των Rachael Fergusonκαι Gwyneth Lonergan
Τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών στην Ευρώπη βρίσκονται σήμερα σε κρίση. Τους τελευταίους μήνες η ισπανική κυβέρνηση συνέταξε έναν πολυσυζητημένο νόμο που θα μετατρέψει την άμβλωση σε αδίκημα, εκτός εάν η εγκυμοσύνη είναι αποτέλεσμα βιασμού ή υπάρχει κίνδυνος για τη ζωή ή την υγεία της εγκύου. Οι φεμινίστριες και οι σύμμαχοί τους έχουν αντιταχθεί σ’ αυτό το σχέδιο με διαδηλώσεις στην Ισπανία, καθώς και με διαδηλώσεις αλληλεγγύης στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ιρλανδία. Η κοινή γνώμη στην Ισπανία γενικά υποστηρίζει τη θέση των φεμινιστριών, καθώς οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το 70-80% του ισπανικού λαού αντιτίθεται στη νέα νομοθεσία.
Αν και ο ισπανικός νόμος έχει προσελκύσει τη διεθνή προσοχή, αποτελεί μόνο μέρος μιας ανησυχητικής, ελάχιστα καταγραμμένης τάσης στην Ευρώπη που απειλεί σοβαρά τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών.
Από το 2011 το ουγγρικό σύνταγμα ορίζει ότι η ζωή αρχίζει τη στιγμή της σύλληψης. Η φαρμακευτική άμβλωση είναι παράνομη στην Ουγγαρία και, για να έχει πρόσβαση σε χειρουργική άμβλωση, η γυναίκα πρέπει να αποδείξει ότι η εγκυμοσύνη θέτει σε κίνδυνο τη ζωή της, υπάρχουν σοβαρές ανωμαλίες του εμβρύου, η εγκυμοσύνη ήταν αποτέλεσμα εγκλήματος ή η ίδια βρίσκεται σε «κατάσταση κρίσης». Αλλά και σ’ αυτή την περίπτωση πρέπει να υποβληθεί σε υποχρεωτική συμβουλευτική στήριξη και τριήμερη «ανάκτηση ηρεμίας». Συγχρόνως, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ, η ουγγρική κυβέρνηση χρηματοδοτεί εκστρατεία αφίσας κατά των αμβλώσεων και οι γιατροί και οι νοσηλεύτριες αρνούνται όλο και συχνότερα να πραγματοποιήσουν αμβλώσεις.
Στην Πολωνία η δυνατότητα άμβλωσης έχει περιοριστεί σημαντικά ήδη από το 1993 με προϋποθέσεις νομιμότητας όμοιες με εκείνες της Ουγγαρίας. Οι γιατροί και οι φαρμακοποιοί στην Πολωνία μπορούν να αρνηθούν τη χορήγηση αντισύλληψης στις γυναίκες και η Καθολική Εκκλησία της χώρας κήρυξε πρόσφατα τον πόλεμο κατά της «ιδεολογίας του φύλου», η οποία στην περίπτωση αυτή σημαίνει την προσπάθεια να διδαχθεί βασική σεξουαλική αγωγή στα σχολεία.
Σε πρόσφατο δημοψήφισμα στην Ελβετία η πρόταση να υποχρεωθούν οι γυναίκες να πληρώνουν από ίδιους πόρους την άμβλωση απορρίφτηκε από το 70% των ψηφοφόρων· ωστόσο οι φεμινίστριες στην Ελβετία ανησυχούν και μόνο επειδή το ζήτημα τέθηκε σε δημοψήφισμα και, με δεδομένη τη νομοθεσία στην Ισπανία, είναι αποφασισμένες να μην επαναπαυτούν. Κατ’ αναλογία στη Γαλλία νόμος, που τέθηκε σε ισχύ την 1η Απριλίου 2013, προβλέπει την οικονομική κάλυψη της άμβλωσης αποκλειστικά από το δημόσιο. Παρ’ όλα αυτά τους τελευταίους μήνες έχουμε γίνει μάρτυρες της εμφάνισης ενός ισχυρού ακροδεξιού κινήματος, το οποίο έχει συμπεριλάβει ως κύριο μέρος του ρεπερτορίου του τις επιθέσεις κατά της «ιδεολογίας του φύλου». Το κερασάκι σ’ αυτή την απαίσια τούρτα είναι η απόρριψη της Έκθεσης Estrela από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η οποία ζητούσε να γίνεται σεβαστή η σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία των γυναικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και οι γυναίκες να έχουν πρόσβαση στην απαιτούμενη φροντίδα υγείας, συμπεριλαμβανομένης της ασφαλούς και νόμιμης άμβλωσης.
Εντάσσοντας τις επιθέσεις στα συμφραζόμενά τους
Η αυξανόμενη απειλή κατά της αναπαραγωγικής υγείας των γυναικών μπορεί να γίνει πλήρως κατανοητή μόνο μέσα στα ευρύτερα πολιτικά και κοινωνικά συμφραζόμενα. Η οικονομική κρίση στην Ευρώπη και τα μέτρα λιτότητας, τα οποία εφάρμοσαν ως απάντηση οι κυβερνήσεις των κρατών, έχουν βαθύνει σημαντικά τις έμφυλες ανισότητες.
Οι γυναίκες έχουν πληγεί δυσανάλογα από τις περικοπές στο κράτος πρόνοιας για πολλούς λόγους. Είναι πιο πιθανό να εργάζονται σε τομείς που εξαρτώνται από την κρατική χρηματοδότηση. Επίσης οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να είναι φτωχές, ώστε να πληρούν τις προϋποθέσεις για κάποια μορφή κρατικής βοήθειας, πράγμα που τις καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτες στις περικοπές. Ο παραδοσιακός έμφυλος καταμερισμός εργασίας σημαίνει ότι οι γυναίκες πρέπει συχνά να επιφορτίζονται με το καθήκον της φροντίδας η οποία δεν παρέχεται πια από το κράτος. Τα συντηρητικά κόμματα, που ήρθαν στην εξουσία υπερασπιζόμενα τη λιτότητα, είναι συχνά υπέρμαχοι των «παραδοσιακών οικογενειακών αξιών». Το κυβερνών Λαϊκό Κόμμα της Ισπανίας, παραδείγματος χάρης, έχει ιστορικούς δεσμούς με την Καθολική Εκκλησία και άρα δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτή έχει υποστηρίξει σθεναρά τον περιορισμό των αμβλώσεων.
Ασφαλώς οι συντηρητικές θρησκευτικές δυνάμεις, που είναι αντίθετες με το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση, έχουν μακρά ιστορία· πράγματι ένας από τους επιφανέστερους πολέμιους των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων σήμερα στη Βρετανία είναι η καθολική ομάδα 40 Days For Life, η οποία διοργανώνει πικετοφορίες έξω από κλινικές αμβλώσεων. Με δεδομένους τους δεσμούς μεταξύ των συντηρητικών θρησκευτικών ομάδων και των συντηρητικών πολιτικών κομμάτων η αυξανόμενη απειλή κατά των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων είναι εύκολο να αποδοθεί σε ατυχή σύμπτωση. Ωστόσο αυτή η ερμηνεία αγνοεί τους τρόπους με τους οποίους ο σεξισμός είναι απαραίτητος για την εφαρμογή των μέτρων λιτότητας και τον τρόπο με τον οποίο η εργασία των γυναικών, ακόμη και το σώμα τους, μπορεί να υπόκειται στις δυνάμεις της αγοράς.
Καθώς οι κυβερνήσεις περικόπτουν τις παροχές προς τους αδύναμους, ιδιαίτερα τα παιδιά, τους αρρώστους, τα άτομα με ειδικές ανάγκες και τους ηλικιωμένους, η δεξιά ηθική περί οικογένειας, συνδεδεμένη με τα συντηρητικά οικονομικά, αντιλαμβάνεται με πρόσφορο τρόπο αυτή την εργασία ως «φυσική» για τις γυναίκες. Επομένως οι γυναίκες πρέπει να προσφέρουν απλήρωτη εργασία, για να διευκολύνουν τα μέτρα λιτότητας, επειδή αυτή η εργασία είναι μέρος του «φυσικού» τους ρόλου. Από αυτό το σημείο δεν απέχει πολύ να αρχίσει ο έλεγχος του άλλου «φυσικού» γυναικείου ρόλου – αυτού της μητρότητας – προς όφελος της οικονομίας.
Έτσι ο υπουργός Δικαιοσύνης της Ισπανίας φέρεται να χρησιμοποίησε τη μείωση των γεννήσεων και το οικονομικό τους κόστος για να δικαιολογήσει την προτεινόμενη νομοθεσία περιορισμού των αμβλώσεων, με το επιχείρημα ότι αυτή θα είχε «θετικές συνέπειες συνεργατικότητας» στην ισπανική οικονομία. Σε άλλες περιπτώσεις η νομοθεσία και οι εκστρατείες των ΜΜΕ μπορεί να αποθαρρύνουν τις γυναίκες, ιδιαίτερα τις γυναίκες με χαμηλό εισόδημα, να αποκτήσουν παιδιά, επειδή αυτά θεωρούνται οικονομική αφαίμαξη για την κοινωνία. Παραδείγματος χάρη, η πρόσφατη αναδιοργάνωση της χορήγησης επιδομάτων στη Βρετανία έχει περιορίσει σοβαρά τους διαθέσιμους πόρους για τους γονείς με χαμηλό εισόδημα που μεγαλώνουν παιδιά, ενώ ο δεξιός τύπος διαπομπεύει τις οικογένειες των «τρακαδόρων» με «πάρα πολλά» παιδιά.
Εθνικισμός και αναπαραγωγικά δικαιώματα
Ο έρπων εθνικισμός στην Ευρώπη επίσης απειλεί τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών. Η άνοδος της Άκρας Δεξιάς στην Ουγγαρία, συμπεριλαμβανομένου του κυβερνώντος κόμματος Fidesz, έχει καταγραφεί εκτενώς στον βρετανικό τύπο. Το ακροδεξιό κόμμα Jobbik είναι σήμερα το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα στο κοινοβούλιο της χώρας. Τα τελευταία χρόνια γίναμε επίσης μάρτυρες της ανόδου της Άκρας Δεξιάς στη Γαλλία, όπως και της προθυμίας των συντηρητικών ομάδων να συμμαχήσουν με ακραίες χάριν κοινών επιδιώξεων. Οι διαδηλώσεις «υπέρ της οικογένειας», που φαινομενικά διοργανώθηκαν ενάντια στον γάμο ατόμων του ίδιου φύλου, έβριθαν από αντισημιτισμό και ξενοφοβία.
Οι διάφορες ακροδεξιές ομάδες στην Ευρώπη ανήκουν στους πιο ηχηρούς πολέμιους των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών· πράγματι, όπως συμβαίνει στη Γαλλία, αυτό μπορεί να προσφέρει κοινό πεδίο με τους υποστηρικτές του πολιτισμικού συντηρητισμού, που είναι λιγότερο ακραίοι, οδηγώντας σε προσωρινές συμμαχίες. Για τους εθνικιστές ο πρωταρχικός ρόλος των γυναικών είναι η αναπαραγωγή του έθνους – είτε βιολογικά, με την απόκτηση πολλών παιδιών, είτε κοινωνικά, με τη μεταβίβαση των «σωστών αξιών» στα παιδιά τους. Συγχρόνως, στο πλαίσιο της μονομανίας τους με την αναπαραγωγή του έθνους, οι εθνικιστές επίσης ανησυχούν πολύ αν θα αποκτήσουν παιδιά οι «σωστοί» άνθρωποι.
Ενώ τα δεξιά και ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη επιχειρούν να περιορίσουν την πρόσβαση των γυναικών στην άμβλωση και την αντισύλληψη, τα κυρίαρχα ΜΜΕ δημιουργούν πανικό σε ό,τι αφορά τη γεννητικότητα των μεταναστών και/ή των μουσουλμάνων. Παραδείγματος χάρη, σύμφωνα με εκπομπή του BBC η αύξηση των γεννήσεων στη Βρετανία και η υπερφόρτωση των μαιευτηρίων του Εθνικού Συστήματος Υγείας οφείλονται στις μετανάστριες. Συνεπώς, ακόμη και όταν περιορίζεται η πρόσβαση στην άμβλωση και την αντισύλληψη, μπορεί να ψηφίζονται νόμοι που αποσκοπούν στην αποθάρρυνση των μεταναστριών να αποκτήσουν παιδιά. Στη Βρετανία ορισμένες κατηγορίες μεταναστριών πρέπει να πληρώνουν τη μαιευτική φροντίδα στο πλαίσιο του Εθνικού Συστήματος Υγείας, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές να στερούνται αυτή τη φροντίδα και να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους και τη ζωή των βρεφών τους.
Αν εντάξουμε την επίθεση κατά των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων στα ευρύτερα συμφραζόμενά τους, υποχρεωνόμαστε να αμφισβητήσουμε την αξία υπεράσπισης της άμβλωσης σύμφωνα με τη λογική ότι οι γυναίκες θα πρέπει να έχουν δικαίωμα να «διαλέξουν». Άλλωστε πόσο χρήσιμη είναι η έννοια της ατομικής επιλογής, όταν ο κόσμος μέσα στον οποίο επιλέγουμε δεν εκτιμά την αναπαραγωγική εργασία; Όταν το «σωστό» είδος αναπαραγωγής καθορίζεται από την εθνικότητα και την τάξη; Η ιδέα της «Αναπαραγωγικής Δικαιοσύνης», την οποία πρωτοδιατύπωσαν έγχρωμες ριζοσπάστριες στις ΗΠΑ, όπως η Loretta Ross, έχει περισσότερο νόημα. Σύμφωνα με τη συλλογικότητα SisterSong η αναπαραγωγική δικαιοσύνη «για τις γυναίκες που υπερασπίζονται το σώμα τους σημαίνει τη μετατόπιση από την περιορισμένη έμφαση στη νομική πρόσβαση και την ατομική επιλογή (στην οποία επικεντρώνονται οι κυρίαρχες οργανώσεις) προς την ευρύτερη ανάλυση των φυλετικών, οικονομικών, πολιτισμικών και δομικών περιορισμών της δύναμής μας». Με άξονα αναφοράς την «Αναπαραγωγική Δικαιοσύνη» μπορούμε να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι νέες απειλές κατά των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων στην Ευρώπη συνδέονται άρρηκτα με τα μέτρα λιτότητας που σαρώνουν την ήπειρό μας, καθώς και με την ανησυχητική άνοδο του ακροδεξιού εθνικισμού σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η επιτυχία του κινήματος κατά των αμβλώσεων στην Ισπανία καταδεικνύει πόσο εύθραυστα είναι τα δικαιώματα που απέκτησαν οι γυναίκες με τόσο σκληρούς αγώνες. Το δικαίωμά μας να επιλέγουμε μπορεί να αφαιρεθεί το ίδιο γρήγορα όπως αποκτήθηκε – όμως όσο η αναπαραγωγική εργασία θα θεωρείται ατομική επιλογή και όχι συλλογική ευθύνη δεν θα επιτύχουμε την αναπαραγωγική δικαιοσύνη.
Μετάφραση: Δήμητρα Κοκκινίδου
Πηγή: Red Pepper
