της Aleksandra Osa
Στις 3 Οκτώβρη οι γυναίκες στην Πολωνία δε θα πάνε στη δουλειά τους ή στο πανεπιστήμιο, αντίθετα, θα φορέσουν μαύρα ρούχα και θα συμμετέχουν στις συγκεντρώσεις στην Πολωνία και σε άλλες χώρες. Θα το κάνουν αυτό για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στον επιθετικότερο νόμο για τις αμβλώσεις σε μια χώρα που έχει ήδη συντηρητική νομοθεσία. Ο καινούργιος νόμος απαγορεύει τις αμβλώσεις σε κάθε περίπτωση. Το επαναλαμβάνω υπό οποιαδήποτε συνθήκη. Ακόμα κι όταν η εγκυμοσύνη απειλή την υγεία ή ακόμα και τη ζωή της γυναίκας. Ή όταν έχει βιαστεί. H ποινή για την παραβίαση του νόμου είναι πέντε χρόνια στη φυλακή, όχι μόνο για τη γυναίκα, αλλά και για το γιατρό. Πώς όμως συνέβη και φτάσαμε ως εδώ;
Μετά από την πτώση του κομμουνισμού η κυβέρνηση απαγόρευσε τις αμβλώσεις εκτός από τρεις περιπτώσεις
- Η ζωή ή υγεία της γυναίκας κινδυνεύει από την παράταση της εγκυμοσύνης
- Η εγκυμοσύνη είναι το αποτέλεσμα εγκληματικής ενέργειας
- Το έμβρυο είναι σοβαρά παραμορφωμένο
Αυτός ο νόμος είναι ένας από τους πιο συντηρητικούς στην Ευρώπη. Η Πολωνία είναι μια προοδευτική και δημοκρατική χώρα, μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συγκεντρώνοντας πάνω από σαράντα εκατομμύρια κατοίκους. Σύμφωνα με τα πιο επικαιροποιημένα στοιχεία, στην Πολωνία περίπου χίλιες γυναίκες το χρόνο κάνουν νόμιμα έκτρωση. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η πρόσβαση στην επιλογή της έκτρωσης είναι ήδη παράλογα χαμηλή. Λόγω της ρήτρας συνείδησης οι γιατροί μπορούν να αρνηθούν να προχωρήσουν τη διαδικασία της έκτρωσης ακόμα κι αν η γυναίκα έχει το νόμιμο δικαίωμα να το ζητά. Το 2008 ένα κορίτσι δεκατεσσάρων χρονών που έμεινε έγκυος μετά από βιασμό πήγε στο νοσοκομείο της πόλης της για να κάνει έκτρωση. Είχε όλα τα έγγραφα που απαιτούνταν κι ένα πιστοποιητικό από Εισαγγελέα βεβαιώνοντας το δικαίωμα να διακόψει την εγκυμοσύνη. Ο διευθυντής της κλινικής αρνήθηκε να προχωρήσει η διαδικασία και πρότεινε να καλέσει τον ιερέα. Το κορίτσι δοκίμασε σε ένα άλλο νοσοκομείο στην ίδια πόλη και σε ένα άλλο στη Βαρσοβία. Στο νοσοκομείο της Βαρσοβίας οι υπεύθυνοι καθυστερούσαν την απόφαση, μέχρι που ήταν πολύ αργά και αδύνατο να γίνει η επέμβαση. Το 2012 αυτό το κορίτσι στο Ευρωπαϊκό δικαστήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων κέρδισε τη δίκη ενάντια στο Πολωνικό κράτος. 2014 ένα άλλο σκάνδαλο διαίρεσε την πολωνική κοινωνία. Ο υπεύθυνος γυναικολογικής κλινικής σε νοσοκομείο της Βαρσοβίας αρνήθηκε να πραγματοποιήσει έκτρωση, ενώ το έμβρυο ήταν σοβαρά παραμορφωμένο και η κατάληξη του ήταν αναπόφευκτη. Η γυναίκα εξαναγκάστηκε να γεννήσει ένα μωρό με ανίατη ασθένεια, χωρίς κρανίο, μάτια και μύτη. Το παρακολουθούσε να υφίσταται δυσβάσταχτους πόνους στο διάστημα των μόλις δέκα ημερών της ζωής του. Ο γιατρός απολύθηκε αλλά έγινε ήρωας για πολλές οργανώσεις που ακλόνητα προστατεύουν τη ζωή, πολεμώντας ενάντια στους δαιμονικούς δολοφόνους των παιδιών.
Αυτή είναι η πραγματικότητα, η πραγματικότητα που εγώ γνωρίζω. Γεννήθηκα το 1988 ένα χρόνο μετά την πτώση του κομμουνισμού στην Πολωνία. Υπήρχε ένα συναίσθημα ανεξαρτησίας, ότι ξεκινούσαμε από την αρχή. Αλλά ήταν φανερό ότι η κοινωνία βρισκόταν χωρισμένη κι η διαμάχη αναπόφευκτη. Η καρδιά του προβλήματος ήταν ένας συγκεκριμένος πολωνικός θρησκευτικός φονταμενταλισμός απόλυτα ενωμένος ιδεολογικά ακατανόητος για εμάς. Για πολλά χρόνια λειτουργούσαμε με τη λογική του συμβιβασμού. Θεωρούσαμε ότι αν δεν απαιτούμε ριζοσπαστικές λύσεις, όπως ελεύθερη επιλογή στην έκτρωση, νομιμοποίηση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών, οι αντιτιθέμενοι δε θα γίνουν πιο αντιδραστικοί. Βέβαια υπήρχαν ενεργές οργανώσεις για την υπεράσπιση της αγέννητης ζωής, ζητώντας την κατάργηση της έκτρωσης υπό οποιαδήποτε συνθήκη, αλλά κανείς και καμία δεν τις έπαιρναν στα σοβαρά. Δρούσαν απενοημένα, τοποθετούσαν σε διαφημιστικούς χώρους πολωνικών πόλεων φωτογραφίες εμβρύων μετά από μια έκτρωση, αλλά ήταν μια περιθωριακή δράση. Φυσικά απ’ όσο θυμάμαι υπήρχαν πάντα συζητήσεις γύρω από το πότε ένας άνθρωπος ξεκινά να ορίζεται ως άνθρωπος, αν το έμβρυο έχει ψυχή ή αν η έκτρωση είναι τελικά φόνος ή όχι. Όλα αυτά έμοιαζαν ακίνδυνα. Τώρα ξέρω πως κάναμε λάθος. Πέρυσι το συντηρητικό κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» κέρδισε τις εκλογές στην Πολωνία. Συγκέντρωσαν το ευρωσκεπτικιστικό τμήμα της κοινωνίας στο όνομα χριστιανικών και εθνικιστικών «αξιών». Εκφράζονται εχθρικά απέναντι σε οτιδήποτε είναι γι’ αυτούς μέρος μιας αποτυχημένης Δύσης – Ομοφυλόφιλοι, χίπστερς, χορτοφάγοι, ποδηλάτες, φεμινίστριες, πρόσφυγες. Όλο και περισσότεροι εγκρίνουν και μοιράζονται αυτή την αποστροφή. Η ιδεολογία τους θέλει ότι είναι διαφορετικό να είναι και λάθος, πως ο «πολιτισμός» τους είναι καλύτερος και ισχυρότερος και πως οτιδήποτε έρχεται απ’ έξω αποτελεί κίνδυνο. Αυτό το πολιτικό κλίμα έχει δώσει περισσότερο χώρο σε ακρότητες. Ανεύθυνοι πολιτικοί που συναινούν, υποχρεωμένοι σε ιερείς που τους στήριξαν προεκλογικά προωθώντας τους στις κυριακάτικες λειτουργίες, πολιτικοί που διακήρυτταν οι ίδιοι τη χριστιανικότητά τους. Γι’ αυτό και όταν θα φθάσουν στην ψηφοφορία θα είναι υποχρεωμένοι να ψηφίσουν υπέρ ενός ακόμη αυστηρότερου νόμου κατά των αμβλώσεων.
Αλλά τι θα σημαίνει η απαγόρευση των αμβλώσεων σε κάθε περίπτωση; Με μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Βιασμένες γυναίκες θα εξαναγκαστούν να γεννήσουν το παιδί του βιαστή τους. Ακόμη κι αν πρόκειται για ανήλικα κορίτσια, ακόμη κι αν ο ή οι βιαστές τους ανήκουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον.
Οι προγεννητικοί έλεγχοι πρακτικά θα εκλείψουν, καθώς σε περίπτωση ατυχήματος κατά τον έλεγχο ο-η γιατρός θα αντιμετωπίσει ποινή φυλάκισης ως και τρία χρόνια ως εκείνος-η που «προκάλεσε» την αποβολή.
Γυναίκες που θα αποβάλλουν θα υπόκεινται σε έλεγχο από τις αρχές προκειμένου να εξακριβωθεί πως η αποβολή τους δεν ήταν σκόπιμη.
Γυναίκες θα αναγκαστούν να γεννήσουν παραμορφωμένα, άρρωστα ή νεκρά παιδιά.
Ακόμη κι αν η συνέχιση της εγκυμοσύνης ενέχει κινδύνους για τη ζωή της γυναίκας ο-η γιατρός δε θα έχει το δικαίωμα της διακοπής της.
Αυτά είναι απλώς παραδείγματα του πόσο βάρβαρος και απάνθρωπος πρόκειται να είναι αυτός ο νόμος, αλλά ο διάλογος με τους υποστηρικτές του είναι αδύνατος. Επαναλαμβάνουν διαρκώς το ίδιο επιχείρημα – μετά τη γονιμοποίηση υπάρχει ζωή, η ζωή είναι η μεγαλύτερη αξία, αν τερματίσεις την εγκυμοσύνη είσαι δολοφόνος και πρέπει να καταλήξεις στη φυλακή.
Μπορούμε να κλάψουμε, μπορούμε να φωνάξουμε, αλλά πρέπει να αντισταθούμε. Οι γυναίκες στην Πολωνία διαμαρτύρονται καθημερινά, χρησιμοποιώντας κάθε πιθανό μέσο. Υπήρξε μια «μαύρη διαμαρτυρία», άνθρωποι φορώντας μαύρα ρούχα πήραν selfies που τις ανάρτησαν στα κοινωνικά δίκτυα. Αρκετές διασημότητες τους υποστήριξαν αλλά χωρίς αποτέλεσμα τελικά.
Η απεργία της Δευτέρας 3 Οκτώβρη θα είναι μαχητική. Ακόμη και κάποιοι εργοδότες δήλωσαν ήδη πως οι γυναίκες που εργάζονται στις επιχειρήσεις τους μπορούν να απεργήσουν χωρίς καμία συνέπεια. Ο κατάλογος των πόλεων όπου οργανώνονται διαμαρτυρίες και συγκεντρώσεις είναι ήδη μεγάλος. Υπάρχουν ακτιβισμοί που προγραμματίζονται σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αλλά και στις Η.Π.Α. όσο και στην Κίνα. Βλέποντας τόσους ανθρώπους να δραστηριοποιούνται με κάνει αισιόδοξη και χαρούμενη γι’ αυτά που μας ενώνουν. Η κατάσταση όμως είναι άσχημη και πιθανά θα γίνει χειρότερη. Γνωρίζω πως ετοιμάζεται ένα σχέδιο νόμου που θα ποινικοποιεί την πώληση αντισυλληπτικών χαπιών.
Οι ρατσιστικές επιθέσεις συμβαίνουν καθημερινά, περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη γλώσσα του μίσους και της αποστροφής σε δημόσιες συζητήσεις. Άσχημες μέρες έρχονται και νομίζω πως θα πρέπει να νιώσουμε πιο υπεύθυνες απέναντί τους. Αγνοήσαμε δύσκολα ζητήματα για πολύ καιρό μέχρι που μια μέρα ξυπνήσαμε σε μια διαφορετική πραγματικότητα.
Αυτό έμαθα, πως θα πρέπει πάντα να επαγρυπνούμε γιατί οι ακραίοι, φονταμενταλιστές και ρατσιστές μπορούν να επιστρέψουν και αν τους αγνοήσεις για καιρό θα γίνουν ένας καρκίνος που μεγαλώνει στην κοινωνία μέχρις ότου θα είναι αργά για να τους σταματήσεις.
*H Aleksandra Osa είναι ζωγράφος-animator από την Πολωνία. Ζει προσωρινά στην Αθήνα.
Μετάφραση: Γιάννης Αλεξάκης
