της Μαριάνα Ορνέλας*
Η 25η Απρίλη αυτού του έτους είναι μία ακόμα ημέρα ελευθερίας δημοκρατικής, κοινωνικής και πολιτιστικής. Η 25η Απρίλη ήταν ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά γεγονότα στη ζωή των Πορτογάλων, ανδρών και γυναικών. Με την επανάσταση ήρθε η ελευθερία, η δημοκρατία, αλλά όχι μόνο. Ήρθαν και τα δικαιώματα των εργαζόμενων, τα δικαιώματα των γυναικών, το εθνικό σύστημα υγείας, το εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα, το δικαίωμα στη δικαιοσύνη, με λίγα λόγια, με την επανάσταση του Απρίλη γεννήθηκε το κράτος πρόνοιας.
Το Νέο Κράτος (Σ.τ.Μ.: η φασιστική δικτατορία) εγκαθιδρύθηκε στην Πορτογαλία το 1933 και έληξε στις 25 Απριλίου του 1974. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου οι ίσες ευκαιρίες μεταξύ των ανθρώπων απείχαν πολύ από ό, τι ισχύει σήμερα, και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι λόγω των συντηρητικών αντιλήψεων και παραδόσεων η ζωή των ανθρώπων ήταν δύσκολη ή εύκολη σύμφωνα με την οικονομική και κοινωνική κατάσταση, τις πολιτικές, θρησκευτικές ή ιδεολογικές πεποιθήσεις, την εκπαίδευση, τον τόπο καταγωγής, το σεξουαλικό προσανατολισμό, το φύλο…
Οι γυναίκες συνδέονταν με τον παραδοσιακό ρόλο της νοικοκυράς, της μητέρας και της συντρόφου, και τίποτε άλλο. Λίγες εργάζονταν και όσες είχαν δουλειά έβγαζαν περίπου 40% λιγότερα από τους άνδρες. Ο νόμος της ατομικής σύμβασης εργασίας προέβλεπε ότι ο σύζυγος μπορούσε να απαγορεύει στις γυναίκες να εργάζονται έξω από το σπίτι. Αν η γυναίκα συμμετείχε σε δραστηριότητες που επιφέρουν κάποιο κέρδος χωρίς τη συγκατάθεση του συζύγου της, αυτό θα μπορούσε να ακυρώσει τη σύμβαση εργασίας της με τον εργοδότη. Οι γυναίκες δεν είχαν πρόσβαση στους ακόλουθους κλάδους: των δικαστών, των διπλωματών, των στρατιωτικών και των αστυνομικών. Ορισμένα επαγγέλματα (όπως των νοσηλευτριών ή των αεροσυνοδών) προϋπέθεταν περιορισμό δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα στο γάμο.
Το μοναδικό αποδεκτό μοντέλο οικογένειας ήταν ο γάμος ανάμεσα σε άνδρα και γυναίκα. Η γυναίκα, σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα, θα μπορούσε να απορριφθεί από το σύζυγό της σε περίπτωση που δεν ήταν παρθένα πριν το γάμο. Ο καθολικός γάμος είχε ακατάλυτο χαρακτήρα (τα ζευγάρια δεν μπορούσαν να πάρουν διαζύγιο). Ο άνδρας ήταν ο κυρίαρχος της οικογένειας, αυτός ήταν ο μοναδικός διαχειριστής της συζυγικής περιουσίας. Σύμφωνα με το νόμο, «η γυναίκα ασχολείται με τη συζυγική ζωή και τη διαχείριση του σπιτιού». Υπήρχαν διακρίσεις μεταξύ νόμιμων και παράνομων παιδιών (που γεννήθηκαν εντός και εκτός γάμου): τα δικαιώματά τους ήταν διαφορετικά. Οι μητέρες δεν είχαν καμία νομική προστασία. Ο σύζυγος είχε το δικαίωμα να ανοίξει την αλληλογραφία της συζύγου του. Ο ποινικός κώδικας άφηνε το περιθώριο στο σύζυγο να σκοτώσει τη γυναίκα του σε περίπτωση μοιχείας (και την κόρη του σε περίπτωση διακόρευσης), στέλνοντάς τον εξορία μόνο για έξι μήνες. Μέχρι το 1969 οι γυναίκες δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό χωρίς την άδεια του συζύγου ή του πατέρα τους.
Σε θέματα κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας, μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’60 οι γυναίκες μπορούσαν να ψηφίσουν μόνο αν είχαν ιδιοκτησία και κατείχαν πτυχία δευτεροβάθμιας ή ανώτερης εκπαίδευσης. Το 1968 καθιερώθηκε από την Εθνοσυνέλευση ο νόμος για το δικαίωμα ψήφου για όλους τους πολίτες που ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν. Το γεγονός ότι υπήρχε ένα υψηλό ποσοστό αναλφαβητισμού στην Πορτογαλία, το οποίο αφορούσε κυρίως τις γυναίκες, ήταν ο λόγος που το 1973 οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι ήταν το 24% . Οι γυναίκες μπορούσαν να ψηφίσουν μόνο στις εκλογές για τα Κοινοτικά Συμβούλια, εφόσον ήταν προστάτιδες οικογενειών (αν ήταν χήρες για παράδειγμα), και εφόσον μπορούσαν να παρουσιάσουν πιστοποιητικό ηθικής ακεραιότητας.
Σε σχέση με τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, οι γιατροί δεν είχαν την εξουσιοδότηση να συνταγογραφούν αντισυλληπτικά χάπια. Οι αμβλώσεις τιμωρούνταν, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, με φυλάκιση 2-8 ετών. Περίπου το 43% των γεννήσεων γινόταν στο σπίτι, το 17% εκ των οποίων χωρίς ιατρική περίθαλψη. Πολλές περιοχές δεν είχαν καν μαιευτήρια. Η γυναίκα δεν είχε δικαίωμα να πάρει αντισυλληπτικά εάν δεν ήταν σύμφωνος ο σύζυγός της, καθώς αυτό θα μπορούσε να στηρίξει την υποβολή αίτησης διαζυγίου.
Αυτά είναι μόνο μερικά παραδείγματα της δύσκολης κατάστασης των Πορτογαλίδων γυναικών, που διάρκεσε μέχρι τις 25 Απριλίου του 1974, τη μέρα που ήρθε στην Πορτογαλία η δημοκρατία. Σήμερα η γυναίκα έχει πια έναν πιο ενεργό ρόλο στην κοινωνία, έχουν αυξηθεί οι ίσες ευκαιρίες μεταξύ ανδρών και γυναικών και όλα αυτά χάρη στην Επανάσταση του Απρίλη (Σ.τ.Μ. Επανάσταση των Γαρυφάλων). Με αυτόν τον τρόπο, ως γυναίκα, θέλω να ευχαριστήσω όλους όσους και όσες, άμεσα ή έμμεσα συνέβαλαν και συμμετείχαν στην Επανάσταση του Απρίλη και, συνεπώς, έχουν βελτιώσει τις ζωές όλων των γυναικών.
Καταλήγοντας και επειδή η ιστορία επαναλαμβάνεται, είναι αναγκαίο οι πολίτες και πολίτιδες που έχουν γεννηθεί μετά τις 25 Απριλίου του 1974 να έχουν επίγνωση αυτής της ιστορικής στιγμής και να συνεχίσουν με τη συνειδητοποίηση ότι οι δημοκρατικές κατακτήσεις και τα πλέον στοιχειώδη κοινωνικά δικαιώματα είναι ο καρπός αυτής της επανάστασης. Η κρίσιμη στιγμή που βιώνει η χώρα πρέπει να αξιοποιηθεί για την προώθηση της οικονομικής και υλικής κληρονομιάς και για να μην ξεχάσουμε την ιδεολογία της ισότητας. Η άγνοια για την ιστορία μας ταυτόχρονα με την παρούσα οικονομική κρίση μπορεί να αποφέρει ένα σοβαρό πλήγμα, πρωτοφανές και ενδεχομένως μη ανατρέψιμο.
* Ψυχολόγος της UMAR (Σύνδεσμος για την ισότητα και τα δικαιώματα των γυναικών) – Αζόρες/ CIPA (Κέντρο Ενημέρωσης και Προώθησης Πολιτικών Ισότητας) – τμήμα της νήσου Τερσέιρα
Μετάφραση: Λίνα Φιλοπούλου
Πηγή: IGUALDADE XXI
