του Γιάννη Κοντού
Η Ναχίντ Πέρσον Σαρβεστάνι είναι η σημαντικότερη Ιρανο-σουηδή ντοκιμαντερίστρια, και μια από τις πλέον καταξιωμένες διεθνώς. Αριστερίστρια ακτιβίστρια κατά την περίοδο της κυριαρχίας του Σάχη στο Ιράν, αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα της μετά την άνοδο το 1979 του Χομεϊνί στην εξουσία, όταν αυτός, απεμπολώντας το φαινομενικά επαναστατικό του προσωπείο, αρχίζει να διώκει κάθε λογής αντιφρονούντα. Αφήνοντας πίσω της νεκρούς συντρόφους και συγγενείς, ανάμεσά τους και τον εκτελεσμένο από το καθεστώς νεότερο αδερφό της Ρόσταμ, καταφεύγει με την μόλις ενός έτους κόρη της στη Σουηδία, όπου με την πάροδο του χρόνων εξελίσσεται σε μια επιτυχημένη δημιουργό ντοκιμαντέρ. Τα πιο γνωστά από αυτά είναι Η πορνεία πίσω από την μαντήλα (2004), που καταπιάνεται με ένα θέμα ταμπού για την ιρανική κοινωνία, εκείνο της γυναικείας πορνείας, και το Η βασίλισσα κι εγώ (2009), ένα αναπάντεχο πορτρέτο μιας βασικής πολιτικής της αντιπάλου, της συζύγου του έκπτωτου Σάχη του Ιράν.
Η ενοχή που αισθάνεται για τον θάνατο του αδερφού της παραμένει, ωστόσο, βαθιά καταχωνιασμένη. Οι διαδηλώσεις που ακολουθούν την αμφιλεγόμενη εκλογή Αχμαντινετζάντ το 2009 ξυπνούν, όμως, τις απωθημένες μνήμες και ξεκινά την αναζήτηση παλιών συντροφισσών και τη διερεύνηση των ακριβών περιστατικών του θανάτου του αδερφού της. Η συγκλονιστική της κατάδυση στις προσωπικές της μνήμες, αλλά και στη συλλογική μνήμη μιας ολόκληρης κοινωνίας, αποτυπώνεται στο ντοκιμαντέρ Η κλεμμένη μου επανάσταση (2013). Με αφορμή την πρόσφατη προβολή του στο 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, κουβέντιασα με την δημιουργό.
Ως φοιτήτρια αποδράσατε από το Ιράν το 1979. Μπορείτε να μου πείτε κάτι περισσότερο για το οικογενειακό και το προσωπικό σας υπόβαθρο;
Είναι τόσο πολλά… Προέρχομαι από μια εργατική οικογένεια. Από τα δεκαεφτά μου ήμουν μέλος αριστερίστικης οργάνωσης. Θέλαμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Στην αρχή υπήρχε ελπίδα, ήμασταν πολλοί νέοι άνθρωποι στην αντιπολίτευση. Επικράτησαν, όμως, οι Ισλαμιστές, ήταν πιο οργανωμένοι, μας έκλεψαν την επανάσταση, και έπειτα από λίγο διάστημα δεν νιώθαμε ασφαλείς. Ο μόνος τρόπος για να εγκαταλείψω τη χώρα ήταν παράνομα, με ένα φουσκωτό μέσω Ντουμπάι, μαζί με την κόρη μου που τότε ήταν ενός χρόνου. Της έκλεινα το στόμα με το χέρι μου για να μην κλαίει. Πολλοί πνίγηκαν στον Περσικό Κόλπο. Η επιλογή ήταν μεταξύ της ελπίδας και του θανάτου. Στο Ντουμπάι με συνέλαβαν, με φυλάκισαν και μου ζητήθηκε να φύγω. Φύγαμε παράνομα.
Γιατί στη Σουηδία;
Ήταν η μόνη χώρα που δεχόταν πρόσφυγες. Κρύα και μικρή. Για μένα το σημαντικότερο ήταν να είμαι ελεύθερη, στην αρχή μου φαινόταν σαν παράδεισος. Στο Ιράν ήμουν δημοσιογράφος, εκεί άρχισα να καθαρίζω σπίτια, νοσοκομεία, να φροντίζω αρρώστους. Οι Ιρανοί είμαστε περήφανοι άνθρωποι, όπως εσείς, πολεμάμε για ισότητα. Οι Σουηδοί δε μας καταλάβαιναν, ψυχροί άνθρωποι.
Πόσο δύσκολο ήταν να ενσωματωθείτε σε μια καινούρια κοινωνία; Αντιμετωπίσατε ρατσιστική συμπεριφορά;
Ήταν πολύ δύσκολο. Έπρεπε να δουλεύω χωρίς να κοιμάμαι. Δε σκεφτόμουν την επιτυχία. Ήθελα απλώς να κάνω τη δουλειά μου. Ήταν καλύτερο να εκφράζω τους ανθρώπους μου μέσα από εικόνες. Κάποιοι Σουηδοί μου φέρονταν λιγότερο ρατσιστικά, άλλοι περισσότερο, κυρίως άτομα μεγάλης ηλικίας. Δυσκολευόμουν να βρω δουλειά. Άλλαξα το όνομά μου για να μπορώ να επιστρέφω στο Ιράν. Με στενοχωρεί που, ακόμη και σήμερα, με σέβονται περισσότερο στη Σουηδία, όταν καταλαβαίνουν ποια είμαι.
Το πιο πρόσφατο ντοκιμαντέρ σας είναι μια εξαιρετικά συγκινητική και επώδυνη κατάδυση στην προσωπική και τη συλλογική μνήμη. Υποθέτω ότι το γύρισμά του θα ήταν μια σκληρή διαδικασία.
Ήταν, δεν ήξερα τίποτα για τον αδερφό μου. Όταν το έμαθα, ήταν λες και είχε μόλις συμβεί. Ήμουν μόνη, έκλαιγα και ήθελα να μιλήσω με τους γονείς μου. Αισθανόμουν ένοχη για το θάνατό του, ήμουν μεγαλύτερή του, τον είχα πείσει να γίνει μέλος της οργάνωσης. Ήθελα να πω στην αστυνομία: “Πάρτε εμένα”…
Πώς ξεπεράσατε αυτή την ενοχή;
Όταν συνάντησα τις παλιές φυλακισμένες και μου αφηγήθηκαν τα μαρτύρια που υπέστησαν όλοι, όχι μόνο οι ακτιβιστές, η ενοχή μου μειώθηκε και η κατανόηση αυξήθηκε. Όλες τους ζουν φυσιολογικές ζωές, οι γείτονές τους εξεπλάγησαν μαθαίνοντας ότι ήταν φυλακισμένες.
Είστε φεμινίστρια;
Ασφαλώς. Γυναίκες και άντρες έχουν τα ίδια δικαιώματα.
Παρακολουθείτε τον ιρανικό κινηματογράφο; Τι τον κάνει τόσο ιδιαίτερο;
Δεν τον παρακολουθώ και τόσο. Μερικές ταινίες είναι πολύ καλές. Οι Ιρανοί έχουν τόσα να πουν. Όταν υφίστασαι καταπίεση, κάνεις πολύ καλλιτεχνικές και ποιητικές ταινίες, γιατί δεν μπορείς να δείξεις αυτή την καταπίεση.
Συναντήσατε δυσκολίες στη διάρκεια των γυρισμάτων στο Ιράν;
Ως γυναίκα, όταν γύριζα μόνη την “Πορνεία πίσω από τη μαντήλα”, αισθανόμουν πως ο,τιδήποτε θα μπορούσε να συμβεί κάθε λεπτό. Ήταν επικίνδυνο. Οι γείτονες δεν ήταν άνθρωποι εμπιστοσύνης. Ακόμα και στο δρόμο ήταν επικίνδυνο, μερικές φορές με ακολουθούσε περιπολικό. Μια φορά με οδήγησαν στο τμήμα. Είχα κρύψει τις κασέτες πίσω από τα καθίσματα. Αν τις έβλεπαν, θα μπορούσαν να με βάλουν φυλακή, παρότι έχω διπλή υπηκοότητα ( σημ. ιρανική και σουηδική). Το καθεστώς ήταν πολύ αναστατωμένο. “Θα έπρεπε να ντρέπεσαι, ως Ιρανή, που γυρνάς τέτοια ταινία”, μου είπαν.
Ποιο είναι το κίνητρό σας, όταν γυρίζετε ντοκιμαντέρ; Έχει κάποιο από αυτά προβληθεί στο Ιράν και, αν ναι, ποιες ήταν οι αντιδράσεις;
Στόχος μου είναι να δείξω πώς πραγματικά είναι οι άνθρωποί μου και να επηρεάσω κοινό και καθεστώτα να κάνουν κάτι, ώστε να αλλάξει η κατάσταση στο Ιράν. Στο Ιράν χρησιμοποιούνται ταινίες μου για εκπαιδευτικούς σκοπούς, όπως το “Πορνεία πίσω από τη μαντήλα”. Είναι ένας τρόπος να είμαι δραστήρια, συμβάλλοντας, ελπίζω, στην αλλαγή.
Δουλεύετε πάνω σε κάτι καινούριο;
Ηρεμώ! Ήμουν άρρωστη μετά το γύρισμα του ντοκιμαντέρ και θα πάω διακοπές.
*Περισσότερες πληροφορίες για την Ναχίντ Πέρσον Σαρβεστάνι και το έργο της μπορείτε να αναζητήσετε εδώ
Πηγή: εναντιοδρομίες
