της Esra Dogan
Περίπου τρία χρόνια πριν, στις 23 Μαΐου 2014, στην περιοχή Isla Vista της Καλιφόρνια των ΗΠΑ, ένας νεαρός φοιτητής, ο Elliot Rodger, σκότωσε 6 άτομα, 4 άντρες και 2 γυναίκες, και τραυμάτισε 14, πριν αυτοκτονήσει. Στο βίντεο με τίτλο Elliot Rodger‘s Retribution που αναρτήθηκε στο Youtube, στο οποίο μίλησε για τα κίνητρα που τον οδήγησαν στην επίθεση, εξήγησε ότι ήταν 22 χρονών και ακόμα παρθένος και ήθελε να τιμωρήσει τις γυναίκες που τον απέρριπταν και τους σεξουαλικά ενεργούς άντρες που ζούσαν μια ζωή πιο διασκεδαστική από τη δική του. Η οργή και το μίσος του Rodger ενάντια στις γυναίκες επειδή δεν του προσέφεραν τη στοργή και τη σεξουαλική ευχαρίστηση που ένιωθε ότι δικαιούταν ως νεαρός φοιτητής, ήταν αναμφίβολα παράδειγμα μιας τρομακτικής μορφής ακραίου μισογυνισμού.
Θυμήθηκα σήμερα αυτό το φρικτό συμβάν, καθώς έπεσα πάνω σε ένα παλιό tweet που ήταν snapshot κάποιων tweet που αφορούσαν το συμβάν και στα οποία οι χρήστες εξέφραζαν τη συμπόνοια τους για την άσχημη συναισθηματική κατάσταση του δολοφόνου, ως αποτέλεσμα της συνεχούς απόρριψής του από τις γυναίκες. Κάποιοι μάλιστα είχαν γράψει ιδιαίτερα ενοχλητικά tweet, όπως για παράδειγμα:
– Βλέπετε κορίτσια, αυτά παθαίνετε όταν συμπεριφέρεστε σε ένα καλό παιδί σαν σκουπίδι.
– Πραγματικά τον λυπάμαι. Η απόρριψη είναι οδυνηρή.
– Κορίτσια, να το θυμάστε αυτό την επόμενη φορά που θα βάλετε κάποιον στη friend zone.
– Ελπίζω εσείς οι γυναίκες να πήρατε ένα μάθημα. Σταματήστε να είστε ψηλομύτες και καθίστε στο έρμο το παιδί.
Ανατρίχιασα όταν θυμήθηκα πόσες φορές εγώ κι άλλες φίλες μου ήμαστε δακτυλοδεικτούμενες επειδή αντιμετωπίζαμε τελείως φιλικά τους άντρες που ενδιαφέρονταν για εμάς. Αρκετές φορές μας κατηγόρησαν και για χειραγώγηση και για κατάχρηση της καλοσύνης των αντρών που μας φέρονταν τόσο ωραία. Τους επιτρέψαμε να μας βοηθήσουν όταν χρειαζόμασταν κάτι, είχαμε φιλική στάση αλλά απορρίπταμε τις προτάσεις τους για ερωτικές ή σεξουαλικές σχέσεις μαζί τους. Πώς τολμήσαμε να τους δώσουμε ελπίδες (!) και μετά να πούμε όχι; Πώς τολμήσαμε να ήμαστε φιλικές αλλά να τους απορρίψουμε βάζοντάς τους στη λεγόμενη «friend zone».
Η «friend zone» είναι μια αγγλική έκφραση που περιγράφει την εξής κατάσταση: μια φιλική σχέση που ο ένας θέλει να τη γυρίσει σε ερωτική ενώ ο άλλος όχι. Σε κοινωνικό επίπεδο χρησιμοποιείται κυρίως για να επισημάνει τα αρνητικά συναισθήματα του άντρα που απορρίπτεται ερωτικά από μια γυναίκα και τις περισσότερες φορές συνδέεται με το σύνδρομο του «καλού παιδιού».
Μάλλον σας έχει τύχει τουλάχιστον μια φορά να ακούσετε τα παράπονα ενός φίλου σας ότι είναι καλό παιδί αλλά η γυναίκα που τον ενδιαφέρει το παραβλέπει αυτό και τον βάζει στο «friend zone». Πολλοί από εμάς τείνουμε να λυπόμαστε και να συμπονούμε το καλό παιδί που δέχεται την απόρριψη και μειώνουμε και απεχθανόμαστε τη σκύλα που τον απέρριψε, ειδικά αν θέλει να είναι με κάποιον άλλο, ένα από τα «κακά παιδιά» που υπάρχουν εκεί έξω. Σε αυτές τις περιπτώσεις δημιουργείται η εντύπωση ότι ένα καλό παιδί πρέπει να λάβει σε αντάλλαγμα για την καλή του συμπεριφορά προς τις φίλες του σεξ ή μια ερωτική σχέση.
Όπως υποστηρίζουν οι φεμινίστριες, ο όρος χρησιμοποιείται με αρκετά μισογυνιστική έννοια και ενισχύει τα στερεότυπα φύλου, υπονομεύοντας τη σημασία της συναίνεσης από την πλευρά της γυναίκας και του δικαιώματός της να πει «ΟΧΙ». Με άλλα λόγια, ο όρος «friend zone» δομείται πάνω σε μια πατριαρχική και σεξιστική αντίληψη που ρίχνει το φταίξιμο στη γυναίκα επειδή βάζει τις επιθυμίες και τα θέλω της πάνω από τα συμφέροντα των αντρών.
Η φεμινίστρια blogger Amanda Marcotte αναφέρει ότι η έννοια «friend zone» προέρχεται από μια θεωρία σύμφωνα με την οποία στις γυναίκες δεν αρέσει και τόσο το σεξ, αλλά είναι ένας τρόπος γι’ αυτές ώστε να τραβούν την προσοχή, ενώ τείνουν να κάνουν σεξ μόνο με άντρες που τις παιδεύουν πριν τις προσέξουν και όχι με αυτούς που τους δίνουν την προσοχή τους «δωρεάν». Κατά κάποιο τρόπο βασίζεται στον μύθο ότι οι γυναίκες κοιμούνται μόνο με τα κακά παιδιά, ενώ τα καλά παιδιά που τους δείχνουν ενδιαφέρον τα βλέπουν μόνο φιλικά. Όπως λέει η Amanda Marcotte:
«Απορρίπτεται η πιθανότητα να αρέσει σε μια γυναίκα η παρέα σας και να υποθέτει ότι και για εσάς ισχύει το ίδιο. Αγνοείται επιδεικτικά η πιθανότητα να σας απέρριψε ευγενικά κι εσείς απλά να συνεχίζετε να την προσεγγίζετε, εκμεταλλευόμενοι την ευγενική της απροθυμία να σας πει να την παρατήσετε ήσυχη».
Είναι αλήθεια ότι είναι πολύ στενάχωρο να έχετε πραγματικά αισθήματα για κάποιον/-α και αυτός/-ή να μην ανταποκρίνεται. Μου έχει συμβεί κι εμένα και μάλλον και στους περισσότερους από εσάς. Δεν ισχυρίζομαι ότι ένας άντρας που είναι λυπημένος επειδή η ανταπόκριση που λαμβάνει από τη γυναίκα που του αρέσει είναι μόνο φιλική είναι φρικτός και θα πρέπει να σταματήσει να στεναχωριέται. Ωστόσο, είναι απλά σεξιστικό και μισογυνιστικό να προσπαθεί να ταπεινώσει τη γυναίκα για την απόρριψή της, στηριζόμενος στην αντίληψη ότι είναι δικαίωμά του να κάνει σεξ ή να είναι σε σχέση μαζί της.
Κατ’ αρχάς, η αντρική αντίληψη του δικαιώματος σε μια σεξουαλική/ερωτική σχέση αγνοεί τελείως τα συναισθήματα και τις αποφάσεις της γυναίκας. Ωστόσο, η γυναίκα θα πρέπει να είναι ελεύθερη να πει « ΟΧΙ » στην πρόταση μιας σχέσης, όπως είναι και ελεύθερη να λέει « ΝΑΙ », για οποιονδήποτε λόγο θέλει εκείνη. Δεν είναι υποχρεωμένη να έλκεται σωματικά, σεξουαλικά ή/και συναισθηματικά από οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για εκείνη. Ούτε είναι υποχρεωμένη να νιώθει ευγνωμοσύνη για την προσοχή που της δίνει ένας άντρας. Αν ένας άντρας φέρεται καλά σε μια γυναίκα, η γυναίκα δεν είναι υποχρεωμένη να του το ανταποδώσει ανταμείβοντάς τον σεξουαλικά.
Φυσικά, δεν χρειάζεται καν να εξηγήσουμε ότι μια τέτοια «δικαιωματική» στάση απέναντι στο γυναικείο σώμα προέρχεται από την επιβλαβή διάσταση της πατριαρχικής εξουσίας και της αντρικής κυριαρχίας, καθώς και της σεξουαλικής αντικειμενοποίησης των γυναικείων σωμάτων, σύμφωνα με την οποία ο μοναδικός ρόλος μιας γυναίκας είναι να είναι σεξουαλική και ερωτική σύντροφος. Θα μπορούσε μάλιστα να φτάσει κανείς στο σημείο να πει δεν αξίζει σε μια γυναίκα να είναι φίλη με κάποιον που τη βλέπει ερωτικά. Συνεπώς, η πρόθεσή της να αναπτύξει αληθινή φιλία με έναν άντρα υποτιμάται σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με τις σεξουαλικές επιθυμίες του άντρα. Όταν τελικά η γυναίκα, είτε ανοιχτά είτε εμμέσως, δείχνει την απροθυμία της να έχει σεξουαλική σχέση με τον άντρα αυτόν, μπορεί να κατηγορηθεί ότι τον αφήνει επίτηδες να τριγυρίζει κοντά της ή ακόμα και ότι εκμεταλλεύεται το φαινομενικά φιλικό του ενδιαφέρον.
Η αλήθεια είναι ότι αν το μόνο κίνητρο ενός άντρα για να φέρεται καλά σε μια γυναίκα είναι η προσδοκία σεξουαλικού ή συναισθηματικού ανταλλάγματος, τότε δεν είναι η γυναίκα που επιχειρεί να εκμεταλλευτεί την κατάσταση αποδεχόμενη απλώς την προσοχή του αλλά είναι ο άντρας που περιμένει κάποιο αντάλλαγμα. Πρέπει να σταματήσουμε να αποκαλούμε τους άντρες αυτούς «καλά παιδιά» και να συνειδητοποιήσουμε ότι είναι απλώς πατριάρχες που πιστεύουν ότι τους ανήκει δικαιωματικά το γυναικείο σώμα. Επίσης, πρέπει να σταματήσουμε επειγόντως να διαβάλουμε τις γυναίκες για τις αποφάσεις που αφορούν το ίδιο τους το σώμα.
