της Σίσσυς Βωβού
Σε συνέντευξη Τύπου παρουσίασε την ετήσια έκθεσή του Συνηγόρου του Πολίτη η Συνήγορος κυρία Καλλιόπη Σπανού, υπό τον τίτλο «Η ορθή λειτουργία των θεσμών δεν αποτελεί πολυτέλεια». Η έκθεση, που περιλαμβάνει όλα τα ζητήματα με τα οποία ασχολήθηκε ο Συνήγορος το 2013, περιέχει συγκεκριμένες διαπιστώσεις και προτάσεις και παραδόθηκε στον πρόεδρο της Βουλής. Εμείς θα παρουσιάσουμε εδώ την ενότητα Φύλο και Εργασιακές Σχέσεις, ενώ το σύνολο βρίσκεται στην ιστοσελίδα της Αρχής.
Αναφέρεται στο Δελτίο Τύπου, ότι το 2013 η ανεξάρτητη αρχή συμπλήρωσε 15 χρόνια λειτουργίας και ο διττός, μεταρρυθμιστικός και εγγυητικός ρόλος της παραμένει επίκαιρος όσο ποτέ άλλοτε λόγω της βαθιάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που βιώνει η χώρα. Αυτό αποδεικνύει άλλωστε και ο μεγάλος αριθμός αναφορών από τους πολίτες –μεγαλύτερος από κάθε άλλη χρονιά – που κατατέθηκαν στον Συνήγορο το 2013.
Φύλο και εργασιακές σχέσεις
Παρά τη ρητή υποχρέωση εφαρμογής των επιταγών του ευρωπαϊκού δικαίου, η ελληνική νομοθεσία υιοθετεί ρυθμίσεις για την ίση μεταχείριση μεταξύ ανδρών και γυναικών με σημαντική συνήθως καθυστέρηση. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η ρύθμιση του υπαλληλικού κώδικα που προέβλεπε ότι η χορήγηση άδειας ανατροφής τέκνων στους άνδρες μονίμους δημοσίους υπαλλήλους, προϋπέθετε να εργάζεται η σύζυγος ή να είναι για κάποιον λόγο ανίκανη να αντιμετωπίσει τις ανάγκες ανατροφής του παιδιού. Παρόμοια προϋπόθεση δεν ίσχυε για τις μητέρες. Η ανωτέρω ρύθμιση καταργήθηκε στο δημόσιο τομέα με το άρθρο 6 του νόμου 4210/2013, λίγο πριν εκπνεύσει η προθεσμία που είχε θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για άρση της διάκρισης. Ωστόσο, η διάκριση αυτή ακόμη διατηρείται στον ιδιωτικό τομέα.
Εναρμόνιση επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής
Στο πεδίο αυτό αναδεικνύεται η διαφοροποίηση των παρεχόμενων εκ του νόμου διευκολύνσεων, αναλόγως του εργοδότη, της σχέσης εργασίας ή του είδους της απασχόλησης. Πολλές από τις προτάσεις του Συνηγόρου έχουν υιοθετηθεί. Με τον Νόμο 4075/2012 χορηγήθηκε σε όλους τους εργαζόμενους γονείς το δικαίωμα λήψης τετράμηνης τουλάχιστον άδειας ανατροφής χωρίς αποδοχές μέχρι το παιδί να συμπληρώσει τα έξι χρόνια. Ωστόσο, οι αυτοαπασχολούμενοι γονείς και οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα που είναι σύζυγοι αυτοαπασχολούμενων γυναικών δεν έχουν καμία διευκόλυνση για την εναρμόνιση επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής και τούτο διότι, οι σχετικές διατάξεις των ΕΓΣΣΕ δεν δέχονται την αυτοαπασχόληση ως εργασία. Επίσης, το Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης αποδέχθηκε τελικώς ότι η εξάμηνη ειδική άδεια είναι άδεια μητρότητας και όχι ανατροφής και διατύπωσε τη θέση ότι εάν η άδεια αυτή έχει ληφθεί από τη μητέρα δεν πρέπει να επηρεάζει τη χορήγηση πλήρους εννεάμηνης άδειας ανατροφής στον πατέρα δημόσιο υπάλληλο. Το θέμα χορήγησης αδειών ανατροφής στις περιπτώσεις δίδυμων και πολύδυμων κυήσεων, που έχει επανειλημμένως τεθεί από τον Συνήγορο, ρυθμίστηκε με τον Νόμο 4210/2013. Τέλος, το Υπουργείο Παιδείας εξέδωσε εγκύκλιο με την οποία επιλύει πολλά από τα προβλήματα εκπαιδευτικών κατά τη χορήγηση διευκολύνσεων για ανατροφή τέκνου: θεσμοθετεί την αθροιστική χορήγηση υπολοίπου διευκολύνσεων από προηγούμενο τέκνο, δίνει ένα επιπλέον τρίμηνο άδειας ανατροφής σε κάθε τέκνο μετά το πρώτο σε δίδυμες και πολύδυμες κυήσεις και ορίζει ότι δεν πρέπει να αφαιρείται η εξάμηνη άδεια μητρότητας από την εννεάμηνη άδεια ανατροφής του πατέρα εκπαιδευτικού.
Μοριοδότηση θέσης ευθύνης και χορήγηση επιδόματος θέσης ευθύνης κατά τη διάρκεια άδειας μητρότητας και ανατροφής
Προϊσταμένη σε φορέα του ευρύτερου δημόσιου τομέα που τελούσε σε αναρρωτική άδεια λόγω δίδυμης κύησης με επιπλοκές, ενημερώθηκε από την υπηρεσία της ότι, έπειτα από δίμηνη απουσία από τη θέση ευθύνης για οποιονδήποτε λόγο, βάσει νόμου, ορίζεται αντικαταστάτης και στη συνέχεια τόσο η μοριοδότηση όσο και το επίδομα θέσης ευθύνης προσμετρώνται στον αντικαταστάτη. Ο Συνήγορος, απευθυνόμενος στο Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης και στο ΓΛΚ, επισήμανε ότι, όσον αφορά την κατοχή θέσεων ευθύνης, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, οι γυναίκες χρήζουν στήριξης, και πρέπει να μειωθούν με τη λήψη θετικών μέτρων τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν κατά την προσπάθεια πρόσβασης στις θέσεις αυτές και διατήρησής τους. Το Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης εξέδωσε εγκύκλιο που προβλέπει ότι το διάστημα κατά το οποίο ο επιλεγείς προϊστάμενος αναπληρώνεται νομίμως λόγω κωλύματος ή απουσίας του, μοριοδοτούνται και ο επιλεγείς προϊστάμενος και ο νόμιμος αναπληρωτής. Ωστόσο, το θέμα εστάλη προς γνωμοδότηση στο ΝΣΚ, όπου και εκκρεμεί.
Διαθεσιμότητα κατά τη διάρκεια της περιόδου προστασίας μητρότητας
Ο Συνήγορος επισήμανε στο Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης ότι, υπάλληλοι που βρίσκονται σε κατάσταση εγκυμοσύνης ή διανύουν το 18μηνο χρονικό διάστημα, εντός του οποίου ισχύει η προστασία από απόλυση λόγω μητρότητας, πρέπει να εξαιρούνται από το καθεστώς διαθεσιμότητας. Ωστόσο, το Υπουργείο υποστήριξε ότι εφόσον η διαθεσιμότητα επέρχεται ως αυτοδίκαιη συνέπεια κατάργησης της θέσης τους, δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις εφαρμογής των διατάξεων περί προστασίας από απόλυση λόγω μητρότητας και ότι, το ενδεχόμενο απόλυσης δεν συνιστά βλαπτική μεταβολή των όρων εργασίας.
Απολύσεις και άρνηση αποδοχής υπηρεσιών σε περίοδο προστασίας μητρότητας
Στο πλαίσιο διερεύνησης αναφορών, ο Συνήγορος έχει διαπιστώσει ότι η προστασία που παρέχεται από τον νόμο στην εγκυμοσύνη και στη μητρότητα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην απασχολησιμότητα των γυναικών εργαζομένων σε αναπαραγωγική ηλικία. Με την παρέμβασή του, συχνά οι εργοδότες δείχνουν να συμμορφώνονται στις υποχρεώσεις τους. Εργοδότης απέλυσε βοηθό λογίστρια, μόλις εκείνη επέστρεψε στην εργασία της από εξάμηνα άδεια προστασίας μητρότητας, χωρίς να έχει παρέλθει το χρονικό διάστημα της προστασίας από απόλυση και χωρίς να αναφέρεται «σπουδαίος λόγος». Στις συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν, παρουσία του Συνηγόρου, στην οικεία Επιθεώρηση Εργασίας, ο εργοδότης ενημερώθηκε για τις ρητές διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας και ανακάλεσε την απόλυση. Σε άλλες περιπτώσεις, ωστόσο, οι εργοδότες αρνήθηκαν να συμμορφωθούν στις συστάσεις του Συνηγόρου, με αποτέλεσμα να προταθεί η επιβολή προστίμων. Εκδοτική εταιρεία απέλυσε τρεις εργαζόμενες κατά το χρονικό διάστημα προστασίας από απόλυση λόγω μητρότητας, χωρίς να αναφέρει «σπουδαίο λόγο». Κατόπιν παράλειψης του εργοδότη να ανταποκριθεί στις συστάσεις του Συνηγόρου, η ανεξάρτητη αρχή εισηγήθηκε την επιβολή διοικητικού προστίμου.
Καταλήγουμε ότι η ανεξάρτητη αυτή αρχή είναι χρήσιμη και είναι σημαντικό ότι πραγματοποιεί συστηματική ενημέρωση του κοινού για την δραστηριότητά της, και ότι έχει εντάξει την διάσταση του φύλου στην ανάλυσή της, πράγμα που δεν απαντάται συχνά σε άλλους θεσμούς. Γι’ αυτό και προσφεύγουμε συχνά σε αυτήν, χωρίς πάντα να καταλήγουμε σε δίκαιη αντιμετώπιση των αδικιών και δίκαια πορίσματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα δικαστήρια. Συγκεκριμένο απορριπτικό πόρισμα είχαμε τον Αύγουστο του 2012, σε προσφυγή Φιλιππινέζας οικιακής βοηθού για σεξουαλική παρενόχληση από εργοδότη. Η οικιακή βοηθός έχασε μια μακρόχρονη εργασία, την αποζημίωσή της, ενώ το αρνητικό πόρισμα την εμπόδισε να προχωρήσει στο δικαστήριο.
