις εξαιτίας της ασθένειας του. Το στίγμα είναι μια ανεπιθύμητη, δυσφημιστική ιδιότητα που στερεί από κάποιον το δικαίωμα της πλήρους κοινωνικής αποδοχής ενώ ταυτόχρονα τον αναγκάζει να προσπαθεί να κρύψει την αιτία που προκαλεί αυτήν την αντιμετώπιση.

Πόσες πιθανότητες έχει στην Ελλάδα μια μαστεκτομημένη να συνάψει σχέση ή δεσμό; Ίσως, αν δεν το μαρτυρήσει και δώσει την ευκαιρία πρώτα να αποκαλυφθεί η προσωπικότητά της και μετά ο ακρωτηριασμός της!

Τη διαιώνιση του στίγματος εξαιτίας νόσου εκτός από την έλλειψη γνώσεων έρχεται να εξηγήσει και η ροπή του ανθρώπου στο να διατυπώνει προκατειλημμένες και στερεότυπες εκτιμήσεις. Συχνά ο άνθρωπος οδηγείται σε αυθαίρετες εκτιμήσεις της πραγματικότητας, ιδιαίτερα υπό το καθεστώς έντονου άγχους και φόβου. Προϊόν της παραπάνω διαδικασίας είναι οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα.

Τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και οι επακόλουθες διακρίσεις είναι τρεις έννοιες που συνδέονται στενά με την έννοια του στίγματος.

Στερεότυπα είναι αρνητικές κρίσεις που προκαθορίζουν τη συμπεριφορά μας, σύμφωνα με τις οποίες διάφορα χαρακτηριστικά αποδίδονται αυθαίρετα σε ομάδες ατόμων (π.χ. η αρνητική πεποίθηση ότι τα άτομα με καρκίνο είναι καταθλιπτικά).

Προκατάληψη είναι γνώμη διαμορφωμένη εκ των προτέρων από επηρεασμό και χωρίς μελέτη του θέματος, κρίση η οποία έχει συναχθεί αυθαίρετα, χωρίς επαρκείς αποδείξεις (π.χ. αποδέχομαι την πεποίθηση ότι τα άτομα με καρκίνο είναι καταθλιπτικά και φοβάμαι μην με επηρεάσουν αρνητικά).

Διάκριση είναι η συμπεριφορά που ακολουθεί την προκατάληψη και είναι έκφραση αρνητικών απόψεων (π.χ. πιστεύω ότι τα άτομα με καρκίνο είναι λόγω ασθένειας ευπαθή, καταθλιπτικά και ανεπαρκή στη δουλειά, τα φοβάμαι και αποφεύγω να δουλέψω μαζί τους). Οι διακρίσεις έχουν αρνητικές συνέπειες στην πορεία της νόσου και μεγαλώνουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα αυτά στην προσπάθειά τους να επανενταχθούν στην κοινωνία.

Πιο απλά, το στίγμα είναι ένα σημάδι εξευτελισμού, ατίμωσης και ντροπής.

Έχει τα εξής συστατικά: Κολλάμε σε κάποιον μια ετικέτα, έναν χαρακτηρισμό, μια ρετσινιά.  Δημιουργούμε στερεότυπα για τους ανθρώπους που έχουν αυτό το χαρακτηριστικό.  Έπειτα κάνουμε ένα διαχωρισμό: από τη μια είμαστε εμείς, που είμαστε υγιείς, φυσιολογικοί και από την άλλη πλευρά βρίσκονται «οι άλλοι», οι άρρωστοι, που έχουν χάσει την αξία τους.  Τέλος, προβαίνουμε σε αρνητικές διακρίσεις εναντίον όσων έχουν τα παραπάνω στερεότυπα χαρακτηριστικά.

Ανεξάρτητα, πάντως, από το βαθμό διάκρισης που υφίσταται το άτομο, το υποκειμενικό βίωμα υποτίμησης και περιθωριοποίησης είναι αυτό που επηρεάζει άμεσα την αυτοεκτίμησή του. Έτσι ο ασθενής εσωτερικεύει το στίγμα και αισθάνεται υποτίμηση, ντροπή και δυσφορία. Εμφανίζει επίσης συμπεριφορές απόσυρσης και απόκρυψης. Έτσι, εκτός από την ίδια τη νόσο οι ογκολογικοί ασθενείς έχουν να αντιμετωπίσουν το κοινωνικό στίγμα, την προκατάληψη και το φόβο της κοινωνίας.

Για τον περιορισμό του στίγματος της ασθένειας προτείνεται:

  • Αγωγή κοινότητας με τη διάδοση έγκυρων πληροφοριών για τον καρκίνο
  • Αντίκρουση όταν παρουσιάζονται εσφαλμένες αντιλήψεις από τα ΜΜΕ όπως πολύ συχνά συμβαίνει να μην κατονομάζεται ο καρκίνος αλλά να χρησιμοποιείται ο όρος «η επάρατος νόσος»
  • Να ενθαρρύνουμε τη χρήση θετικών περιστατικών, να αναφερόμαστε σε ανθρώπους με καρκίνο και να υπογραμμίζουμε ότι ο καρκίνος μπορεί να αντιμετωπιστεί
  • Να δίνουμε έμφαση στις ικανότητες και όχι στους περιορισμούς
  • Μην εξισώνουμε τους ανθρώπους με την ασθένεια. Δεν είναι ο άνθρωπος η ασθένεια. Για αυτό, αντί να λέμε «καρκινοπαθής» να λέμε «το άτομο που έχει καρκίνο» ή «ογκολογικός ασθενή ς».
  • Η ανοικτή συζήτηση βοηθάει στο να έρθει το θέμα στην επιφάνεια και να φύγει από τα στενά προσωπικά όρια.

Αυτή ακριβώς είναι η θετική πλευρά της δημοσιοποίησης του περιστατικού Αντζελίνα Τζολί! Το σύμβολο του σεξ, της επιτυχίας, με την απροσμέτρητη οικονομική άνεση, τον σύζυγο που την στηρίζει και ο οποίος είναι όνειρο πολλών γυναικών, συζητάει  δημόσια ένα θέμα προσωπικό, ένα θέμα «στίγμα», φωτογραφίζεται, περιγράφει λεπτομέρειες ταμπού, εκτίθεται!

Ο Σταύρος Θεοδωράκης πρόσφατα  στην εκπομπή «πρωταγωνιστές» φιλοξένησε την μαρτυρία μιας ελληνίδας γυναίκας ομοιοπαθούς με την Αντζελίνα Τζολί, η οποία είχε υποβληθεί στην ίδια επέμβαση για τους ίδιους προληπτικούς  λόγους!

Η επιλογή της διπλής μαστεκτομής για λόγους πρόληψης δεν σημαίνει ταυτόχρονα και την αποκατάσταση. Εξασφαλίζει όμως την Ζωή απέναντι στο Θάνατο -παρεμπίπτοντος η αποκατάσταση μαστού από τον ΕΟΠΥΥ δεν χρηματοδοτείται διότι χαρακτηρίζεται Lifestyle…

Αυτό που με άγγιξε λοιπόν και αποφάσισα να επανέλθω στο θέμα  είναι ότι η γυναίκα περιέγραφε την σκληρότητα των σχόλιων στο facebook, πόσο σοκαριστικό ήταν και πόσο, κατά την γνώμη μου, ρατσιστική νοοτροπία βαθειά ριζωμένη αποκάλυπτε! Αν και η Αντζελίνα Τζολί μπορεί όντως να κάνει πανάκριβες εξετάσεις, την πιο ακριβή αποκατάσταση και άλλα έξοδα, έχει σημασία ότι δεν επέλεξε να κρατήσει μυστική την επέμβασή της όπως χιλιάδες άλλες γυναίκες -και δεκάδες ηθοποιών- αλλά τη δημοσιοποίησε ακριβώς για αυτό: Να γίνει ανοικτή συζήτηση και να βοηθήσει να έρθει το θέμα στην επιφάνεια και να ξεφύγει από τα στενά προσωπικά όρια.

Η ορατότητα απελευθερώνει από το «στίγμα» και τις προκαταλήψεις, όχι μόνο τους ομοφυλόφιλους στο gay pride, αλλά και τους καρκινοπαθείς ή άλλους ασθενείς ξέρετε. Ας αφήσουμε λοιπόν τις υποκρισίες γιατί οι διακρίσεις ανάμεσα στους ανθρώπους είναι οπωσδήποτε ρατσισμός.