της Ιουλίας Λειβαδίτη
Έχω να εξομολογηθώ κάτι: είμαι φεμινίστρια και δεν αντέχω το @ (παπάκι) ως μέθοδο αντιμετώπισης του σεξισμού στη ελληνική γλώσσα.
Δεν ήταν πάντα έτσι: το παπάκι το πρωτοείδα όταν ζούσα στην Ισπανία και μου φάνηκε έξυπνο, πανέξυπνο. Και είναι για τα ισπανικά, όπου η μόνη διαφορά μεταξύ αρσενικού και θηλυκού είναι το a ή το o. Βάλε ένα παπάκι που μάλιστα οπτικά μοιάζει σαν είναι ένας συνδυασμός του a με το o, και καθάρισες. Το χρησιμοποιούσα ακόμα και σε email της δουλειάς: querid@s amig@s και ήμουν πολύ ευχαριστημένη με τον εαυτό μου που ενσωμάτωνα ένα αντισεξιστικό στοιχείο στην επαγγελματική μου επικοινωνία.
Δεν είχα σκεφτεί ούτε μια στιγμή ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και στα ελληνικά, αλλά τα τελευταία χρόνια το βλέπω όλο και πιο συχνά σε φεμινιστικούς και λοατ χώρους. Μου φαινόταν πάντα πολύ άβολο και ψεύτικο στα ελληνικά, που η διαφορά μεταξύ θηλυκού και αρσενικού δεν είναι ένα γράμμα, αλλά συλλαβές ολόκληρες, οι οποίες μάλιστα κλίνονται. Πως μπορεί ένα γράμμα να αντικαθιστά μισή λέξη και τις γραμματικές τροποποιήσεις της; Αυτό είναι ένα «γκτουπ» στη μέση μιας λέξης, δεν έχει καμία οργανική σχέση με τα ελληνικά. Και χωρίς να θέλω να κάνω την παντογνώστρια – προφήτη της καταστροφής, νομίζω οτιδήποτε δεν δένει οργανικά σε μια γλώσσα, δεν πρόκειται ποτέ να υιοθετηθεί μαζικά, όση εκπαίδευση και προσπάθεια να γίνει και όσο και αν η γλώσσα είναι κάτι ζωντανό που εξελίσσεται.
Για όλα αυτά, μου άρεσε και με ένιωσα ότι με κάλυπτε το σχετικό κείμενο του Λύο Καλοβυρνά. Και εγώ επίσης προκρίνω τη δική του λύση, να χρησιμοποιείται εναλλακτικά ή αναπάντεχα το θηλυκό σε ένα κείμενο.
Μετά όμως διάβασα την απάντηση των Καμένων Σουτιέν στο παραπάνω κείμενο και η αλήθεια είναι ότι προβληματίστηκα. Θα αρχίσω με αυτά με τα οποία διαφωνώ: Εξακολουθώ πιστεύω ότι αν πραγματικά απευθυνόμαστε σε όλον τον κόσμο και όχι στους μυημένους στα φεμινιστικά και λοατ θέματα θα πρέπει να δουλέψουμε με αυτό που έχουμε και αν θέλουμε να εισάγουμε κάτι καινούριο, αυτό θα πρέπει να είναι συμβατό με το πώς χρησιμοποιούμε τη γλώσσα στον προφορικό λόγο και στην καθημερινότητά μας. Το ότι το παπάκι προφέρεται «άου» ή κάπως έτσι, αν κατάλαβα καλά, δεν μου λέει και πολλά. Έχει πει καμία, από μέσα της ή απέξω της διαβάζοντας π.χ. το «εργαζομεν@», «εργαζομενάου»; Ή κάτι άλλο: πως θα μάθουμε στα παιδιά να διαβάζουν το παπάκι; Το λέω γιατί από την επαφή που έχω με μικρά παιδιά βλέπω ότι πλύση εγκεφάλου για τους έμφυλους ρόλους αρχίζει από τα μηδέν σχεδόν και είναι πανίσχυρη σε κάθε, μα κάθε έμφαση της καθημερινότητας τους. Είναι πολύ σημαντικό να έχουμε κάτι να αντιτάξουμε στον κατακλυσμό έμφυλων στερεοτύπων που δέχονται τα παιδιά. Με το «άου» και το παπάκι θα αντιληφθούν ότι και οι γυναίκες πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στη γλώσσα;
Ούτε συμφωνώ ότι το παπάκι σε κάνει να σταματήσεις και να σκεφτείς, νομίζω ότι σε σταματά και τέλος, χωρίς τίποτα παραπέρα. Αν κάτι σε κάνει να σταματάς και να σκεφτείς τις γυναίκες είναι η χρήση του θηλυκού εκεί που περίμενες το αρσενικό, το να λέμε «η εργαζόμενη» σε ένα κείμενο που μιλάει για τις εργαζόμενες και τους εργαζόμενους. Γιατί να είναι συμπεριληπτικό το αρσενικό και να μην είναι το θηλυκό; Διάβασα στα Κ.Σ. ότι κάποιοι άντρες δεν αισθάνονται ότι συμπεριλαμβάνονται στο θηλυκό. Ναι, και; Αυτό ακριβώς δεν θέλουμε να αλλάξουμε; Το ότι το αρσενικό είναι συμπεριληπτικό και γενικευτικό είναι ένα προνόμιο που έχουν οι άντρες, τρανς και σις, σε σχέση με τις γυναίκες, τρανς και σις, και αν θέλουν να είναι σύμμαχοι θα πρέπει να δουλέψουν προς την κατάργηση αυτού το προνομίου. Όλες πρέπει να βάλουμε κατά καιρούς στην άκρη προσωπικές μας δυσαρέσκειες όταν επιδιώκουμε έναν κοινό στόχο. Αυτή τη στιγμή, οι άντρες είναι απίστευτα προνομιούχοι ως προς τη γλωσσική τους ταυτότητα και αυτό είναι πολύ σημαντικό να αλλάξει.
Ένα θέμα στο οποίο δεν έχω απάντηση όμως είναι το τι γίνεται με τα ιντερσεξ, ή genderfluid άτομα. Γενικώς με όσες δεν θέλουν να προσδιορίζονται με βάση το έμφυλο δίπολο. Και αυτό με οδηγεί στο τελικό μου επιχείρημα: Παρόλο που δεν συμφωνώ με τη χρήση του παπακίου, θεωρώ ότι ο προβληματισμός των Κ.Σ. αγγίζει ένα ευρύτερο, ουσιαστικό θέμα: θέλουμε μια γλώσσα που να συμπεριλαμβάνει ξεκάθαρα και δυνατά και τις γυναίκες ή θέλουμε μια γλώσσα ουδέτερη ως προς το φύλο; Αυτό νομίζω ότι τελικά είναι το μεγάλο ερώτημα και νομίζω ότι από εκεί πρέπει να ξεκινήσουμε.
Η δική μου άποψη είναι ότι ο μεγάλος χαμένος της γλώσσας μας είναι το θηλυκό γένος. Αυτό θεωρείται μερικευτικό αντί για συμπεριληπτικό, αυτό αγνοείται συστηματικά, αυτό έχει υποτιμητικές αποχρώσεις, με ότι συνέπειες έχει αυτό για τη μισή περίπου ανθρωπότητα που έχει γυναικεία έμφυλη ταυτότητα. Πολλές φορές νομίζω ότι αυτή η τάση να παρακάμπτουμε πράγματα που αφορούν τις γυναίκες και το θηλυκό μέσω μιας «κατάργησης του φύλου», παρόλο που μπορεί να φαίνεται ριζοσπαστική καταρχήν, είναι τελικά συντηρητική, με την έννοια ότι δεν αλλάζει πραγματικά τα πράγματα. Μου κάνει λίγο στρίβειν δια του μεταμοντέρνου αρραβώνος. Μια γλώσσα που γίνεται ουδέτερη ως προς το φύλο, μπορεί να μας εξασφαλίσει ότι τελικά οι γυναίκες, ως κοινωνική κατηγορία συμπεριλαμβάνονται ρητά, ακομπλεξάριστα και ισότιμα σε αυτή; Ποιος μας λέει ότι σε αυτό το ουδέτερο, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν τοποθετούν το αρσενικό, αφήνοντας για ακόμα μια φορά το θηλυκό στην αφάνεια; Δεν ξέρω. Μου αρέσει η ιδέα ενός μέλλοντος που το φύλο δεν θα έχει καμία σημασία, αλλά να το καταργήσουμε στη γλώσσα, μου φαίνεται ότι απλώς συσκοτίζει τις πολύ σημαντικές κοινωνικές διακρίσεις που ακόμα υπάρχουν εις βάρος των γυναικών.
Εν κατακλείδι: δεν θεωρώ ότι η χρήση του παπακίου είναι κάποιο τρομερό λάθος που πάει πίσω το φεμινιστικό κίνημα. Είμαι σίγουρη ότι το έχω χρησιμοποιήσει και εγώ ως shorthand στα σόσιαλ. Απλώς δεν μου αρέσει αισθητικά, με μπερδεύει νοηματικά σε μεγάλα κείμενα και κυρίως, δεν θεωρώ ότι λύνει το ζήτημα. Και πιστεύω ότι πρέπει να συζητάμε για αυτό ανοιχτά και να συνεχίζουμε να αναζητούμε έξυπνες, μαζικά εφαρμόσιμες λύσεις. Θα με ενδιέφερε τι έχουν να πουν για αυτό γλωσσολόγοι και μη gender-conforming άτομα. Επίσης δεν έχω φυσικά καμία απόδειξη για όλα αυτά που λέω, εκτός από τη δική μου προσωπική γνώμη και την αίσθησή μου ότι η συνεχής χρήση θηλυκού σε ένα κείμενο σοκάρει και εκνευρίζει το μέσο Έλληνα / τη μέση Ελληνίδα πολύ περισσότερο από το παπάκι.
