της Χριστίνας Κούρκουλα

Η λεηλασία της φύσης και οι συνακόλουθες επιπτώσεις της, η κλιματική αλλαγή, οι φυσικές καταστροφές, η ερημοποίηση και η εξάντληση των φυσικών πόρων πλήττουν μεν αδιάκριτα τις αναπτυσσόμενες και τις αναπτυγμένες χώρες σε όλη τη γη, σε δυσανάλογα μεγάλο βαθμό όμως πλήττουν τους φτωχούς πληθυσμούς που κυρίως είναι γυναίκες. Είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει και στο μέλλον τους φτωχούς επειδή είναι πιο ευάλωτοι και διαθέτουν λιγότερους πόρους για να προσαρμοστούν στις κλιματικές αλλαγές. Καθώς οι γυναίκες αποτελούν το 70% των ανθρώπων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας σε παγκόσμια κλίμακα, αυτές θα επηρεάζονται δυσανάλογα από τις επιπτώσεις της περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

Σύμφωνα με έρευνες (Peterson, K.) οι γυναίκες και τα παιδιά κινδυνεύουν με θάνατο 14 φορές περισσότερο από τους άνδρες στις φυσικές καταστροφές. Επίσης, έχει υπολογιστεί ότι οι γυναίκες αποτελούν έως και το 80% των προσφύγων και των εκτοπισμένων πληθυσμών παγκοσμίως, ενώ συνήθως σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης το 70-80% αυτών που χρειάζονται βοήθεια είναι γυναίκες και παιδιά.

Παρόλα αυτά οι γυναίκες δεν είναι αδύναμες, οι διακρίσεις ανάμεσα στα φύλα καθορίζουν τον αυξημένο βαθμό των συνεπειών της περιβαλλοντικής υποβάθμισης γι’ αυτές. Σε μια μελέτη ανάλυσης των καταστροφών σε 141 χώρες διαπιστώθηκε ότι, όπου οι γυναίκες είχαν ίσα δικαιώματα, υπήρχε μικρή ή καμία διαφορά στον αριθμό των γυναικών ή των ανδρών που έχασαν τη ζωή τους, αλλά όπου τα δικαιώματα των γυναικών ήταν σε κίνδυνο, η γυναικεία θνησιμότητα ήταν υψηλότερη από εκείνη των ανδρών. Οι ερευνητές αναφέρουν επίσης περιπτώσεις όπου στην προσπάθεια διάσωσης επιζώντων δόθηκε προτεραιότητα στους άνδρες επιζώντες έναντι των γυναικών.[Neumayer, E., Plümper, T. (2007)]

Οι γυναίκες πολύ συχνά παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση, την προστασία και τη χρήση των φυσικών αποθεμάτων, ιδιαίτερα στις φτωχές αγροτικές κοινωνίες όπου έχουν ως πρωταρχική φροντίδα την ευθύνη της παραγωγής της τροφής για την οικογένεια τους και για την τοπική κοινότητα, την εξασφάλιση πόσιμου νερού και την εξεύρεση καύσιμης ύλης. Είτε εργάζονται σε μικρές γεωργικές εκτάσεις με οριακή απόδοση ή ως εργάτριες γης σε φυτείες, είναι πολύ πιθανό να επηρεαστούν από ακραία καιρικά φαινόμενα, από την επέκταση της καλλιέργειας σιτηρών για την παραγωγή βιοκαυσίμων και την εξάντληση του υδροφόρου ορίζοντα από την κατάχρηση της βιομηχανικής δραστηριότητας. Ενώ το 70% των εργατών γης σε όλο τον κόσμο είναι γυναίκες, μόλις το 2% κατέχει γη, έχοντας συχνά περιορισμένη πρόσβαση σε πληροφόρηση  και δομές λήψης αποφάσεων στην τοπική κοινότητα.

Οι γυναίκες όμως δεν είναι μόνο θύματα, είναι και φορείς αλλαγής καθώς εδώ και πολλά χρόνια έχουν μάθει να προσαρμόζονται στην κλιματική αλλαγή, ψάχνοντας αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης των συνεπειών των φυσικών καταστροφών, για την εξασφάλιση του νερού, της ενέργειας και την προστασία της βιοποικιλότητας του τόπου τους. Έτσι, οργανώνονται σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, παίρνουν πρωτοβουλίες, διαμαρτύρονται και αντιστέκονται στην καταστροφή της βιοποικιλότητας των ειδών και των οικοσυστημάτων από πολυεθνικούς γίγαντες που λειτουργούν με μόνο κριτήριο την αύξηση της παραγωγής τους και τη μεγιστοποίηση του κέρδους τους.

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις γυναίκες και τους άνδρες με διαφορετικό τρόπο, μια παράμετρος που πρέπει να λάβουν υπόψη τους οι κυβερνήσεις στη διαμόρφωση πολιτικών αντιμετώπισης των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής.

Σύμφωνα με τις πατριαρχικές αντιλήψεις του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος η φύση και η γυναίκα αποτελούν οντότητες υποδεέστερες, χειραγωγήσιμες και εκμεταλλεύσιμες. Η καπιταλιστική πατριαρχική θεώρηση του κόσμου αρνείται να εκτιμήσει σωστά τη γυναικεία εργασία και το περιβάλλον. Δεν είναι τυχαίο που στην σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση παρατηρείται αύξηση της βάναυσης κακοποίησης των γυναικών και της φύσης.

Και ενώ οι γυναίκες συμμετέχουν όλο και περισσότερο στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που ευθύνεται για την κλιματική αλλαγή, ένας πολύ μικρός αριθμός κατέχει θέσεις επιρροής για να μπορούν να αμφισβητήσουν ή και να αλλάξουν καθιερωμένες καταστρεπτικές πρακτικές.

Μια ματιά στο φύλο αυτών που διευθύνουν τις πιο ρυπογόνες επιχειρήσεις του πλανήτη, με ελάχιστες προσπάθειες στο ενεργητικό τους να μειώσουν την συνεισφορά τους στην καταστροφή των οικοσυστημάτων, δείχνει ότι η απροθυμία των εταιρειών να μειώσουν το οικολογικό τους αποτύπωμα είναι γένους αρσενικού.

Σύμφωνα με συγκριτικά στοιχεία από τις 5 πιο ρυπογόνες βιομηχανίες στον κόσμο, οι επικεφαλείς είναι άνδρες, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των γυναικών είναι μικρότερο από το 15% και μάλιστα σε χαμηλής ευθύνης διευθυντικές θέσεις.

Από την άλλη πλευρά, πρόσφατη έρευνα στις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές οργανώσεις της Ευρώπης, δείχνει ότι όλοι οι εκπρόσωποι τους σε συμβουλευτική ομάδα για θέματα περιβάλλοντος παρά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι άνδρες, παρότι τα 2/3 των εργαζομένων σε εθελοντική βάση σε αυτές τις οργανώσεις είναι γυναίκες.

Ως εκ τούτου, στην οποιαδήποτε προσπάθεια διαμόρφωσης πολιτικών εμείς οι γυναίκες πρέπει να διεκδικήσουμε:

  • Να ενσωματωθεί η διάσταση του φύλου (gender mainstreaming) στις εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές για το περιβάλλον, παίρνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες και τις δυνατότητες των γυναικών έναντι των ανδρών. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις γυναίκες και τους άνδρες με διαφορετικό τρόπο, και οι κυβερνήσεις πρέπει να συνυπολογίσουν αυτή την παράμετρο στη διαμόρφωση πολιτικών αντιμετώπισης των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, γιατί οι πολιτικές που εμπεριέχουν τη διάσταση του φύλου, έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να είναι αποτελεσματικές.
  • Να υπάρχει μέριμνα για την πρόσβαση των γυναικών στην πληροφόρηση και την ισότιμη συμμετοχή τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για την προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος, του υδάτινου πλούτου και των φυσικών πόρων.
  • Να αναγνωριστεί η συμβολή των γυναικών στην προστασία του περιβάλλοντος μέσα από διαχρονικές πρακτικές ορθής χρήσης του φυσικού πλούτου και να αξιοποιηθεί κατάλληλα η συσσωρευμένη εμπειρία τους στην εξοικονόμηση πόρων (ρωτήστε τις γυναίκες – ξέρουν καλύτερα).

Αν δεν υπάρξει συγκεκριμένη δέσμευση για την επίτευξη της ισότιμης συμμετοχής των φύλων στην διαμόρφωση πολιτικών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της δραματικής μείωσης της βιοποικιλότητας είναι πιθανό τα φαινόμενα αυτά να ενισχύσουν την ανισότητα των φύλων. Η ακραία φτώχεια και η πείνα που βιώνουν οι γυναίκες στον τρίτο κόσμο, αλλά και σε τμήματα πληθυσμού των αναπτυγμένων οικονομικά χωρών είναι πιθανό να αυξηθούν, τα κορίτσια θα έχουν μικρότερες πιθανότητες ακόμα και για την βασική εκπαίδευση, τα ποσοστά της παιδικής θνησιμότητας και η υγεία των μητέρων θα επιδεινωθούν, ενώ οι γυναίκες θα συνεχίσουν να επωμίζονται άνισα την διαχείριση της εξάντλησης των φυσικών πόρων του τόπου τους.

 

Πηγές:

Peterson, K. (no date) Gender Issues in Disaster Responses, cited in Soroptimist International of the Americas (2008) White Paper: Reaching out to women when disaster strikes. April 2008. Available: http://www.soroptimist.org/pdf/DisaterWhitePaper0408.pdf  [15 September 2009]

-Fouillet, A., Rey, G., Jougla, E., Frayssinet, P., Bessemoulin, P., Hémon, D. (2007) A predictive model relating daily fluctuation in summer temperatures and mortality rates. BMC Public Health 2007: 7: doi:10.1186/1471-2458-7-114

-Neumayer, E., Plümper, T. (2007) The gendered nature of natural disasters: the impact of catastrophic events on the gender gap in life expectancy, 1981–2002. Annals of the Association of American Geographers, 97 (3). pp. 551-566.