Την συνέντεξη πήρε ο Σπύρος Βαρβέρης

Ο ομοφοβικός σχολικός εκφοβισμός αποτελεί το μεγάλο μυστικό των ελληνικών σχολείων, που ξεκινά ή βρίσκει αφορμές σε προκαταλήψεις και στερεότυπα γύρω από τη διαφορετικότητα και χρόνια τώρα αποσιωπάται. Και ενώ το επίσημο σχολείο επιλέγει τη σιωπή και αποφεύγει να αγγίξει θέματα έμφυλων ταυτοτήτων, στο σχολικό περιβάλλον εξαπλώνεται, άλλοτε με τρόπο θρασύ και απροκάλυπτο και άλλοτε υπόγεια και καλυμμένα, πάντοτε όμως το ίδιο επιθετικό και επικίνδυνο, ένα κλίμα έντονης ομοφοβίας. Πρωταρχικός στόχος θα ήταν να δημιουργήσουμε ένα σχολείο ανοιχτό στη διαφορετικότητα, στόχος που γίνεται αναγκαίος όταν η διαφορετικότητα αφορά θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού και έμφυλων ταυτοτήτων. Η Ομάδα «Ομοφοβία στην Εκπαίδευση» δημιουργήθηκε το φθινόπωρο του 2009 και είναι μια πρωτοβουλία ατόμων που ασχολούνται με το παιδί και τον-την έφηβο-η (εκπαιδευτικοί, ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, παιδοψυχίατροι).

Κυρία Μπελιά και κύριε Σαπουντζάκη είστε νηπιαγωγός και δάσκαλος αντίστοιχα. Η ομάδα Ομοφοβία στην Εκπαίδευση, στην οποία ανήκετε και οι δύο, πώς προέκυψε;

Πέτρος Σαπουντζάκης: Τα περισσότερα πρόσωπα που ασχολούνται με την εκπαίδευση προβληματίζονται για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Ο ομοφοβικός και ο τρανσφοβικός εκφοβισμός όμως είναι ένα θέμα ταμπού για το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Δεν γίνονται έρευνες, δεν συζητάμε,  αποσιωπούμε το θέμα συστηματικά.

Αυτό αποτελούσε προσωπικό προβληματισμό των μελών μας εδώ και χρόνια. Η ευκαιρία να βρεθούμε, να το συζητήσουμε και τελικά να προχωρήσουμε στη σύσταση της Ομάδας “Ομοφοβία και Τρανσφοβία στην Εκπαίδευση” δόθηκε, όταν ωρίμασε ο προβληματισμός αυτός μέσα σε οργανώσεις που ασχολούνται με τα δικαιώματα των ΛΟΑΔ ατόμων.

Στέλλα Μπελιά: Όταν έφτασα εγώ στην ομάδα, ήδη υπήρχε, δεν μπορώ να χαρακτηριστώ ως ιδρυτικό μέλος, έτσι μπορώ μόνο να σου πω γιατί εγώ ένιωσα την ανάγκη να μπω σε μια τέτοια ομάδα. Δυστυχώς περιστατικά ενδοσχολικής βίας που κανένας δεν αξιολογούσε ως σεξιστικά ή ομοφοβικά απλώς τα αποσιωπούσαμε, τα κρύβαμε σαν σκουπίδι κάτω από το χαλί. Η πίστη μου σε ένα σχολείο που να αγκαλιάζει με αγάπη όλα τα παιδιά, η ελπίδα μου να δημιουργήσουμε ένα σχολικό περιβάλλον ασφαλές για όλους τους μαθητές με οδήγησαν στην ομάδα.

Αν θεωρήσουμε δεδομένο ότι στην κοινωνία μας υπάρχει συντηρητισμός γύρω από θέματα σεξουαλικότητας και φύλου, είχατε ανησυχίες για πιθανές αντιδράσεις που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν δυσκολίες στην επαγγελματική σας ζωή;

Π.Σ: Ο συντηρητισμός που αναφέρετε περισσότερο εμφανίζεται ως κοινωνική υποκρισία. Από τη δική μου εμπειρία το θέμα ενδιαφέρει και τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Τους απασχολεί και θέλουν να μάθουν. Σε προσωπικό επίπεδο μπορεί να μην αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και να μην το συζητούν ανοιχτά, όμως είναι έτοιμοι και περιμένουν να το θέσει κάποιος. Θα έλεγα ότι περισσότερο περιμένουν την αναγνώριση του θέματος, το άνοιγμα δηλαδή, από τους θεσμούς, και ειδικά από το Υπουργείο Παιδείας.

Σε ενημερώσεις που έχουμε κάνει σε εκπαιδευτικούς έχουμε δει βέβαια ότι υπάρχει άγνοια βασικών ζητημάτων. Όμως, όπως σε κάθε επιστημονικό αντικείμενο, όταν το θέμα τοποθετείται στις διαστάσεις του και αναπτύσσεται σωστά, όχι μόνο δεν εγείρει αντιδράσεις, αλλά προκαλεί πολύ γόνιμο ενδιαφέρον. Έτσι αλλάζουν οι στάσεις και οι συμπεριφορές.

Σ.Μπ.: Δεν το σκέφτηκα καθόλου. Γενικά δεν με καθοδηγεί ο φόβος και οι πιθανές αντιδράσεις, όταν είμαι πεπεισμένη ότι κάνω το σωστό. Για τα θέματα που προκαλούν αντιδράσεις στο συντηρητικό κομμάτι μιας κοινωνίας υπάρχει ένα μικρό στην αρχή κομμάτι έτοιμο να τα καταδείξει και ένα πολύ μεγαλύτερο κομμάτι έτοιμο να ασχοληθεί με αυτά και να κινητοποιηθεί αρκεί να ενημερωθεί. Ο πραγματικός φόβος μου είναι ότι αφήνουμε τα παιδιά μας να μεγαλώνουν με χιλιάδες σεξιστικά στερεότυπα χωρίς να κάνουμε κάτι γι’ αυτό.

Η ομοφοβία στην εκπαίδευση, ως φαινόμενο, σε ποιο βαθμό υπάρχει και τι προσπάθειες γίνονται από το Υπουργείο για την αντιμετώπιση και εξάλειψη του συγκεκριμένου φαινομένου;

Π.Σ: Δεν υπάρχουν έρευνες ώστε να γνωρίζουμε επακριβώς τι συμβαίνει στα σχολεία. Οπότε μπορούμε να μιλήσουμε μόνο μέσα από τις προσωπικές μας εμπειρίες και την καταγραφή που έχουμε κάνει ως ομάδα.Θεωρούμε ότι το θέμα υπάρχει, είναι έντονο και μάλιστα δύσκολα γίνεται αντιληπτό από τους εκπαιδευτικούς ή τους γονείς. Το Υπουργείο περιμένει να αναγκαστεί από τις συνθήκες, πριν προχωρήσει σε ενεργητικά βήματα. Δεν το έχει κάνει, ούτε νομίζω ότι θα το κάνει με δική του πρωτοβουλία. Πιθανολογώ ότι αυτό οφείλεται στη συντηρητικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας και το συνεπαγόμενο πολιτικό κόστος. Ένας σκληρός πυρήνας γύρω στο 15% του εκλογικού σώματος επηρεάζεται καθοριστικά από εκκλησιαστικές και ακροδεξιές τοποθετήσεις, και έχει αρνητικές θέσεις στο θέμα αυτό.

Από την άλλη πλευρά η μεγάλη πλειοψηφία που είναι υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν εκφράζεται μέχρι τώρα με αντίστοιχο ζήλο.  Αυτή η ετεροβαρής αντίδραση, που μάλλον λειτουργεί περισσότερο ως υπόθεση παρά ως πραγματικότητα, δημιουργεί ενδεχόμενο πολιτικού κόστους που το φοβάται οποιοδήποτε κόμμα βρίσκεται στην κυβέρνηση.

Σ.Μπ: Η ομοφοβία δυστυχώς υπάρχει τόσο στην εκπαίδευση όσο και στην ευρύτερη κοινωνία. Είναι σαν φαύλος κύκλος. Το σχολείο σε ένα μεγάλο βαθμό αναπαράγει και καθρεφτίζει την κοινωνία με όλα τα αρνητικά ή θετικά της στοιχεία. Μια πατριαρχική, ετεροκανονική και ομοφοβική κοινωνία απαιτεί από τον σχολικό θεσμό τη νομιμοποίησή της στα μάτια των νέων μελών της που κοινωνικοποιούνται μέσα στους κόλπους του. Με αυτό τον τρόπο αναπαράγουμε μια κοινωνία καρμπόν χωρίς σημαντικές αλλαγές. Το υπουργείο δεν δείχνει σπουδαία διάθεση παρέμβασης ώστε κάτι να αλλάξει αντίθετα προωθεί την παραπάνω αναπαραγωγή. Ίσως δεν έχει γίνει ακόμα αντιληπτό πόσο αναγκαίες είναι αυτές οι αλλαγές. Δεν υπάρχουν στοιχεία από έρευνες που να μας δείχνουν το μέγεθος του φαινομένου. Ακόμα και η Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. ο μεγαλύτερος φορέας που δρα στο σχολείο με έρευνες και παρεμβάσεις για την ενδοσχολική βία δεν έχει συμπεριλάβει πουθενά το θέμα του ομοφοβικού bullying.

Ποιες δυνατότητες έχετε ως δάσκαλοι για να καθοδηγήσετε τα παιδιά-μαθητές σας να κατανοήσουν και να αποδεχτούν ένα αγόρι με θηλυκότητα ή ένα κορίτσι με αρρενωπότητα ή κάποια άλλη μορφή μη κυρίαρχης εμφάνισης και συμπεριφοράς;

Π.Σ: Τα διδακτικά εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι πρώτα απ’ όλα τμήματα από το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, ώστε να υπάρχει μια κατανόηση των όρων και να μπορούμε να μιλάμε με κοινή αλλά και κατανοητή γλώσσα. Επίσης είναι πολύ χρήσιμα τα εργαστήρια βιωματικής μάθησης που προτείνονται γύρω από θέματα φύλου, ταυτότητας, διαφορετικότητας, επίλυσης συγκρούσεων, ρόλων θύτη-θύματος-παρατηρητή κ.α. Θεωρώ όμως ότι το θέμα είναι και διαθεματικό, αλλά και θέμα της Σχολικής Ζωής, άρα υπόθεση σχολικής κοινότητας. Δεν αντιμετωπίζεται στα στενά όρια ενός μαθήματος ή μιας παρέμβασης.

Σ.Μπ: Το σχολείο, ιδιαίτερα το νηπιαγωγείο και το Δημοτικό είναι ο χώρος στον οποίο τα παιδιά μας συγκροτούν τις έμφυλες ταυτότητές τους. Αποτελεί κυρίαρχο πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώνονται οι μορφές θηλυκότητας και ανδρισμού. Όλα τα φαινόμενα της βίας στο σχολείο, αλλά και έξω από αυτό, ξεκινούν από το γεγονός ότι η βίαιη έκφραση της αρρενωπότητας των αγοριών είναι ανεκτή, αποδεκτή και μερικές φορές επιθυμητή τόσο από το σχολικό θεσμό όσο και από την ίδια την οικογένεια.

Από την άλλη τα κορίτσια μεγαλώνουν έχοντας καταγράψει στο σκληρό δίσκο του εγκεφάλου τους και το ρόλο που θα κληθούν να παίξουν μελλοντικά ως γυναίκες αλλά και τη μειονεξία του φύλου τους σε σχέση με το αντρικό. Ένα παραμύθι με φοβητσιάρη πρίγκιπα και δυναμική πριγκίπισσα μπορεί να είναι αρκετό στη δική μου βαθμίδα ώστε να απενοχοποιήσει τα παιδιά και να τους επιτρέψει να είναι ο εαυτός τους. Η αποδοχή της διαφορετικότητας είναι και πρέπει να είναι πρωταρχικός μας στόχος.

Η ενδοσχολική βία επηρεάζεται από τη σύσταση του μαθητικού πληθυσμού; Σε σχολεία δηλαδή που υπάρχουν περισσότερα παιδιά μεταναστών μπορεί να είναι πιο έντονα τα περιστατικά ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού;

Π.Σ.: Ειδικά για το θέμα που συζητάμε δεν υπάρχουν στοιχεία. Οι μετανάστες, όπως άλλωστε και οι επαρχιακές κοινότητες, βιώνουν με ένα περισσότερο “βίαιο” αλλά και “εικονικό” τρόπο τη συμμετοχή τους σε μια κοινωνία που μετασχηματίζεται. Οπότε πιθανώς οι εικόνες και τα στερεότυπα που έχουν να μην τους επιτρέπουν πάντα να αντιμετωπίζουν το θέμα αυτό με γνώση και ψυχραιμία. Νομίζω ότι σημασία έχει να καταφέρουμε να γίνεται η διαχείριση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων από τον πλέον αρμόδιο φορέα, από την εκπαίδευση.

Σ.Μπ.: Αυτό είναι ένα πολύ ωραίο θέμα για μελέτη και έρευνα. Πιστεύω ότι δεν μπορούμε ν α δίνουμε απαντήσεις σε όλα χωρίς ερευνητικά δεδομένα και στοιχεία. Μια συστηματική έρευνα με μεγάλο δείγμα θα μπορούσε να επιβεβαιώσει ή όχι την παραπάνω υπόθεση.

Πόσο εφικτό θεωρείτε να είναι ένας μαθητής Δημοτικού «αρχηγός» ή «υπαρχηγός» συμμορίας;

Π.Σ: Εφικτότατο.

Βέβαια όταν μιλάμε για “συμμορία” δημοτικού, να έχουμε στο νου μας ότι αναφερόμαστε κυρίως σε ενδοσχολικά πλαίσια. Επίσης μια τέτοια “συμμορία” δεν είναι τόσο σταθερή, ούτε έχει πάντα τόση δύναμη. Στις ηλικίες αυτές ο ρόλος και οι παρουσία των εκπαιδευτικών είναι καθοριστικοί παράγοντες.

Σ.Μπ.: Μιλάμε για συμμορία που δρα μέσα στα χωροταξικά όρια του σχολείου ή για συμμορία εκτός του σχολικού θεσμού; Μέσα στο σχολείο υπάρχουν πάντα κυρίαρχες ομάδες που καθορίζουν το ποιος παίζει, που παίζει κλπ και βέβαια πάντα υπάρχει ένας leader στην ομάδα. Αν μιλάμε για συμμορία έξω από το σχολείο με παραβατική συμπεριφορά που να απασχολεί τις αστυνομικές αρχές υπάρχουν –δυστυχώς- τέτοιες αναφορές συχνά στον τύπο και αφορούν και πολύ μικρά παιδιά.

Παλαιότερα είχε γίνει μια προσπάθεια στα σχολεία να υπάρχει μάθημα σεξουαλικής – ερωτικής αγωγής. Θεωρείτε σήμερα κάτι τέτοιο αναγκαίο; Οι επιστήμονες, νηπιαγωγοί-δάσκαλοι-καθηγητές στα σχολεία έχουν τη δυνατότητα να διδάξουν και να συζητήσουν με τα παιδιά το αντικείμενο ή μήπως στην πράξη θεωρηθούν ανεπαρκείς; Σε ένα τέτοιο μάθημα τι ειδικό βάρος θα πρέπει να έχουν τα συναισθήματα, η αγάπη, ο έρωτας και τι ειδικό βάρος να έχει η σεξουαλική πράξη;

Π.Σ: Όπως ανέφερα και πριν, το μάθημα αυτό είναι απαραίτητο σε ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα. Από το νηπιαγωγείο μέχρι το λύκειο. Ίσως να είμαστε η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που δεν το έχουμε εντάξει στο σχολικό πρόγραμμα. Ένας οποιοσδήποτε εκπαιδευτικός, με την κατάλληλη  επιμόρφωση, μπορεί να το διδάξει. Από κει και πέρα, μπορεί πράγματι κάποιος, ακόμα κι αν είναι ειδικός, να έχει τις δικές του προκαταλήψεις. Όμως από τη στιγμή που θα υπάρχει διδακτικό εγχειρίδιο και θα γίνονται επιμορφώσεις και προγράμματα, δεν μπορεί κάποιος να κάνει με τόση αυθαιρεσία τα δικά του.

Σ.Μπ.: Είναι πράγματι αναγκαίο να ενταχθεί το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των μαθητών/μαθητριών σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες και πρέπει να πάψει αυτό το θέμα να αποτελεί ταμπού που περιστοιχίζεται με ένα πέπλο σιωπής. Θα κερδίζαμε πολλά σαν κοινωνία: λιγότερες ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες στην εφηβεία, λιγότερους φορείς του HIV, λιγότερους βιαστές, λιγότερες κακοποιημένες γυναίκες και πολλά περισσότερα.

Οι εκπαιδευτικοί με κατάλληλη επιμόρφωση μπορούν να ανταποκριθούν, αρκεί να υπάρξει πολιτική βούληση και διάθεση για κοινωνικό μετασχηματισμό με στόχο τη δημιουργία ενός σχολείου δημοκρατικού και ανθρώπινου.

Η ναζιστική ιδεολογία σε ποιο βαθμό εκμεταλλεύεται τις προκαταλήψεις του φύλου και της σεξουαλικότητας; Και σε ποιο βαθμό άτομα με τέτοιες προκαταλήψεις είναι εύκολο να συμπορευτούν με ναζιστικές οργανώσεις;  

Π.Σ.: Οι ιδεολογίες που προωθούν ολοκληρωτικά συστήματα ως λύση για τα προβλήματα του κόσμου, παρουσιάζουν αργά ή γρήγορα δυσανεξία στο διαφορετικό, το οποιοδήποτε ‘άλλο’. Αυτή η δυσανεξία είναι πολλές φορές θανατηφόρα και για τα ΛΟΑΔ άτομα. Εμάς τώρα μας προβληματίζει έντονα η παρουσία κόμματος με ναζιστικά χαρακτηριστικά στην ελληνική βουλή. Ελπίζω όμως ότι αυτή η αρνητική παρουσία θα κινητοποιήσει τα υγιή τμήματα της κοινωνίας προς την ενεργή διεκδίκηση, αλλά και τον ουσιαστικό σεβασμό των δικαιωμάτων. Γιατί θεωρώ ότι ήμασταν αρκετά υποκριτές τα ανέμελα χρόνια. Οφείλουμε να μάθουμε την ιστορία των διεκδικήσεων. Έστω τώρα.

Σ.Μπ.: Ο ρατσισμός, ο σεξισμός και η ομοφοβία πάνε μάλλον χέρι-χέρι και ευδοκιμούν σε ομάδες με ναζιστική ιδεολογία. Η εμπειρία του παρελθόντος μας το έχει αποδείξει. Η «κατήχηση» με την προβολή  επιχειρημάτων που παραπέμπουν ευθέως σε προ-επιστημονικούς βιολογισμούς είναι επίσης γνωστή πρακτική τέτοιων ομάδων. Είναι επομένως μάλλον ευκολότερο να προσεγγίσουν άτομα με τέτοιου είδους προκαταλήψεις από ό,τι σκεπτόμενους ανθρώπους που αμφισβητούν στερεότυπα και προκαταλήψεις.

Πηγή: alterthess