της Esra Dogan
Εκνευρίζεσαι πραγματικά για τον ομαδικό βιασμό μιας κοπέλας, όταν το βλέπεις στις ειδήσεις.
Ναι, πραγματικά απεχθάνεσαι τους βιαστές.
Σίγουρα, θα ήθελες να τραβήξεις μπουνιά σ’ ένα βιαστή, αν τον έβλεπες μπροστά σου.
Ωστόσο, αν σου έλεγα, πως η κουλτούρα του βιασμού δεν είναι μόνο η ανοχή απέναντι στους βιαστές και η πράξη του βιασμού, και σου έλεγα να αναρωτηθείς αν η στάση και η συμπεριφορά σου συμβάλλουν εν τέλει στη διατήρηση της κουλτούρας του βιασμού;
Ο όρος «κουλτούρα του βιασμού» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από φεμινίστριες στις ΗΠΑ, τη δεκαετία του ’70, και αναφέρεται σ’ ένα (κοινωνικό) περιβάλλον του οποίου τα κυρίαρχα κοινωνικά πρότυπα και απόψεις, κάνουν τη σεξουαλική κακοποίηση να μοιάζει με συνηθισμένο φαινόμενο και την υποβαθμίζουν.
Κάποιος θα μπορούσε να βρει παραδείγματα κουλτούρας του βιασμού παντού και παρότι αρκετά από αυτά φαίνονται να συνιστούν μεμονωμένα περιστατικά σε ατομικό επίπεδο, στην πραγματικότητα διεισδύουν σε θεσμικό επίπεδο, δημιουργώντας μια ευρύτερη κοινωνική τάση. Συνεπώς, κάθε πράξη μας, όπως ένα σεξιστικό ανέκδοτο, το οποίο «αμβλύνει» την κακοποίηση, συνδέεται άρρηκτα με τη σεξουαλική βία που ασκείται σε βάρος μιας γυναίκας, την οποία ούτε καν γνωρίζουμε.
Η αλήθεια είναι πως, ανεξάρτητα από το φύλο μας, μεγαλώνουμε σε μια πατριαρχική κοινωνική δομή η οποία παρέχει το κατάλληλο υπόβαθρο για τα στοιχεία που προωθούν την κουλτούρα του βιασμού σε πολλές διαφορετικές μορφές και επίπεδα ενώ είναι πολύ πιθανό να εδραιώσουμε την ύπαρξή της, με τις πράξεις μας ή τις παραλείψεις μας. Γι’ αυτό παρακάτω σας αναφέρω συμπεριφορές οι οποίες σχετίζονται με την κουλτούρα του βιασμού και αφήνω σε εσάς την κρίση για το δικό σας μερίδιο στην ύπαρξη και τη διατήρησή της.
1. Υποβαθμίζοντας το βιασμό
Αν και οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν πως ο βιασμός είναι τρομακτικό πράγμα και οι βιαστές πρέπει να τιμωρούνται γι’ αυτόν, ο βιασμός πολύ συχνά υποβαθμίζεται, αλλοιώνοντας την πραγματική του σημασία, η οποία έγκειται στην εξαναγκαστική -χωρίς συναίνεση- σεξουαλική επαφή. Για παράδειγμα μια γυναίκα που καταγγέλλει το βιασμό της από το σύζυγό της ο οποίος την εξανάγκασε ένα βράδυ να έρθει σε σεξουαλική επαφή μαζί του, σπανίως λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Μπορεί ενδεχομένως να της λένε πως το γεγονός ότι ο σύζυγος της δεν εξέλαβε το “όχι” της ως απάντηση, σημαίνει πως την ποθεί έντονα(!). Εδώ υπάρχουν μερικές ακόμη υποθέσεις εργασίας για σένα. Θα θεωρούσες «βιασμό» την περίπτωση όπου ένας άντρας βγάζει το προφυλακτικό του κατά τη διάρκεια του σεξ χωρίς την προηγούμενη συγκατάθεση της συντρόφου του όταν αυτή είχε συμφωνήσει να κάνει σεξ με προφυλακτικό; Θα αποκαλούσες βιαστή τον φίλο σου εάν μάθαινες πως μια κοπέλα τον φλέρταρε όλο το βράδυ, πήγε σπίτι του για να κάνει σεξ μαζί του, αλλά έπειτα άλλαξε γνώμη και του είπε «σταμάτα» κατά τη διάρκεια των προκαταρκτικών ή μιας στάσης και ο φίλος σου αρνήθηκε να σταματήσει; Αν η απάντησή σου δεν είναι ένα δυνατό «ναι», η στάση και η συμπεριφορά σου ξεκάθαρα διαιωνίζει την κουλτούρα του βιασμού.
Παρομοίως, κάθε φορά που αναφέρεις το πρόβλημα της ψευδούς καταγγελίας σεξουαλικών επιθέσεων, σαν να είναι ο κανόνας, στην πραγματικότητα υποβαθμίζεις το βιασμό. (Θα έκανες το ίδιο αν ο φίλος σου έλεγε ότι του έκλεψαν το πορτοφόλι;)
2. Επιρρίπτοντας την ευθύνη στο θύμα
Η επίρριψη ευθυνών στο θύμα, μερικώς ή ολοκληρωτικώς, είναι αρκετά συχνή στα σεξουαλικά εγκλήματα, ωστόσο δεν είναι σε κάθε περίπτωση τόσο ξεκάθαρη. Από τη στιγμή που κάποιος ισχυρίζεται πως η σεξουαλική επίθεση θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί, εάν το θύμα είχε αντιδράσει διαφορετικά, αυτός/ή δημιουργεί μια εικόνα «ντροπής», ενοχοποιώντας το θύμα για το σεξουαλικό έγκλημα που τελέστηκε σε βάρος της.
Για παράδειγμα, στην παραπάνω περίπτωση υπάγεται η εξής πρακτική: ένας δικαστής αθωώνει τον θύτη σε μια υπόθεση βιασμού, επειδή το θύμα δεν πληροί τα κριτήρια του «θύματος» κατά την έννοια που ο ίδιος έχει στο μυαλό του. Ωστόσο, η ίδια η «έννοια» αυτή είναι προϊόν της κουλτούρας του βιασμού. (Χαρακτηριστικό: όταν ένας δικαστής ρωτά γιατί η γυναίκα έπινε με τους δύο κατηγορούμενους και πήγε στο σπίτι τους, εφόσον δεν θα τους άφηνε να κάνουν σεξ μαζί της.)
3. Σεξουαλική αντικειμενικοποίηση των γυναικών
Η σεξουαλική αντικειμενικοποίηση συμβαίνει όταν τα μέλη του σώματος μιας γυναίκας, απομονώνονται από το υπόλοιπό της σώμα και αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα, τα οποία αξίζουν μόνο για να τα βλέπουν, να τα αγγίζουν ή να τα θωπεύουν, ενώ η αντικειμενικοποίηση τελικά εξισώνει την αξία της γυναίκας με τη φυσική της εμφάνιση ή με τη δυνητική σεξουαλική της λειτουργία (όρος που επινοήθηκε το 1997 από τους Frederick-son & Roberts). Σε πατριαρχικές κοινωνίες, όχι μόνο στις διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά και στα ΜΜΕ η γυναίκα παρουσιάζεται συνεχώς ως όργανο της ανδρικής απόλαυσης. Το στριπτίζ, η πορνογραφία, η πορνεία, τα στήθη μιας γυναίκας σε μια διαφήμιση βότκας κ.α. αντιμετωπίζουν τα σώματά μας ως εμπορεύματα τα οποία μπορούν να αγοραστούν ή να αποκτηθούν από τους άντρες – «δικαιούχους» της σεξουαλικής ηδονής.
Αναμφίβολα, η αντικειμενικοποίηση των γυναικών είναι προϊόν των παραδοσιακών διακρίσεων των ρόλων των φύλων και των σεξιστικών απόψεων και συμπεριφορών (βάσει των οποίων ο ετεροφυλόφιλος άντρας απεικονίζεται φυσικά υπέρτερος). Οι ρόλοι αυτοί επιβάλλουν όρια στο τι μπορούν να κάνουν γυναίκες και άντρες, και τι δεν μπορούν να κάνουν. Όταν κάποιος λέει για μια γυναίκα που κάνει σεξ με διαφορετικούς άντρες, «είναι τσούλα», αλλά για τον άντρα που κάνει το αντίστροφο λέει «αχ, τον τυχερό!» είναι ολοφάνερο πως αυτός/ή αντιλαμβάνεται μόνο τον άντρα ως υποκείμενο μιας σεξουαλικής σχέσης ενώ αντικειμενικοποιεί σεξουαλικά τη γυναίκα.
4. Άρνηση της έκτασης του φαινομένου του βιασμού και της σεξουαλικής βίας
Η κουλτούρα του βιασμού ενδυναμώνεται από τις κοινωνίες οι οποίες αρνούνται την ίδια την ύπαρξη της σεξουαλικής βίας, σε μια προσπάθεια απαλλαγής της κοινωνίας από τις ευθύνες της. Παρουσιάζοντας το βιασμό και τις λοιπές σεξουαλικές επιθέσεις ως τυχαία και σοκαριστικά γεγονότα και εμφανίζοντας τους βιαστές ως εξω-κοινωνικά άτομα – σχεδόν σαν εξωγήινους – η κοινωνία κλείνει τα μάτια στις δικές της ευθύνες, δημιουργώντας το περιβάλλον μέσα στο οποίο οι σεξουαλικές επιθέσεις εξαπλώνονται (π.χ. κάποιος που λέει ότι η βία στις γυναίκες στις χώρες της Μέσης Ανατολής είναι γεγονός, αλλά δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα στην Ελλάδα, ή μια εφημερίδα που γράφει στο πρωτοσέλιδό της «αυτά είναι τα τέρατα που συνελήφθησαν για τον τρομαχτικό ομαδικό βιασμό 14χρονης»)
5. Η μη αναγνώριση της ζημιάς που προκαλείται από ορισμένες μορφές σεξουαλικής βίας
Όχι μόνο ο βιασμός, αλλά και η υποβολή σε σεξουαλική βία κάθε μορφής συνιστά μια τραυματική εμπειρία. Ακόμη και μια παρενόχληση στο δρόμο ή ένα σεξιστικό αστείο αφήνουν πίσω τους ψυχολογικά προβλήματα στις γυναίκες. Σημαντική συνέπειά τους είναι η παγίωση ενός αισθήματος φόβου και ανασφάλειας. Όταν κατήγγειλα την υπόθεση σεξουαλικής παρενόχλησής μου και ζήτησα από άλλους να αποδώσουν την ευθύνη της πράξης του δράστη σε αυτόν μου είπαν πως «υπερέβαλα», πως η πράξη του δεν ήταν τίποτε παραπάνω από ένα «μικρό αγγιγματάκι» και πως η προφορική παρενόχληση ήταν απλώς κάποιες λέξεις «ναι μεν σεξιστικές, αλλά όχι τόσο σοβαρές». Η αλήθεια είναι πως όταν υποτιμάς τη ζημιά που προκαλείται στο θύμα από οποιαδήποτε μορφή σεξουαλικής βίας και προσπαθείς να προσδιορίσεις πως έπρεπε να αντιδράσει το θύμα, στην πράξη προωθείς την κουλτούρα του βιασμού.
6. Η λανθασμένη αντίληψη του βιασμού και της σεξουαλικής παρενόχλησης ως αναπόφευκτων και η απαίτηση οι γυναίκες να λαμβάνουν προληπτικά μέτρα
Η κουλτούρα του βιασμού βρίσκεται στις εικόνες, στη γλώσσα, στα ανέκδοτα, στη διαφήμιση, στην TV, στις εφημερίδες, που μας κάνει να πιστεύουμε πως ο βιασμός ως πράξη είναι αναπόφευκτη. Από τη στιγμή που αντιλαμβανόμαστε τις σεξουαλικές επιθέσεις ως «κομμάτι της ζωής» (π.χ. η άποψη πως ότι και να γίνει, βιασμοί θα συνεχίσουν να συμβαίνουν), περιμένουμε οι γυναίκες να προσέχουν συνεχώς τον εαυτό τους, κάτι που τελικά οδηγεί στη δημιουργία της λανθασμένης εικόνας μιας «ένοχης» γυναίκας, η οποία έθεσε από μόνη της τον εαυτό της σε κίνδυνο (και όχι ότι κινδύνεψε από τους δράστες). Επομένως, είναι η κουλτούρα του βιασμού που ενθαρρύνει προϊόντα όπως το γυαλιστικό νυχιών (που αλλάζει χρώμα αν εντοπιστούν ναρκωτικές ουσίες όπως τα γνωστά Xanax ή Rohypnol μέσα στο ποτό) ή τα εσώρουχα «κατά του βιασμού» (που συνοδεύονται από κλειδαριά με ειδικό κωδικό και συναγερμό!), μετατοπίζοντας τελικά στις ίδιες τις γυναίκες την ευθύνη να αποφύγουν τον βιασμό αντί να διδάσκει στους άντρες ότι δεν πρέπει να βιάζουν.
Παρομοίως κάθε φορά που προειδοποιείς μια γυναίκα να μην φοράει «προκλητικά» ρούχα ή να μην περπατά μόνη της τη νύχτα (σε αντίθεση με την πραγματική σου επιθυμία) ενισχύεις στην πραγματικότητα την άποψη πως αν η γυναίκα δεν είναι «αρκετά προσεκτική», αφήνει τον εαυτό της να βιαστεί – μια άποψη η οποία σχετίζεται άμεσα με την κουλτούρα του βιασμού.
Διαβάστε ακόμα
Τι μου έμαθε η δίκη του βιασμού μου.
Η Δάφνη, η Ξάνθη και η υποκρισία
Ας πεθάνει κι ένας άντρας: εισαγωγή στη γυναικεία αυτοάμυνα
Η έμφυλη βία δεν μας τρομοκρατεί. Μας εξοργίζει!
