της Andi Zeisler
Η ταινία Το Κάλεσμα (2013) έχει χαρακτηριστεί ως «εφιαλτικά τρομακτική» και η «πιο τρομακτική ταινία του καλοκαιριού». Ήταν μάλιστα τόσο τρομακτική που κέρδισε τον χαρακτηρισμό ‘Ακατάλληλη για ανηλίκους’, παρά την απουσία απερίφραστης βίας, σεξ, αίματος, ή χυδαίας γλώσσας. Σύμφωνα με τον πρωταγωνιστή Patrick Wilson, η ταινία έδωσε στον πίνακα χαρακτηρισμού καταλληλότητας ταινιών μια περίπτωση ταινίας τρόμου που ήταν πάρα πολύ έντονη για μια απλά ‘Κατάλληλη για νέους άνω των 13 ετών’.
Αυτό που, πρωτίστως, δημιουργεί τόσο μεγάλη ένταση και ταραχή στο Κάλεσμα, όπως και στο Τρόμος στο Amityville (2005) παλιότερα, είναι ότι «βασίζεται σε αληθινά γεγονότα». Το Κάλεσμα αφηγείται την ιστορία των Perrons, μιας επταμελούς οικογένειας, η οποία μετακόμισε σε μια μεγάλη εξοχική κατοικία στο Ρόουντ Άιλαντ το 1971, για να ανακαλύψει ότι έχει ήδη καταληφθεί από διάφορα πνεύματα, και από τους εν ζωή ερευνητές του παραφυσικού, τους οποίους καλεί για να μεσολαβήσουν. Παρεμπιπτόντως, αυτοί οι ερευνητές, ήταν η Lorraine και ο Ed Warren, οι οποίοι αργότερα θα μείνουν στην ιστορία ως το ζευγάρι που ενεπλάκη στην περιβόητη υπόθεση του Amityville.
Σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, το δεύτερο στοιχείο που καθιστά την ταινία τρομακτική είναι το κύριό της φάντασμα, ένα τρομακτικό φάντασμα που ονομάζεται Bathsheba. Η Bathsheba είναι μια πρώην κάτοικος του σπιτιού που ίσως να ήταν, ίσως και να μην ήταν μάγισσα, και ίσως να είχε, ίσως και να μην είχε κάνει συμφωνία με το διάβολο, αλλά χωρίς αμφιβολία πιστεύει ότι έχει άδικα υποσκελιστεί από την Carolyn Perron, τη σημερινή κυρία του σπιτιού, την οποία υποδύεται η Lili Taylor. Η Bathsheba καταβάλλει τεράστια προσπάθεια να τρελάνει την Carolyn και να αποπλανήσει τον άντρα της. Η Bathsheba είναι σαγηνευτική, εκδικητική και αμείλικτη. Με άλλα λόγια, έχει πολλά κοινά με τις όμοιές της που σπέρνουν τον τρόμο σε ταινίες, βιβλία, και όχι μόνο.
Η Vera Farmiga, ως Lorraine Warren, παρατηρεί ένα ανατριχιαστικό μουσικό κουτί στο «Κάλεσμα»
Όπως οι χαρακτήρες της τελευταίας επιζήσασας (final girl) και της τρελής στη σοφίτα (mad in the attic), το θηλυκό φάντασμα είναι ένας διαχρονικά συναρπαστικός χαρακτήρας, και η παρουσία της τόσο στην ιστορία όσο και στην σύγχρονη ποπ κουλτούρα κρατάει τον πλούτο της αντίληψης και του στερεότυπου στα υγρά χέρια της. Από τη Fruma-Sarah, τη γυναίκα του χασάπη στο Βιολιστή στη Στέγη (1971), στη Γυναίκα με τα Μαύρα (2012), στο Μην κοιτάζεις τώρα (1971) της Daphne Du Maurier και την Αγαπημένη (1987) της Toni Morrison, μέχρι αυτά τα ανατριχιαστικά δίδυμα κορίτσια στη Λάμψη (1980), τα γυναικεία φαντάσματα έχουν, θα λέγαμε, μια ιδιαίτερη δύναμη να στοιχειώνουν τις μνήμες μας από την ποπ κουλτούρα.
Όταν ρώτησα κάποιους να αναφέρουν τα γυναικεία πνεύματα που ξεχωρίζουν ιδιαίτερα στο μυαλό τους, δύο ονόματα φαίνεται να υπερισχύουν. Η Bloody Mary, αυτό το φάντασμα που κάθε κορίτσι στην προεφηβεία φοβάται ότι θα εμφανιστεί στον καθρέφτη κατά τη διάρκεια παιχνιδιών σε πιτζάμα πάρτυ, ήταν η πρώτη. Το δεύτερο ήταν, με τα λόγια ενός από τους ερωτηθέντες, «το κορίτσι στο Δαχτυλίδι. Για μένα, οι πιο τρομακτικές είναι οι μελαχρινές, βρεγμένες γυναίκες που περπατάνε τρεκλίζοντας. Τι να σημαίνει αυτό;» Τι σημαίνει; Η απάντηση, ας πούμε, πρώτα και κύρια, είναι ότι τα γυναικεία φαντάσματα είναι ιδιαίτερα τρομακτικά, επειδή η πηγή του πόνου που τις κάνει να στοιχειώνουν τον κόσμο των ζωντανών δεν είναι καθόλου υπερφυσική, αλλά είναι το αποτέλεσμα του να είσαι πολύ ανθρώπινος.
Ο θρύλος της Bloody Mary, για παράδειγμα, προέρχεται από ένα συνονθύλευμα ιστορίας, λαογραφίας και θρησκείας. Μερικοί πιστεύουν ότι η Bloody Mary είναι το πνεύμα μιας γυναίκας τόσο εμμονικής στο να αναβιώσει τη νεότητά της που σκότωνε τα νεαρά κορίτσια του χωριού της και έπινε το αίμα τους για να ανακτήσει την ομορφιά που είχε στο παρελθόν.
Η ιστορία της Bloody Mary ξαναειπωμένη από τον S. E. Schlosser
Η La Llorona, η «κλαίουσα γυναίκα» από τη λαογραφική παράδοση της Λατινικής Αμερικής, σκότωσε τα παιδιά της από εκδικητική ζήλεια απέναντι σε ένα σύζυγο που δεν την αγαπούσε πια και περιπλανιέται τη νύχτα μεταμελημένη. Η Αγαπημένη, το φάντασμα στο βιβλίο της Toni Morrison, σκοτώθηκε επίσης από τη μητέρα της και τη στοιχειώνει για εκδίκηση, εξού και οι ανατριχιαστικές πρώτες λέξεις του βιβλίου: «To 124 ήταν αναθεματισμένο. Γεμάτο από το φαρμάκι ενός μωρού».
Και τα επιθετικά γυναικεία φαντάσματα στις ασιατικές ταινίες τρόμου, όπως Το Δαχτυλίδι (2002), Η Κατάρα (2004) και Στιγμιότυπα Θανάτου (2008), καθώς και οι αμερικανικές εκδοχές τους, είναι οι τρομακτικές μεταφυσικές εμφανίσεις γυναικών που έχουν περιφρονηθεί, κακοποιηθεί, αδικηθεί, ή αλλιώς έχουν σοβαρά παράπονα από τους ζωντανούς που προκάλεσαν το θάνατό τους. Τα φαντάσματα τείνουν ακόμη και να μοιάζουν μεταξύ τους, με μακριά, σκούρα μαλλιά που καλύπτουν μεγάλο μέρος του προσώπου τους, με μακριά λευκά φορέματα, και την ενοχλητική συνήθεια να εκδηλώνουν απότομα αποσπασματικές και επιθετικές κινήσεις.
Στα Στιγμιότυπα Θανάτου, για παράδειγμα, το θηλυκό πνεύμα που κάνει κόλαση τη ζωή ενός φωτογράφου ήταν η πρώην κοπέλα του που του είχε γίνει κολλιτσίδα, η οποία βιάστηκε από δύο φίλους του με σκοπό να βγει από τη ζωή του. Στην Κατάρα, οι κάτοικοι ενός σπιτιού στα προάστια του Τόκυο απειλούνται από το πνεύμα μιας γυναίκας που δολοφονήθηκε από το σύζυγό της από ζήλεια. Και το βρεγμένο φάντασμα στο Δαχτυλίδι, που βγαίνει μέσα από την οθόνη της τηλεόρασης, είναι το φάντασμα ενός νεαρού κοριτσιού, που την έπνιξε μέσα σε ένα πηγάδι η θετή μητέρα της.
Όταν καταφέρετε να ηρεμήσετε για μια στιγμή από την τρομάρα που πήρατε και όταν ηρεμήσουν οι αναταραχές στο στομάχι, θα συνειδητοποιήσετε ότι αυτές οι γυναίκες δεν είναι μόνο συμπονετικοί χαρακτήρες, αλλά είναι ακόμα πιο τρομακτικές, επειδή κατέχουν κάθε κομμάτι του θυμού που καθιστά τις ζωντανές γυναίκες πηγή φόβου, αλλά χωρίς κανέναν κοινωνικό περιορισμό.
Με αυτόν τον τρόπο, οι ιστορίες φαντασμάτων είναι συχνά πρωτοφεμινιστικές ιστορίες γυναικών, οι οποίες, έστω και μόνο στο θάνατο, ανατρέπουν τις παραδοχές και τις παραδόσεις που θέλουν τις γυναίκες υπάκουες συζύγους και μητέρες, λατρεμένες συντρόφους ή υπάκουα παιδιά εξαπολύοντας τέτοια οργή και εκδικητικότητα που αξίζουν για μια ολόκληρη ζωή. Στο φεμινιστικό περιοδικό τρόμου Ax Wound, η Collen Wanglund διατυπώνει τη θεωρία ότι το ασιατικό γυναικείο φάντασμα αποτελεί μια εγγενώς φεμινιστική φιγούρα, της οποίας η παρουσία είναι ένα σύμβολο του πόσο πολύ φοβούνται οι άνδρες τη γυναικεία δύναμη. Η εκδίκησή τους δεν στρέφεται κατ’ ανάγκη ενάντια στο πρόσωπο που τις αδίκησε, και ως τέτοια είναι τόσο ασυλλόγιστα και τυχαία ολέθρια όσο και τα συστήματα της πατριαρχίας.
Κι όμως, ακόμη και σαν φαντάσματα, αυτές οι γυναίκες υποβάλλονται, συχνά αγωνιωδώς, στους έμφυλους κανόνες των κοινωνιών τις οποίες εγκατέλειψαν. Στην Κορεάτικη παράδοση βρίσκουμε ιστορίες γυναικών που πεθαίνουν πριν παντρευτούν και αποκτήσουν παιδιά και, επομένως, δεν μπορούν να βρουν ειρηνικό θάνατο, αλλά τριγυρνούν εδώ κι εκεί στοιχειώνοντας την οικογένειά τους, ένα πρόβλημα που συχνά επιλύεται από το φαινόμενο του γάμου μετά θάνατον. Υπάρχει μια κινεζική παράδοση ιστοριών με γυναικεία φαντάσματα, τα οποία μπορούν να αναστηθούν κάνοντας σεξ με έναν ζωντανό άντρα. Οι αμερικάνικες ιστορίες φαντασμάτων και τα λαϊκά παραμύθια σφύζουν επίσης από άπληστα, ματαιόδοξα γυναικεία πνεύματα – όπως η Bathsheba στο Κάλεσμα – που τρέφονται με τα νιάτα και την ομορφιά, που δεν μπορούν να δεχτούν ότι δεν τους ανήκουν πλέον. Πράγματι, τα ηλικιωμένα γυναικεία φαντάσματα, στις ταινίες τουλάχιστον, υποδύονταν τον πιο αποτρόπαιο τρόμο. Στη Λάμψη, όταν η σέξι γυμνή γυναίκα που εμφανίζεται στον χαρακτήρα του Jack Nicholson μεταμορφώνεται σε μαραζωμένη γριά μπροστά στα μάτια του, είναι ιδιαίτερα τρομακτική. Και δεν είναι τυχαίο ότι η πικρόχολη γριά που ρίχνει κατάρες στο Μέχρι την κόλαση (2009) είναι ένα ρυτιδιασμένο φάντασμα, του οποίου στόχος είναι μια νεαρή τραπεζική υπάλληλος.
Αααα! Ο δαίμονας στο Μέχρι την Κόλαση
Η πρόσφατη επιτυχημένη ταινία τρόμου Mama (2013) μπορεί να συνοψίσει τόσο τις δυνατότητες όσο και το πρόβλημα των γυναικείων φαντασμάτων. Πρόκειται για την ιστορία δύο άγριων παιδιών, διχασμένων ανάμεσα σε δύο μαμάδες – η μία έχει τατουάζ, πίνει πολλή μπύρα, παίζει μπάσο σε ροκ συγκρότημα και αναγκάζεται να μπει διστακτικά στο ρόλο της κηδεμόνα όταν ο σύντροφός της δέχεται να αναλάβει τις άγριες ανιψιές του, η άλλη ένα φάντασμα που προηγουμένως ήταν η μητρική φιγούρα των κοριτσιών. Αντιλαμβανόμενη τις γυναίκες, είτε είναι άνθρωποι είτε φάντασμα, ως το μόνο ικανό φύλο για την ανατροφή των παιδιών, η ταινία παίρνει μια προφανή θέση υπέρ της οικογένειας (pronatalist, pro-birth) – στο κάτω-κάτω, η ταινία Mama θα μπορούσε να είναι το ίδιο σοκαριστική με μια ιστορία, στην οποία η μητέρα φάντασμα πολεμάει τον θείο των κοριτσιών. Αλλά, όπως επισημαίνει η Annalee Newitz στο io9 όταν κυκλοφόρησε η ταινία, το Mama καταπιάνεται επίσης με τον φόβο της κοινωνίας μας σχετικά με τις ακατάλληλες μητέρες σε όλες τους τις ενσαρκώσεις, και με αυτό τον τρόπο αμφισβητεί την ιδέα ότι μόνο μία ιδανική μητέρα – δηλαδή μια γυναίκα που αγαπά άνευ όρων, που βάζει τα παιδιά της πάνω από οτιδήποτε άλλο, και, φυσικά, δεν είναι ένα εκδικητικό νεκρό πνεύμα – μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός γονέας.
Η πρωταγωνίστρια της ταινίας Mama, Jessica Chastain
Οι γυναίκες που ξεφεύγουν από το θάνατο έχουν προσφέρει μερικές από τις πιο ανεξίτηλες, τρομακτικές εικόνες της μαζικής κουλτούρας, αλλά είναι δελεαστικό να αναρωτηθούμε πως θα έμοιαζαν αυτά τα φαντάσματα σε έναν κόσμο που θα υποστήριζε την ισότητα και την ισονομία, σε έναν κόσμο που δεν θα καθόριζε τις γυναίκες και τα κορίτσια από την εμφάνισή τους, από την ικανότητά τους να γεννούν παιδιά, καθώς και από τις σχέσεις τους με τους άλλους. Μήπως είναι τώρα η επανάσταση στο στιλ των φαντασμάτων το επόμενο σύνορο του φεμινισμού; Θα πήγαινα και στην κόλαση για να το δω!
Μπορείτε να ακούσετε και την εκπομπή του bitchmedia για τα γυναικεία φαντάσματα εδώ
Μετάφραση: Λίνα Φιλοπούλου
Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύτηκε στο Bitch Media και μπορείτε να το βρείτε εδώ
