Καρναβάλι

του Φύλου Συκής

Σήμερα Τσικνοπέμπτη, ευκαιρία να κάνουμε μια αναφορά στις απόκριες ή, από τα λατινικά, καρναβάλι, μια ελευθεριακή γιορτή, της οποίας οι ρίζες βρίσκονται στις Διονυσιακές γιορτές της Αρχαίας Ελλάδας και στα Σατουρνάλια της Ρωμαϊκής εποχής.

Ο Μπαχτίν, στο διάσημο κείμενό του «Carnival and Carnivalesque», επισημαίνει ότι το καρναβάλι δεν είναι απλώς μια αναπαράσταση, ούτε διαφοροποιεί τον θεατή από τον ηθοποιό. Οι άνθρωποι που συμμετέχουν σ’ αυτό το «ζουν» όχι ως προέκταση του «πραγματικού κόσμου» και της «πραγματικής ζωής», αλλά ως έναν «κόσμο που στηρίζεται στο κεφάλι του», που έχει αναποδογυρίσει. Έτσι, στη διάρκεια του καρναβαλιού, οι κώδικες, οι περιορισμοί, οι αναστολές, οι κανόνες που καθορίζουν την καθημερινότητα καταργούνται προσωρινά – κυρίως οι ρόλοι, οπωσδήποτε οι έμφυλοι, που επιβάλλει η κοινωνία και όλες οι μορφές ιεραρχίας που τη διέπουν.

Σύμφωνα με τον Μπαχτίν, χαρακτηριστικά της «καρναβαλικής αίσθησης του κόσμου» είναι: η ανέμελη αλληλεπίδραση των ανθρώπων, αφού στο καρναβάλι όλες και όλοι μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα∙ η εκκεντρική συμπεριφορά που, ενώ καθημερινά δεν γίνεται αποδεκτή, στο καρναβάλι νομιμοποιείται, γιατί οι κρυμμένες όψεις της ανθρώπινης φύσης αποκαλύπτονται κι έτσι επιτρέπονται οι αταίριαστοι συναγελασμοί που συνδέουν το ιερό με το ανίερο, το νέο με το παλιό, το ψηλό με το χαμηλό∙ το ιερόσυλο στοιχείο, γιατί το καρναβάλι αποτελεί τόπο ασέβειας, βλασφημίας, αισχρολογίας και παρωδίας των ιερών και όσιων.

Το καρναβάλι ενώνει τους δύο πόλους, της αλλαγής και της κρίσης, της γέννησης και του θανάτου, του παλιού και του νέου, του πάνω και του κάτω, της σοφίας και της ηλιθιότητας, κλπ. Η αλληγορία του είναι πάντα δυαδική και διφορούμενη, άρα αντιφατική. Τα πράγματα έχουν αντιστραφεί: Τα ρούχα φοριούνται από την ανάποδη, τα είδη οικιακής χρήσης χρησιμοποιούνται ως όπλα και ο κλόουν είναι ο βασιλιάς.

Στην ελληνική λαϊκή παράδοση συναντάμε στιχάκια με τολμηρό και σκωπτικό χαρακτήρα, έντονα αντισυμβατικό και αντικληρικό, που τραγουδιούνται κατά τις αποκριές.

Η Δόμνα Σαμίου τραγούδησε κάποια από αυτά: