Το ντοκιμαντέρ του Νίμα Σαρβεστάνι «Οχι μπούρκες πίσω από τα σίδερα» δείχνει με τρόπο συγκλονιστικό τη ζωή των γυναικών μέσα σε φυλακή του Αφγανιστάν
της Ευάννας Βενάρδου
«Στη φυλακή νιώθω απελευθερωμένη. Τρέμω και μόνο στη σκέψη ότι θα βγω έξω και θα ζήσω τα ίδια». Τα λόγια ανήκουν σε μια φυλακισμένη Αφγανή. Και προκαλούν έκπληξη.
Βέβαια, δεν μπορείς να περιμένεις λογική από μια κοινωνία που επιβάλλει στο ήμισυ του πληθυσμού της, τις γυναίκες, να καλύπτουν το πρόσωπό τους με ένα ύφασμα που θυμίζει σάβανο (βλέπε μπούρκα). Αλλά και πάλι, είναι δύσκολο να χωνέψει κανείς πως οι γυναικείες αφγανικές φυλακές είναι το μόνο μέρος όπου οι γυναίκες επιτρέπεται να κυκλοφορούν χωρίς μπούρκα. Και να μιλούν ελεύθερα για άντρες!
Δεν το ξέραμε. Το μάθαμε από το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ «Νο Burqas Behind Bars» («Οχι μπούρκες πίσω από τα σίδερα») που θα προβληθεί στο πλαίσιο του 15ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (15-24/3). Το υπογράφει ο Νίμα Σαρβεστάνι, ένας Ιρανός ντοκιμαντερίστας που ζει μόνιμα στη Σουηδία.
Ο Σαρβεστάνι κατάφερε να μπει σε μια αφγανική φυλακή. Στη γυναικεία πτέρυγα, όπου 40 γυναίκες είναι μοιρασμένες σε μόλις 4 κελιά. Οι συνθήκες πρωτόγονες και οι ποινές εξωφρενικές: μια γυναίκα με μωρό στην αγκαλιά έφαγε 16 χρόνια. Γιατί; Διότι άφησε τον άντρα της, όταν τον βρήκε με άλλη γυναίκα. Και αφού, έγκυος ούσα, υπέστη άγριο ξυλοδαρμό. Μια άλλη, η Σάρα, έφαγε τρία χρόνια επειδή επέλεξε άντρα διαφορετικό από αυτόν που ήθελαν οι γονείς της. Ο αγαπημένος της βρίσκεται στην ανδρική πτέρυγα και επικοινωνούν με ραβασάκια. «Αν δεν με παντρευτεί όταν βγούμε, ο νόμος θα με στείλει πίσω στην οικογένειά μου. Η δυστυχία θα ξαναρχίσει». Στο Αφγανιστάν το 90% των γάμων γίνονται με εξαναγκασμό από την οικογένεια. Κάποιες από τις κοπέλες στη φυλακή παντρεύτηκαν στα 10 τους. Τα παιδιά τους τα μεγαλώνουν στα σίδερα.
Κι όμως: «Εδώ κανείς δεν σου λέει τι να κάνεις. Εξω, όλοι προσπαθούν να σε ελέγξουν». Εξάλλου, για κάποιες, «ελευθερία» σημαίνει θάνατος. Σύζυγος ή αδέρφια απειλούν να τις σκοτώσουν με το που θα περάσουν το κατώφλι της φυλακής. «Θέλω να μείνω εδώ. Νιώθω πιο ασφαλής», λέει η γυναίκα με το βίαιο άντρα.
Η συζήτησή μας με το σκηνοθέτη μάς έλυσε αρκετές απορίες.
* Πώς καταφέρατε να γυρίσετε ταινία μέσα στις αφγανικές φυλακές;
– Ηταν μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες μας. Ομως μετά την πτώση των Ταλιμπάν υπάρχουν κάποιες δυτικές επιρροές στο αφγανικό σωφρονιστικό σύστημα. Προσπαθούν να εφαρμόσουν την ελευθερία του λόγου και επιτρέπουν σε κινηματογραφιστές και δημοσιογράφους να μπουν στις φυλακές. Το πρόβλημα ήταν ότι μεμονωμένα άτομα προσπαθούσαν να μας σταματήσουν.
* Δείχνετε μια παρανοϊκή κατάσταση: οι «ελεύθερες» γυναίκες φορούν μπούρκα, ενώ οι φυλακισμένες είναι ακάλυπτες και πολύ πιο απελευθερωμένες…
– Οι γυναίκες στο Αφγανιστάν δεν έχουν πρόσωπο. Που σημαίνει πως δεν μπορείς να τις αναγνωρίσεις δημοσίως. Δεν μπορούν ούτε να εκφραστούν ούτε να επικοινωνήσουν. Είναι τυπικά ελεύθερες, αλλά στην ουσία φυλακισμένες μέσα σε μια μπούρκα. Στη φυλακή είναι έγκλειστες αλλά ελεύθερες. Εκεί έχουν πρόσωπο, μπορούν να εκφραστούν. Κι αν αποφυλακιστούν, δεν σημαίνει πως απελευθερώνονται, απλώς μπαίνουν σε μια άλλη φυλακή, δημιουργημένη από αντρικούς κυρίαρχους κανόνες. Με πλησίασαν αμέσως. Διψούσαν να διηγηθούν τις ιστορίες τους.
* Γυναίκες που έχουν καταδικαστεί για φόνο αντιμετωπίζουν τις ίδιες, αν όχι μικρότερες, ποινές σε σχέση με αυτές που απλώς το έσκασαν από το σπίτι ή εγκατέλειψαν τους συζύγους τους. Πώς γίνεται αυτό;
– Ακριβώς αυτό με παρακίνησε να ασχοληθώ με το θέμα. Μια γυναίκα μπορεί να φάει 16 χρόνια φυλακή απλώς και μόνο επειδή άφησε το βίαιο σύζυγό της για να γλιτώσει. Ενώ αν διέπραξε φόνο, μπορεί να καταδικαστεί σε μόλις 6 χρόνια φυλάκισης (!). Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως το Αφγανιστάν είναι η χώρα της διαφθοράς. Οι άντρες (μπορούν να) λαδώνουν τους δικαστές ή άλλους υπαλλήλους του σωφρονιστικού συστήματος ώστε να καταδικαστεί ή να συλληφθεί η γυναίκα τους. Πολλές από αυτές είναι αθώες. Και βέβαια, ο νόμος της σαρίας τούς δίνει τη δυνατότητα να ελέγχουν τις γυναίκες στην αφγανική κοινωνία.
* Το «love story» της ταινίας σας δεν έχει χάπι εντ. Η νεαρή Σάρα ονειρεύεται πως θα παντρευτεί το αγόρι για το οποίο πήγε κόντρα στην οικογένειά της. Ομως εκείνος, με το που αποφυλακίζονται, της γυρνά την πλάτη. Μπροστά στην κάμερα. Αυτή η συγκλονιστική σκηνή ήταν αληθινή;
– Πιστεύετε πως είναι δυνατόν να στήσει κανείς μια σκηνή που να σου ραγίζει έτσι την καρδιά; Κι εμείς σοκαριστήκαμε εξίσου όταν ο αρραβωνιαστικός της Σάρας την εγκατέλειψε έτσι. Το έκανε διότι όταν η οικογένειά του έμαθε πως επρόκειτο να αποφυλακιστούν, τον ανάγκασαν να διακόψει μαζί της με το σκεπτικό πως η Σάρα δεν είναι το καλό, αξιοπρεπές κορίτσι που αρμόζει στην οικογένειά τους. Και τον απείλησαν πως αν την παντρευόταν, δεν θα τους ξανάβλεπε ποτέ.
* Στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε μια νεαρή φυλακισμένη να πουλάει το μωρό της, καθώς δεν έχει λεφτά ούτε γάλα να του αγοράσει (και φυσικά η φυλακή δεν της το παρέχει). Δεν βλέπω οι Αφγανοί ιθύνοντες να είναι εξίσου αυστηροί με τέτοιες αδιανόητες πρακτικές…
– Αυτό δεν είναι ασυνήθιστο στο Αφγανιστάν. Το να πωλούνται παιδιά. Ειδικά στην περίπτωση της Νατζιμπέχ όλοι ήταν ευχαριστημένοι με αυτό που έκανε. Και οι φύλακες. Γιατί δεν είχε καθόλου λεφτά και ένα δίχρονο μωρό είχε ήδη πεθάνει στη φυλακή εξαιτίας έλλειψης φαρμάκων.
* Η βασική ηρωίδα σας, η Σάρα, φοβάται πως μόλις βγει από τη φυλακή η οικογένειά της θα τη σκοτώσει. Συμβαίνουν και τέτοια;
– Το ρίσκο είναι μεγάλο για τις γυναίκες που εγκατέλειψαν γονείς ή σύζυγο και επιστρέφουν πίσω στην κοινωνία. Γι’ αυτό και κάποιες βρίσκουν καταφύγιο σε κέντρα γυναικών. Εκεί κατέληξε και η Σάρα. Δεν είχε άλλη επιλογή. Ο αγαπημένος της παντρεύτηκε με άλλη τρεις μήνες μετά…
Πηγή: enet.gr
