Προερχόμενοι και προερχόμενες από διαφορετικά επιστημονικά πεδία, οι συγγραφείς των παρακάτω κειμένων συναντηθήκαμε ως συμφοιτητές και συμφοιτήτριες του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Ιστορία και Φιλοσοφία των Επιστημών και της Τεχνολογίας, διατμηματικού μεταπτυχιακού μεταξύ των τμημάτων Ιστορία και Φιλοσοφία των Επιστημών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Κατά το εαρινό εξάμηνο της χρονιάς 2016-2017, παρακολουθήσαμε το σεμινάριο Φύλο και Τεχνολογία, με καθηγήτρια την κ. Μαρία Ρεντετζή. Έχοντας μελετήσει, κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, ποικιλία άρθρων σχετικά με το ζήτημα, επέλεξε ο καθένας και η καθεμιά μας το θέμα της εξαμηνιαίας εργασίας του. Εξαίρεση αποτελεί η Θέμις Κανετάκη, της οποίας το θέμα αποτελεί μέρος διπλωματικής εργασίας. Οι εργασίες αυτές παρουσιάστηκαν στις 8 Νοεμβρίου 2017 σε ημερίδα που διοργανώθηκε στη σχολή ΙΦΕ και είχε τίτλο Σουτιέν, Γυναικολογικές Καρέκλες και Πλυντήρια: Τι σχέση έχει το φύλο με την τεχνολογία. Περιλήψεις των εργασιών αυτών παρουσιάζονται στα παρακάτω κείμενα.
***
«Φορώ μετάξι – η κάλυψη προς αποκάλυψη –
Γιατί μετάξι είναι αυτό που θέλω να σκέφτεσαι.
Μα τ’ αποστρέφομαι το ρούχο. Είναι υπερβολικά απαιτητικό.»
Anne Sexton – Το στήθος
της Θέμις Κανετάκη[1]
«Ντυθείτε κυρία μου αλλά ντυθείτε σωστά» προέτρεπε μια διαφήμιση το 1965 τις αναγνώστριες του περιοδικού «Γυναίκα». Στο κείμενο αυτό μελετώ τον τρόπο που δομείται το γυναικείο σώμα μέσα από την τεχνολογία του σουτιέν κατά τη δεκαετία 1960-1970, με τον τρόπο που αποτυπώνεται στο περιοδικό «Γυναίκα».[2] Το συγκεκριμένο περιοδικό, κυκλοφορεί το πρώτο του τεύχος την 1η Φεβρουαρίου του 1950, με εκδότη τον Ευάγγελο Τερζόπουλο. H γκάμα θεμάτων είναι μεγάλη, όπως μαγειρική, νοικοκυριό, μόδα, συμβουλές πλεξίματος, παιδαγωγικά ζητήματα, θέματα σχετικά με την κοινωνική θέση της γυναίκας, ψυχαγωγία και τέχνη. Το αναγνωστικό κοινό ήταν κυρίως γυναίκες αστές, μεσοαστές, αλλά και λίγες, χαμηλότερων οικονομικά στρωμάτων, λόγω του χαμηλού κόστους του περιοδικού. Σε σχέση με τον υπόλοιπο γυναικείο έντυπο τύπο αποτελούσε δείγμα αρκετά προοδευτικό. Η κυκλοφορία του έφτανε τα τριάντα χιλιάδες τεύχη.
Τη δεκαετία του 1960, είναι ήδη εμφανής η αστικοποίηση ενός μεγάλου κομματιού της ελληνικής κοινωνίας˙ ενώ είναι σαφής μια τάση εξευρωπαϊσμού. Το 1961 η Ελλάδα εισέρχεται στην Ε.Ο.Κ., με άμεση απόρροια τη διευκόλυνση εισαγωγών ευρωπαϊκών προϊόντων και κατ’ επέκταση και των σουτιέν. Το γεγονός αυτό γίνεται άμεσα εμφανές και σε αρκετές διαφημίσεις που χαρακτηριστικά αναφέρουν: «εισαγωγή U.S.A.», «ευρωπαϊκά υλικά», διαφημίσεις εισαγωγών ευρωπαϊκών εταιρειών κ.ά. Αυτό που προκαλεί τεράστιο ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η εισροή βιομηχανοποιημένων στηθόδεσμων αυτή την εποχή, συνδυάζεται με μια έντονη ρητορεία τόσο γύρω από την κομψότητα όσο και γύρω από την τεχνολογική αρτιότητά τους (βλ. εικόνα 1). Το βιομηχανοποιημένο εσώρουχο έρχεται πραγματικά να ανταγωνιστεί τα εσώρουχα που παράγουν οι μοδίστρες της εποχής, παραγκωνίζοντάς τες. Η προώθηση του βιομηχανοποιημένου εσώρουχου, φτάνει σε τέτοια έκταση που αποτελεί εχέγγυο της κομψής εμφάνισης, κάνοντας εμφανές το πέρασμα από την υφάντρα στο βιομηχανοποιημένο κόσμο των εσωρούχων. Έτσι, γύρω από το σουτιέν δημιουργείται μια βιομηχανία με εξαιρετικά μεγάλο κύκλο παραγωγής. Παράλληλα, δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας και στον τριτογενή τομέα, κυρίως μέσα από τα «καταστήματα νεωτερισμού», που κάνουν σταδιακά την εμφάνιση τους.
1. Το σουτιέν ως επιστημονικό και τεχνολογικό επίτευγμα
Μέσα από τις διαφημίσεις και τα σχετικά άρθρα του περιοδικού «Γυναικά», το σουτιέν παρουσιάζεται όχι ως ένα απλό εσώρουχο, αλλά ως ένα τέχνημα, που αποκρυσταλλώνει τη «μοντέρνα» τεχνολογία· σε αντίθεση με αυτήν του κορσέ, που παρουσιάζεται ως απαρχαιωμένη.[3]
Η συγκεκριμένη ορολογία των εξαρτημάτων του σουτιέν (όπως οι μπανέλες), τα διάφορα υλικά που χρησιμοποιούνται (όπως τα υφάσματα), αλλά και όσοι απασχολούνται για την κατασκευή του (όπως γιατροί), δημιουργούν ένα ολόκληρο δίκτυο όρων αλλά και σχέσεων μεσολαβημένων από την αντικειμενική ματιά της τεχνοεπιστήμης.
Συναντάμε συχνά το τρίπτυχο: ανθεκτικότητα, ποιότητα, γραμμή, το οποίο εξασφαλίζεται βάσει των διαφημίσεων από την «καινοτόμα» τεχνολογία. Όλη αυτή η τεχνολογία εγγυάται την ομορφιά, τη σωστή θέση του στήθους, την άρτια εμφάνιση και την υγεία της γυναικείας σιλουέτας. Παράλληλα, βλέπουμε αρκετές διαφημίσεις να νουθετούν τις γυναίκες να μην κάνουν απερίσκεπτη εκλογή εσώρουχου, διότι μπορεί να καταλήξει σε καταστροφή του σώματος. Επομένως, η τεχνολογία αυτή έρχεται και ως εγγυήτρια της διατήρησης ενός καλού σώματος.
Οι διαφημίσεις των σουτιέν χρησιμοποιούν τον επιστημονικό λόγο με βασικό άξονα την υγεία και την εργονομικότητα
Η ανάλυση των διαφημίσεων αναδεικνύει μια βαθιά αλλαγή στην έννοια της υγιεινής. Σε αντίθεση με την προηγούμενη περίοδο, που ο κορσές χρησιμοποιούνταν καθημερινά και δίχως να πλένεται, τώρα το σουτιέν έρχεται ως υγειονομική επιλογή, καθαρή και επιστημονικά ελεγμένη. Χαρακτηριστικά αυτής της αλλαγής είναι δυο άρθρα που δημοσιεύονται το 1963[4] και αναδεικνύουν μια νέα βάση υγειονομικής ρουτίνας: Η γυναίκα παροτρύνεται να έχει τουλάχιστον δυο στηθόδεσμους και δύο λαστέξ, έτσι ώστε να μπορεί εύκολα να πλένει το ένα ενώ φοράει το άλλο. Γίνεται χρήση εξειδικευμένης ορολογίας, όπως τα οξέα του ιδρώτα, τα οποία δε θα πρέπει να παραμένουν για καιρό στο ύφασμα, διότι αλλοιώνουν την ανθεκτικότητα των εσωρούχων. Μετά από τρεις με τέσσερις χρήσεις, θα πρέπει να πλένονται και να φοριούνται εναλλάξ. Η ρητορεία γύρω από την εργονομικότητα, αναπτύσσεται κυρίως στους άξονες της ευκολίας-άνεσης και της διευκόλυνσης της αναπνοής. (βλ. εικόνα 1)
Εικόνα 1 (Τεύχος 294, 26.04.1961)
Εικόνα 2 (Τεύχος 377, 01.07.1964)
Σε πολλές διαφημίσεις της εποχής, όπως προαναφέρθηκε, το σουτιέν αντιμετωπίζεται ως ένα καινοτόμο τέχνημα. Γίνονται αναφορές σε διάφορες υλικότητές του (όπως τα ειδικά ελαστικά), σε σημεία του σώματος μέσα από μια επιστημονίζουσα ρητορεία, ενώ συχνά παρατηρείται η ύπαρξη ενός σημείου που απεικονίζει μεγεθυμένο το εσωτερικό του σουτιέν, ως μια κλεφτή ματιά στο «μαύρο κουτί» του τεχνήματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η παραπάνω διαφήμιση (2), όπου γίνεται χρήση εκφράσεων όπως «παρέχει κοντρόλ». Έτσι το τεχνολογικό αυτό επίτευγμα, έρχεται να τιθασεύσει το σώμα, ελέγχοντάς το και δίνοντας του την ιδανική μορφή.
Χαρακτηριστικό είναι και ένα άρθρο της εποχής που συμπυκνώνει τις παραπάνω παρατηρήσεις, με τίτλο: «Πάντα κομψή, πάντα άψογη με… τα κατάλληλα ‘ντεσσού’»:[5]
«Το μελετημένο κόψιμο, οι σωστές ντεκούπ, οι πένσες, η μεγάλη ποικιλία υλικών, τα σοφά τεχνάσματα, στην αποκλειστική υπηρεσία του γυναικείου σώματος, τα διάφορα μοντέλλα, που ακολουθούν πιστά τις προσταγές της «Ωτ Κουτύρ», όλ’ αυτά του επιτρέπουν να μας χαρίση μια σιλουέττα που πλησιάζει όσο το δυνατόν περισσότερο εκείνη που απαιτεί η μόδα. Τις… πονηριές αυτές δεν μπορούν ευτυχώς να τις καταλάβουν οι αθώοι άρρενες…παρατηρηταί, που θαυμάζουν μόνο την πλαστικότητά μας και διερωτώνται, πως είναι δυνατόν να προσαρμόζεται κάθε φορά η γυναικεία σιλουέττα τόσο εύκολα στις απαιτήσεις της άστατης αυτής θεάς…».
Τέλος, μπορούμε να αναφερθούμε σε ένα παραλληλισμό του στηθόδεσμου με την επιστημονική επικαιρότητα, όπως αποτυπώνεται στην παρακάτω διαφήμιση.
Εικόνα 3: Το 1962 πάει στο διάστημα ο πρώτος αμερικανός αστροναύτης Τζον Γκλεν, 10μήνες μετά το Γιούρι Γκαγκάριν. Παραλληλίζει το επίτευγμα ενός άνδρα να κατακτήσει το διάστημα με το επίτευγμα των γυναικών να κατακτηθούν από τα συγκεκριμένα εσώρουχα. (Τεύχος 337, 19.12.1962)
Οι καινοτομίες στον κλάδο του στηθόδεσμου
Ο στηθόδεσμος κατάλληλος για ειδικές ή όχι περιστάσεις, με ή χωρίς τιράντες, με ή χωρίς μπανέλες, με αναφορές ή όχι στα υφάσματα κατασκευής, με ή χωρίς μεγεθύνσεις των ινών τους: ως νέα τεχνολογία αποτυπώνεται στις διαφημίσεις του έντυπου τύπου, ως τέχνημα εγγυητή των ιδανικών, αλλά και των φυσιολογικών διεργασιών του γυναικείου σώματος, όπως είναι η αναπνοή, χαρίζοντας ομορφιά και υγεία. Το σουτιέν παρουσιάζεται ως υλικότητα η οποία αποτελεί το απτό αποτέλεσμα της συνεργασίας επιστήμης, τεχνολογίας και βιομηχανίας.
Βλέπουμε πως αυτό το τρίπτυχο αποτελεί τη βάση, που ανοίγει το δρόμο για τη δημιουργία διαφόρων καινοτόμων εσωρούχων, π.χ. το παλλόμενο σουτιέν, το οποίο αυξάνει το μέγεθος του στήθους, το σουτιέν αδυνατίσματος, τα ηλεκτρονικά σουτιέν που αναγνωρίζουν τις γόνιμες μέρες καθώς και τυχόν καρκινικά κύτταρα.
Εικόνα 4: Σουτιέν nothing, που υπογραμμίζει την ενσωμάτωση του τεχνήματος στο σώμα. (Τεύχος 397, 05.04.1965)
2. Το σουτιέν ως δεύτερο δέρμα
Στην παρακάτω διαφήμιση, διαβάζουμε πως το σουτιέν γίνεται ένα με το δέρμα, ώστε να χαρίσει με τον τρόπο αυτό την ιδανική όψη για κάθε εμφάνιση. Επίσης, φέρνει την επανάσταση μέσα από τη χρήση διαφόρων εξαρτημάτων (μπρετέλα, λάστιχο κ.ά.), ακολουθώντας την κάθε μας κίνηση. Προσαρμόζεται σε κάθε στήθος, ασχέτως μεγέθους.
Εικόνα 5 (Τεύχος 389, 16.12.1964)
Σε άρθρο του 1963[6] σημειώνεται: «Μια τελευταία συμβουλή: περιποιηθήτε τα εσώρουχά σας σαν ναταν το … «δεύτερο δέρμα» σας! Θα σας το ανταπωδώσουν.» Τα εσώρουχα δομούνται ως η προέκταση του γυναικείου σώματος, ως δεύτερο δέρμα πάνω στο δέρμα, που οφείλει πάντοτε να πειθαρχεί βάσει των κυρίαρχων επιταγών, αλλά και ως βιωμένης εμπειρίας που όντως κατοικεί πάνω στο γυναικείο σώμα το οποίο κατασκευάζεται, δομείται και σμιλεύεται.
Εικόνα 6 (Τεύχος 357, 25.09.1963)
Όπως διατυπώνεται στην παραπάνω διαφήμιση τα εσώρουχα προστατεύουν το σώμα ώστε να μη χαλαρώσει! Πρόκειται για μια διαδικασία αντίστροφη αυτής που γνωρίζουμε σήμερα: το σώμα διατηρεί την εμφάνισή του, μέσα από διαδικασία πειθάρχησης, όπως είναι η ρουτίνα της γυμναστικής, της σωστής διατροφής και μιας σειράς καθημερινών συνηθειών. Ωστόσο όπως μας πληροφορεί η διαφήμιση του 1963, όλα αυτά δε χρειάζονται. Αρκούν κάποια εσώρουχα, ώστε να εξασφαλιστεί μια επιθυμητή εμφάνιση. Ως δεύτερο γυναικείο δέρμα φορμάρουν διαρκώς το σώμα και επομένως το τέλειο σώμα, αποκτάται μέσα από τη χρήση εσωρούχων.
«Η αρχή της κομψότητας: τα εσώρουχα»[7]
Το σουτιέν ως δεύτερο δέρμα έρχεται να «οργανώσει» κατά τέτοιο τρόπο το γυναικείο σώμα, ώστε να εξελιχθεί στον εγγυητή της κομψότητας. Η κομψότητα γίνεται προνόμιο της γυναίκας, που μπορεί να αγοράσει τα απαραίτητα εσώρουχα μετατρέποντας το κορμί της στο πολυπόθητο. Σε διάφορα άρθρα τουλάχιστον της πενταετίας 1960-1965,[8] κρίνεται ότι είναι ελάχιστες οι γυναίκες των οποίων το σώμα δεν χρειάζεται απαραιτήτως εσώρουχα, ενώ όλες αναγνωρίζουν τη σημασία και την αναγκαιότητά τους. Η κάθε γυναίκα χρειάζεται ένα σουτιέν ή και ένα λαστέξ, όχι απαραίτητα για να κρύψει πιθανές ατέλειες, αλλά «γιατί είναι ο κυριότερος τρόπος για να πέσει καλά ένα φόρεμα ή μια φούστα».[9]
Χαρακτηριστικά, μία διαφήμιση του 1965, έχει ως κεντρική πρόταση: «Η κομψότης αρχίζει απ’ τα εσώρουχα!».[10] Σε άλλο άρθρο, με τίτλο «Η βάσις της γυναικείας κομψότητας»,[11] τα εσώρουχα κρίνονται ως ο θεμέλιος λίθος της κομψότητας. Το άρθρο ξεκινάει ως εξής:
«Μια γυναίκα στην κρεβατοκάμαρά της, την ώρα που ετοιμάζεται να ντυθή για έξω, φανερώνει το μυστικό της κομψότητάς της: ένα σουτιέν με φιξ μπρετέλες….»
Στο ίδιο άρθρο, λίγο παρακάτω αναφέρει: «Η πραγματικά κομψή και φίνα γυναίκα δεν κρίνεται απ’ τα φουστάνια της, μα από τα εσώρουχά της».
Ενώ σε ένα άλλο άρθρο βλέπουμε την εξής πρόταση κατακλείδα,[12] «Και μη ξεχνάτε αυτό που λένε οι Γάλλοι: «Η πραγματική κομψότης είναι αυτή που αρχίζει από μέσα» δηλαδή από τα εσώρουχα.».
Η σημασία της «έγκαιρης πρόληψης» στην επιλογή του στηθόδεσμου
Κατά τα άρθρα του περιοδικού, θεωρείται αναγκαία η έγκαιρη «πρόληψη» και χρήση του στηθόδεσμου από την προεφηβεία, αποτελώντας την προϋπόθεση της αρμονικής διάπλασης του στήθους. Η τεχνολογία τους, σύμφωνα με τις διαφημίσεις και τα άρθρα, είναι τέτοια ώστε, να μεγαλώνουν μαζί με το στήθος σε μια πορεία διαρκούς υποστήριξης και εξασφάλισης της κατάλληλης σιλουέτας, μέσα από μια συνεχόμενη διαδικασία εξατομικευμένης προσαρμογής. Η ηλικία αυτή παρουσιάζεται να αποτελεί την περίοδο όπου δημιουργείται η βάση του εύμορφου στήθους για μια ζωή.
3. Το δυτικό πρότυπο ομορφιάς στις διαφημίσεις των στηθόδεσμων
Παρατηρούμε πως στις περισσότερες διαφημίσεις, απεικονίζονται γυναίκες που τα χαρακτηριστικά τους παραπέμπουν σε δυτικά πρότυπα ομορφιάς. Συχνά είναι ανοιχτόχρωμες, με ξανθά μαλλιά και ανοιχτόχρωμα μάτια, αδύνατες και ψηλές. Χαρακτηριστικά που δεν παραπέμπουν στη μέση Ελληνίδα, επιβάλλοντας ένα πρότυπο ομορφιάς που είναι δύσκολο να ακολουθήσουν. Το σουτιέν παρουσιάζεται και ως μια τεχνολογία μετάβασης και προσαρμογής στο πρότυπο αυτό.
Το κέντρο βάρους βρίσκεται στο εξωτερικό είτε πρόκειται για ένα προϊόν είτε για κάποιο συγκεκριμένο εξάρτημα του στηθόδεσμου˙ ό,τι συμβαίνει εκεί αποκτά μια άλλη νοηματοδότηση και επιθυμητότητα.
Εικόνα 7: Στην Ελλάδα φτάνει μια από τις πιο επιτυχημένες διαφημιστικές καμπάνιες, της εταιρείας «Maidenform», με τίτλο: «I Dreamed» ((Τεύχος 372, 22.04.1964)
Η προσαρμογή (appropriation) της τεχνολογίας του σουτιέν στα ελληνικά δεδομένα
Καθώς οι διαφημίσεις δημιουργούν στις Ελληνίδες ένα έλλειμα, σε σχέση με τα δυτικά πρότυπα ομορφιάς που προβάλλονται ως ιδανικά, οι τεχνολογίες των εσωρούχων προτίθενται να «γεφυρώσουν» το χάσμα αυτό. Πιο συγκεκριμένα, η τεχνολογία του σουτιέν έρχεται να κανονικοποιήσει, να «υποβοηθήσει» τις Ελληνίδες που ως μεσογειακές γυναίκες δεν ανταποκρίνονται στα δυτικά πρότυπα. Τα συγκεκριμένα εσώρουχα είναι «ειδικά μελετημένα για το σώμα της Ελληνίδας. Όπου κι αν βρίσκεστε, όποιο κι αν είναι το σχήμα του σώματός σας, μπορείτε να βρήτε τον τύπο που σας ταιριάζει».[13]
Σε άρθρο-διαφήμιση με τίτλο «“Silhouette” τα είδη που σας χαρίζουν αιθέρια σιλουέτα!»[14] γράφεται:
«Ξεκινώντας από την άποψι ότι το σώμα της Ελληνίδας έχει έναν ωρισμένο και αρκετά χαρακτηριστικό τύπο κατασκευής, η «ΣΙΛΟΥΕΤ», στα είκοσι οκτώ χρόνια της λειτουργίας της, μας έχει δώσει 55 σχέδια σουτιέν και 30 σχέδια λαστέξ, ειδικά μελετημένα και τέλεια προσαρμοσμένα στο ελληνικό γυναικείο σώμα.».
Σε άλλες διαφημίσεις συναντάμε την ιδιαιτερότητα του σουτιέν να μεγαλώνει το μικρό στήθος και να μικραίνει το μεγάλο! Το κατόρθωμα αυτό επιτελείται μέσα από το άριστο ελαστικό αμερικανικής προελεύσεως, το οποίο διατηρεί συνεχώς το σχήμα του. Είναι προφανές ότι τα δυτικά πρότυπα επιτυγχάνονται μέσα από με τη χρήση δυτικής τεχνολογίας.
4. Ανόρθωση, σύσφιξη στήθους και τα κέντρα ομορφιάς
Σταδιακά αναπτύσσεται ο κλάδος της σύσφιξης, ομορφιάς και διατήρησης της νεότητας του στήθους. Τότε είναι και η περίοδος της μετάβασης, μεταξύ της αντίληψης ότι το γυναικείο σώμα προκειμένου να γίνει ιδανικό, αρκούν κάποια εξωτερικά εξαρτήματα και της αναδυόμενης αντίληψης ότι το γυναικείο σώμα οφείλει να είναι ιδανικό κι όχι απλώς να φαίνεται με τη χρήση εσωρούχων.
Αυτό μπορούσε να υλοποιηθεί με τη χρήση σκευασμάτων (π.χ. λοσιόν, κρέμες) και με την επίσκεψη σε ένα κέντρο ομορφιάς. Το σουτιέν μοιράζεται πλέον το διαφημιστικό χώρο των περιοδικών με τεχνολογίες που αφορούν το ίδιο το στήθος. Η ρητορεία ενός «επιστημονοφανούς» λόγου είναι εμφανής.
Η αναδυόμενη βιομηχανία της ομορφιάς και υγείας του σώματος, συναντά τη βαθιά ρητορεία της επιτυχημένης και προοδευτικής επιστήμης. Η συγκεκριμένη βιομηχανία, εισάγεται από τη Δύση συγκεκαλυμένη μέσα από την επιστήμη της ιατρικής. Τα κέντρα αυτά δεν είναι απλά κέντρα αισθητικής, αλλά κέντρα υγείας. Κεντρικούς άξονες αποτελούν: η επιστημονικότητα και η δυτική προέλευση.
Το αποτέλεσμα είναι ότι πιά δεν υπάρχουν άσχημες γυναίκες, με μια προϋπόθεση: την περιποίηση. Αυτό ακριβώς παρέχει τη η βεβαιότητα ότι όποια γυναίκα επιθυμεί να περιποιηθεί τον εαυτό της, θα καταλήξει στο συγκεκριμένο Επιστημονικό Ινστιτούτο, για να αποκτήσει την πολυπόθητη νεανική όψη του στήθους.
Προς το τέλος της δεκαετίας, το 1968 η επιστήμη πια μας εγγυάται, μέσα από το άρθρο «Το πρόβλημα ωραίο στήθος»,[15] νεανικό και σφριγηλό στήθος, με την εφαρμογή αμπούλας. Το προϊόν έρχεται από το εξωτερικό και μπορεί να αγοραστεί από τα φαρμακεία, όπως η επιστήμη ορίζει. Λίγο παρακάτω, η επιστήμη της στατιστικής έχει διαπιστώσει ότι το τέλειο στήθος, αφορά σε ένα πολύ μικρό κομμάτι του γυναικείου πληθυσμού. Αλλά ευτυχώς, «η επιστήμη έρχεται να δώση το μεγάλο της παρόν». Η επαναστατική αυτή λοσιόν, είναι τόσο επαναστατική που μπορεί να χαρίσει την επιθυμητή όψη όχι μόνο στο στήθος, αλλά μάλιστα στο λαιμό και την κοιλιά. Αρκεί η χρήση να είναι καθημερινή.
Η γυμναστική ως μέσο πειθάρχησης του σώματος
Η πειθάρχηση αυτή αφορά την υγεία του γυναικείου σώματος και παράλληλα τη μεγαλύτερη ανταπόκρισή του στα δυτικά πρότυπα: ένα σώμα σφριγηλό και εύρωστο. Η γυμναστική αποκτά σταδιακά μια κεντρικότητα στα άρθρα του περιοδικού «Γυναίκα». Ήδη από το 1965 ξεκινάνε δειλά δειλά να διαφημίζονται Σχολές Φυσικής Αγωγής. Παρατηρούμε μια μετατόπιση βάρους από το στηθόδεσμο και τα προϊόντα περιποίησης στήθους, στη φυσική εκγύμνασή του.
Τα ίχνη του στηθόδεσμου στον ελλαδικό χώρο: εκκωφαντική σιωπή
Τα ίχνη του στηθόδεσμου στην Ελλάδα χάνονται μέσα στα χρόνια κυρίως λόγω ελλιπούς συστηματοποίησης των ελαχίστων πηγών και σχετικών καταγεγραμμένων πληροφοριών. Είναι εκκωφαντική η σιωπή, που περιβάλλει την ιστορία του στηθόδεσμου στην Ελλάδα.
Ακόμη και στο χώρο των ιστορικών της τεχνολογίας, ο στηθόδεσμος παρότι βρίσκεται στον πυρήνα της γυναικείας καθημερινότητας, κρίνεται ως ασήμαντη τεχνολογία ή καλύτερα ως μη-τεχνολογία, σε σχέση με τα υπόλοιπα τεχνολογικά επιτεύγματα, όπως για παράδειγμα το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο ή το αεροπλάνο· για τα οποία, πολύ μελάνι έχει χυθεί ώστε να περιγραφούν οι κοινωνικές σχέσεις που τα διέπουν.
Η ανάλυση του στηθόδεσμου, ως καθημερινού τεχνήματος, ως μια θηλυκής τεχνολογίας όπως θα υποστήριζε και η Judith McGaw, παρέχει μια άλλη οπτική της ίδιας της έννοιας της τεχνολογίας. Η χρήση του αφορούσε μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού και ως εκ τούτου με τεράστια επίδραση στις σύγχρονες κοινωνίες. Ένας ακόμη λόγος που υποβιβάζεται η κοινωνική του σημασία, είναι ενδεχομένως και η σύνδεσή του με τη θηλυκή σεξουαλικότητα, που «οφείλει» να μένει καλά κρυμμένη. Ο στηθόδεσμος αποτελεί το τέχνημα που από τη μια πλευρά, κατασκευάζει με τον πιο απτό τρόπο το φύλο και τη γυναικεία σεξουαλικότητα και από την άλλη, αποτελεί εμπορικό αγαθό, εξαιρετικά απαιτητικό τεχνολογικά, το οποίο παράγεται από μια από της πιο προσοδοφόρες βιομηχανίες παγκοσμίως. Ωστόσο, εξακολουθεί να παραλείπεται και να παραβλέπεται από τους ιστορικούς της τεχνολογίας, που επιμένουν να ταυτίζουν τα τεχνήματα με τα μεγάλα τεχνολογικά συστήματα.
[1] Σχετικά με τον τίτλο βλ. Τεύχος 405, 28.07.1965
[2] To κείμενο αυτό, αποτελεί κομμάτι μιας ευρύτερης έρευνας, στην οποία μελετώ το πώς κατασκευάζεται το γυναικείο σώμα μέσω των διαφημίσεων στηθόδεσμου, των σχετικών άρθρων και της αλληλογραφίας αναγνωστριών μέσα από το περιοδικό «Γυναίκα», τη χρονική περίοδο 1960-1980. Η μελέτη αυτή με τίτλο «Τεχνολογία και Θηλυκότητα: Η ιστορία ενός έμφυλου τεχνήματος στην Ελλάδα», γίνεται στο πλαίσιο της πτυχιακής μου εργασίας, στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Ι.Φ.Ε. με επιβλέπουσα καθηγήτρια την Μ. Ρεντετζή. Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται αποτελούν προσωπικές λήψεις του αρχείου του Ε.Λ.Ι.Α.
[3] Τεύχος 406, 11.08.1965
[4] Τεύχος 348, 02.05.1963, Τεύχος 351, 03.07.1963
[5] Τεύχος 351, 03.07.1963
[6] Τεύχος 348, 22.05.1963
[7] αποτελεί τον τίτλο ενός άρθρου του περιοδικού «Γυναίκα», τεύχος 348, 22.05.1963
[8] Π.χ. τεύχος 348, 22.05.1963
[9] Τεύχος 348, 22.05.1963
[10] Ibid.
[11] Τεύχος 292, 29.03.1961
[12] Τεύχος 323, 06.06.1962
[13] Τεύχος 332, 10.10.1962
[14] Τεύχος 332, 10.10.1962
[15] Τεύχος 484, 31.07.1968
