Δημοσίευμα του περιοδικού Μούντο Γκράφικο (Mundo Gráfico) με θέμα τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων στην Καταλονία (Εθνική Βιβλιοθήκη της Ισπανίας).
Το 1937 η κυβέρνηση της Καταλονίας εξέδωσε διάταγμα το οποίο επέτρεπε την ελεύθερη άμβλωση μέχρι τους τρεις πρώτους μήνες της κύησης και ρύθμιζε τον τρόπο πραγματοποίησής της. Η δημοκρατική κυβέρνηση της Ισπανίας επέκτεινε την ισχύ του και στις άλλες περιοχές που δεν είχαν καταληφθεί από τον Φράνκο.
της Πατρίθια Καμπέλο
Με την ψήφιση της αλλαγής του νόμου για τις αμβλώσεις, την οποία σχεδιάζει η κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι, τα δικαιώματα των γυναικών δεν θα υποχωρήσουν απλώς στην κατάσταση πριν από το 1985, χρονιά που η σοσιαλιστική κυβέρνηση του Φελίπε Γκονθάλεθ νομιμοποίησε τις αμβλώσεις, αλλά σε εκείνη πριν από το 1937. Εκείνη τη χρονιά αποποινικοποιήθηκε η εκούσια διακοπή της κύησης πρώτη φορά στην Ισπανία. Η κυβέρνηση της Καταλονίας εξέδωσε στις 9 Ιανουαρίου την πιο προοδευτική απόφαση στην Ευρώπη σχετικά με το θέμα, η οποία επέτρεπε την ελεύθερη άμβλωση μέχρι τις δώδεκα εβδομάδες. Η Φεντερίκα Μοντσένι, υπουργός Υγείας της δημοκρατικής κυβέρνησης του Φρανθίσκο Λάργκο Καμπαγέρο, επίσης συνέταξε ένα νομοσχέδιο που νομιμοποιούσε τη διακοπή της κύησης, όμως η πρωτοβουλία της προσέκρουσε στην αντίθεση των περισσότερων μελών της κυβέρνησης. Παρόλα αυτά η Μοντσένι βρήκε τρόπο να εφαρμόσει το καταλανικό διάταγμα και στις άλλες περιοχές που έλεγχαν οι δημοκρατικοί [ενώ μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος, πολλές πόλεις ήδη βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των πραξικοπηματιών στρατιωτικών].
«Χρειάστηκε να καταφύγω σε ένα τέχνασμα, να επεκτείνω και στην υπόλοιπη δημοκρατική Ισπανία τα ευεργετήματα του διατάγματος σχετικά με την τεχνητή διακοπή της κύησης, το οποίο είχε εφαρμόσει η καταλανική κυβέρνηση. Έπρεπε να βρεθεί λύση στο δράμα χιλιάδων γυναικών που, επιφορτισμένες με τη φροντίδα παιδιών, κατέφευγαν σε εξωιατρικά ή αυτοσχέδια μέσα για να απαλλαγούν από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες (…) Έπρεπε να αποφευχθεί η εκατόμβη των γυναικών που ήταν θύματα επικίνδυνων τρόπων άμβλωσης, οι οποίοι προκαλούσαν ανεπανόρθωτες βλάβες και σε πολλές περιπτώσεις τούς κόστιζαν την ίδια τη ζωή», θυμάται η Μοντσένι στα απομνημονεύματά της Τα πρώτα μου σαράντα χρόνια (1987). «Κάθε θρησκευόμενος ή άλλος φανατικός μετρούσε λιγότερο από τη ζωή των γυναικών που έπρεπε να αντιμετωπίσουν μια τέτοια κατάσταση», συμπληρώνει.
Η ποινικοποίηση των αμβλώσεων ανάγκαζε τις γυναίκες να καταφεύγουν σε παράνομες μεθόδους με μοιραίες συνέπειες. Για πολλά χρόνια αυτός ο τρόπος διακοπής της κύησης υπήρξε μια από τις κύριες αιτίες θανάτου των γυναικών στην Ισπανία. «Η μέθοδος ήταν συνδεδεμένη με μια σειρά από ζοφερές εικόνες, κομπογιαννιτισμό, κερδοσκοπία, δράμα», σημείωνε το περιοδικό Μούντο Γκράφικο σε ρεπορτάζ που δημοσίευσε όταν τέθηκε σε ισχύ το διάταγμα της καταλανικής κυβέρνησης. «Υπήρχαν μητέρες που πέθαιναν εξαιτίας των ακατάλληλων μεθόδων άμβλωσης, οι οποίες εφαρμόζονταν χωρίς ασφάλεια και προσοχή», κατήγγελλε το περιοδικό –ένα από τα πιο δημοφιλή και προοδευτικά στο πρώτο τρίτο του εικοστού αιώνα. Συγκεκριμένα αυτή η εβδομαδιαία έκδοση προέβαλλε με αισιοδοξία τη νομοθετική ρύθμιση της καταλανικής κυβέρνησης σχετικά με τις αμβλώσεις.
Το ρεπορτάζ, το οποίο υπογράφει ο Χοσέ Μ. Γκαράτ, συνοδεύεται από φωτογραφίες χαμογελαστών αγοριών και κοριτσιών και επιπλέον αναδημοσιεύει το δελτίο του υπουργείου Υγείας της Καταλονίας το οποίο έπρεπε να συμπληρώσουν οι γυναίκες για να ζητήσουν διακοπή κύησης. «Δεν θα έπρεπε να γεννιούνται παιδιά καταδικασμένα εκ των προτέρων σε μια ζωή κόλαση», σημείωνε ο δημοσιογράφος αναφορικά με τις περιπτώσεις σοβαρής αναπηρίας.
Στις σελίδες του Μούντο Γκράφικο δημοσιεύτηκε επίσης η περίπτωση της πρώτης γυναίκας που έκανε άμβλωση κατ’ εφαρμογή του καταλανικού διατάγματος. Επρόκειτο για μια εικοσιπεντάχρονη με εκ γενετής νόσημα, η οποία είχε διαφύγει από την εμπόλεμη ζώνη στη Βαρκελώνη μαζί με τα δύο ανάπηρα παιδιά της.
Μέχρι τότε μόνο τρεις ευρωπαϊκές χώρες είχαν συμπεριλάβει στη νομοθεσία τους το δικαίωμα της εκούσιας διακοπής της κύησης: η Ελβετία το 1916, η πρώην Τσεχοσλοβακία το 1925 και η Ρωσία το 1926. Τρία χρόνια αργότερα στον κατάλογο προστέθηκε και η Ιαπωνία.
Ελεύθερη άμβλωση μέχρι τις δώδεκα εβδομάδες
Το διάταγμα της καταλανικής κυβέρνησης –το οποίο υπέγραφαν οι υπουργοί Χοσέπ Ταραντέγιας από τη Δημοκρατική Αριστερά Καταλονίας, Πέρε Ερέρα από τη Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας και Ραφαέλ Βιντέγια από τη Γενική Ένωση Εργαζομένων– επέτρεπε την ελεύθερη άμβλωση μέχρι τον τρίτο μήνα, ένα μέτρο που δεν είχαν συμπεριλάβει όσες χώρες είχαν ήδη νομιμοποιήσει τη διακοπή της κύησης.
Το κείμενο αναγνώριζε τη δυνατότητα άμβλωσης εφόσον συνέτρεχαν θεραπευτικοί λόγοι –σωματική ή ψυχική ασθένεια της εγκύου απαγορευτική για τον τοκετό–, γενετικοί –σοβαρά κληρονομικά νοσήματα ή αιμομιξία– και ηθικοί –συνειδητή επιθυμία εκούσιου περιορισμού της γεννητικότητας. Στην τελευταία περίπτωση η διακοπή κύησης γινόταν με αίτημα της ενδιαφερόμενης, χωρίς να μπορεί η οικογένειά της να προβάλει αντίρρηση.
Μετά τους τρεις πρώτους μήνες κύησης η άμβλωση επιτρεπόταν μόνο για θεραπευτικούς λόγους. Το άρθρο 6 προέβλεπε τη δημιουργία επίσημα εξουσιοδοτημένων φορέων, οι οποίοι επιπλέον όφειλαν να επεξεργαστούν ένα σχέδιο οργάνωσης σε διάστημα 15 ημερών από τη δημοσίευση του διατάγματος. Ως αρμόδιο προσωπικό για την πραγματοποίηση των αμβλώσεων οριζόταν αυτό που ανήκε στις μονάδες μαιευτικής και γυναικολογίας «χωρίς δικαίωμα οποιασδήποτε αμοιβής για τις εν λόγω υπηρεσίες», διευκρίνιζε το νομικό κείμενο. Σε κάθε κέντρο προβλεπόταν ο διορισμός υπεύθυνου εκπροσώπου με αποστολή «τη διαχείριση, τον έλεγχο και την επίβλεψη» της σωστής λειτουργίας της υπηρεσίας.
Για να διασφαλιστεί ο έλεγχος κάθε μορφής άμβλωσης απαιτείτο γνωμάτευση σχετικά με την ιατρική, ψυχολογική, γενετική και κοινωνική κατάσταση κάθε γυναίκας που ζητούσε διακοπή κύησης. Επίσης η ενδιαφερόμενη υποβαλλόταν προηγουμένως σε εξετάσεις, για να ελεγχθεί «η ζωτική της ικανότητα και η ικανότητα αντοχής της στην επέμβαση».
Προς αποφυγή του ιδιωτικού τομέα, ο οποίος ευθυνόταν για μεγάλο αριθμό θανάτων, το διάταγμα όριζε «την παραπομπή στο αρμόδιο δικαστήριο» όσων πραγματοποιούσαν αμβλώσεις εκτός των εξουσιοδοτημένων δημοσίων κέντρων. «Και, αν ασκούν υγειονομικό επάγγελμα, θα τους αφαιρείται η άδεια άσκησης», πρόσθετε.
Ένα από τα αναμενόμενα αποτελέσματα των νέων μέτρων ήταν η μείωση του αριθμού των αμβλώσεων, δεδομένου ότι, παράλληλα με τα κέντρα όπου γινόταν η διακοπή κύησης, προβλεπόταν η ίδρυση και άλλων «με προορισμό τη διάδοση των αντισυλληπτικών μέσων», συνέχιζε το Μούντο Γκράφικο. «Σκοπός είναι να αποκτήσουν οι γυναίκες την κατάλληλη νοοτροπία που θα τους επιτρέπει να αποφεύγουν την άμβλωση και να καταφεύγουν σε αυτή μόνο ως έσχατη λύση», διευκρίνιζε το περιοδικό και υπογράμμιζε τον αριθμό των γυναικών που θα σώζονταν χάρη στην εξάλειψη των παράνομων μεθόδων.
Η αντίθεση των μέσων ενημέρωσης του Φράνκο
Η εφαρμογή του μέτρου προκάλεσε την αντίδραση των φρανκικών μέσων ενημέρωσης. Η εφημερίδα ABC, σε δημοσίευμα της 17ης Δεκεμβρίου 1936, απέδιδε τον νόμο για τις αμβλώσεις στο αδηφάγο πάθος των εβραιοκομμουνιστών που σκοπός τους ήταν η εξολόθρευση της Ισπανίας». «Δεν ικανοποιούνται πια με τον θάνατο και τη σφαγή όσων γεννήθηκαν, αλλά θέλουν να εξολοθρεύσουν και όσους δεν έχουν γεννηθεί», αποκαλύπτει το αρχείο της εφημερίδας.
«Από νομική άποψη η άμβλωση είναι φόνος, έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, εφόσον καταδικάζει ένα ον, που επρόκειτο να γεννηθεί, να μη γεννηθεί, (…) η γυναίκα που προχωρεί σε άμβλωση με τη θέλησή της χάνει την τελειότερη ιδιότητα την οποία μπορεί να αποκτήσει χάρη στην εκπλήρωση του θείου ρόλου της, αυτού της μητέρας», υποστήριζαν οι οπαδοί του Φράνκο.
Η ακύρωση των κοινωνικών μέτρων από τους πραξικοπηματίες
Ο εμφύλιος πόλεμος στην Ισπανία κατέστησε επείγουσα την υλοποίηση των κοινωνικών μέτρων της δημοκρατικής κυβέρνησης τα οποία εκκρεμούσαν. Η Φεντερίκα Μοντσένι, υπουργός Υγείας και Δημόσιας Περίθαλψης από τον Νοέμβριο του 1936 έως τον Μάιο του 1937, κατόρθωσε να εγκαινιάσει το πρώτο πρόγραμμα βοήθειας για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και μέτρα όπως οι βρεφονηπιακοί σταθμοί και τα συσσίτια για εγκύους, μαζί με την αποποινικοποίηση της άμβλωσης. Η νίκη του Φράνκο ακύρωσε όλες τις κοινωνικές κατακτήσεις της Δεύτερης Δημοκρατίας.
Μετάφραση: Δήμητρα Κοκκινίδου
Πηγή: El Público
