Μια ανα-παράσταση της Αντιγόνης από Σύριες πρόσφυγες στη Βηρυτό διατυπώνει διαχρονικά ερωτήματα για τα φύλα, την εξουσία και την εξέγερση, παρέχοντας έτσι μια λυτρωτική εμπειρία.
Στην τραγωδία του Σοφοκλή, ο εμφύλιος πόλεμος στην πόλη των Θηβών προκαλεί τραγωδία στην οικογένεια και στην πόλη. Η Αντιγόνη θέλει να τιμήσει τον νεκρό αδελφό της ενάντια στις εντολές των Αρχών και αυτή η πράξη εξέγερσης καταλήγει στην καταστροφή της και στη καταδίκη του Κρέοντα, βασιλιά των Θηβών.
Μια ομάδα Σύριων γυναικών που είναι πρόσφυγες στη Βηρυτό δημιουργούν μια νέα εκδοχή του έργου, την Αντιγόνη στη Συρία, συνυφαίνοντας τα προσωπικά τους βιώματα ανατροπών και οδύνης με εκείνα των αρχαίων Ελλήνων.
Ο σκηνοθέτης του έργου, ο Σύριος Omar Abu Saada (δεξιά), λέει: «Το κύριο θέμα αυτού του κειμένου είναι πολύ σημαντικό γι’ αυτές τις γυναίκες … ανταρσία, εξέγερση, ανυπακοή… Έπραξαν σωστά ή λάθος αποφασίζοντας να διεκδικήσουν την ελευθερία; Αυτό το ερώτημα τέθηκε ξανά και ξανά στις πρόβες: Έχει δίκιο η Αντιγόνη να επιμένει σε αυτό που η ίδια θεωρεί ηθικό νόμο, ανεξάρτητα από την τραγωδία που η απόφασή της επιφέρει; Το τίμημα που οι Σύριοι πληρώνουν αγνοώντας τον Πρόεδρο Μπασάρ Αλ Άσαντ άξιζε, με τους 191.000 δολοφονημένους και τον μισό πληθυσμό διωγμένο από τα σπίτια και την πατρίδα του;
Η 23χρονη HibaSahly ταυτίζεται με την ιστορία της Αντιγόνης, καθώς κι η ίδια έχει χάσει δύο αδελφούς, ένας εκ των οποίων έμεινε άταφος εξαιτίας του πολέμου στη χώρα. Η μαρτυρία της απώλειάς της έγινε μέρος του έργου. Λέει: «Καταλαβαίνω γιατί η Αντιγόνη κάνει ό,τι κάνει. Εάν μπορούσα να επιστρέψω στη Συρία και να θάψω τον αδελφό μου με τα ίδια μου τα χέρια, θα το έκανα».
Όπως και η άλλη γυναίκα της παράστασης, η Sahly τώρα ζει σε έναν από τους βρόμικους και ασφυκτικά γεμάτους παλαιστινιακούς καταυλισμούς προσφύγων. Στους καταυλισμούς αυτούς δεν υπήρχαν υποδομές ούτε και πριν από την εισροή των Σύριων προσφύγων. Η Sahly λέει: «Οι δρόμοι που περπατάς είναι γεμάτοι σκουπίδια. Δεν υπάρχει ηλεκτρικό, το νερό είναι γλυφό, δεν μπορούμε καν να πλύνουμε μ’ αυτό». Οι πρόβες της δίνουν τη δυνατότητα να μιλήσει για την απώλεια των αδελφών της και της προηγούμενης ζωής της, δίνουν σε αυτήν τη δυνατότητα να ακουστεί – μια εμπειρία που τη βρήκε λυτρωτική.
Η μητέρα της Hiba, η Fedwa, στέκει στον σκουπιδότοπο κοντά στο κατάλυμά της, με τα τρίδυμα που της άφησε ο μεγαλύτερος γιος της. «Όταν η μητέρα μου πέθανε και άρχισε η εξέγερση στη Συρία, ήρθα εδώ – και ο γιος μου πέθανε αφήνοντας πίσω πέντε παιδιά. Μετά πέθανε και ο δεύτερος γιος μου… Όταν ήρθα εδώ (στο θέατρο) με τα άλλα κορίτσια, μάθαμε πώς να ξεφεύγουμε για λίγο από τη θλίψη μας… Κλέβουμε αυτές τις στιγμές ζωής»
Η Fedwaλέει: «Αφιέρωσα τη ζωή μου στο νοικοκυριό και τα παιδιά μου. Δεν είχα τίποτα άλλο. Σκεφτόμουν μόνο τι να μαγειρέψω, τι να πλύνω, πότε να βάλω πλυντήριο. Τώρα έχω κάτι σημαντικό. Ξαναβρήκα την ενεργητικότητά μου. Ξαναβρήκα τη μνήμη μου. Βρήκα εμένα, τη νεαρή Fedwaπου είχα χάσει». Αυτό ταιριάζει σε ένα έργο που αφορά τόσο τις σχέσεις εξουσίας ανάμεσα σε γυναίκες και άντρες όσο και ανάμεσα σε άτομα και κράτος.
Όταν η Αντιγόνη δείχνει ανυπακοή απέναντι στον Κρέοντα, δεν είναι απλώς ένα άτομο που εξεγείρεται ενάντια στο κράτος αλλά μια γυναίκα που αψηφά έναν άντρα. Πολλές από τις Σύριες έζησαν μια ζωή με διακρίσεις εις βάρος τους και κακοποιήσεις, απλώς και μόνο επειδή γεννήθηκαν γυναίκες. Γι’ αυτό, πολλές δεν ταυτίστηκαν με την ισχυρογνώμονα Αντιγόνη αλλά με την πιο φοβισμένη αδελφή της Ισμήνη. Η 22χρονη Rasha, μητέρα δύο παιδιών που δεν θέλει να φωτογραφηθεί, λέει: «Είναι αδύναμη. Εάν με καταπιέσεις, δεν θα σε ρωτήσω γιατί με καταπιέζεις, θα το δεχτώ όπως κι η Ισμήνη».
Μια άλλη γυναίκα που δεν θέλει να συστηθεί, επίσης ταυτίζεται με την Ισμήνη. Ως μέρος της παράστασης AntigoneofSyria αφηγείται τη δική της ιστορία: παντρεύτηκε στα 14 και ο άντρας της την ανάγκασε να φορά την νικάμπ που την κάλυπτε ολόκληρη επί τέσσερα χρόνια. Περιγράφει τον εαυτό της στη διάρκεια εκείνων των χρόνων ως «τυφλό». Δεν φορά πια τη νικάμπ αλλά λέει: «Αναγνωρίζω τον εαυτό μου στην Ισμήνη – θέλει να είναι δυνατή αλλά δεν μπορεί».
Η Wardia από το Χαλέπι είναι από τις πιο δραστήριες της ομάδας. Στα 14 παντρεύτηκε τον 28χρονο ξάδελφό της και στα 15 απέκτησε ένα παιδί. «Ο πατέρας μου μού είπε ότι έπρεπε» λέει. Γι’ αυτές τις γυναίκες, λόγια όπως της Ισμήνης “Πώς να πολεμήσουμε ενάντια στη θεσμική εξουσία των αντρών; Αυτοί έχουν την εξουσία κι εμείς πρέπει να τους υπακούμε” έχουν σημασία.
Η Wardia αγάπησε τα θεατρικά εργαστήρια. «Όταν είπαν “θέατρο”, φοβηθήκαμε ότι θα “ερμηνεύαμε”. .. Δεν είχαμε δουλέψει ποτέ πριν και δεν ξέραμε τι να περιμένουμε, αλλά με συνεπήρε τόσο πολύ… αμέσως, πραγματικά το απόλαυσα… Για μας ήταν τόσο θεαματική αλλαγή».
Η Wardia ταυτίζεται περισσότερο με τον Αίμονα, τον γιο του Κρέοντα και μελλοντικό σύζυγο της Αντιγόνης, γιατί «αυτός αγαπά, και πηγαίνει ενάντια στον βασιλιά και την οικογένειά του για να είναι με αυτήν που αγαπά. Κι εγώ, επίσης, θα πήγαινα ενάντια σε όλους αυτούς για να είμαι με αυτόν που αγαπώ». Η Wardiaέγραψε ένα ερωτικό γράμμα που απευθύνει ο Αίμων στην Αντιγόνη, το οποίο διαβάζει ως μέρος της παράστασης.
Παρόλο που ο καθένας μεταφέρει τα προσωπικά του βιώματα απώλειας και εκτοπισμού, δεν είναι όλα τραγωδία. Τόσο η IsraaShahrour(αριστερά) όσο και η Walaael-Sokari αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στην Αντιγόνη. Γι’ αυτές, μέρος του νοήματος του έργου είναι να δείξουν για τι είναι ικανές, και να ανατρέψουν τα αρνητικά στερεότυπα γα τους Σύριους πρόσφυγες στο Λίβανο. Όπως λέει η Shahrour: «Θέλω να η Σύρια φωνή μου ν’ ακουστεί σε όλο το Λίβανο και πέρα απ’ αυτό»
Ο Omar Abu Saada διευθύνει τον χορό. Οι τελευταίοι στίχοι του έργου ξαναγράφτηκαν στη Συριακή διάλεκτο και θα τους απαγγείλει η Sokari, μία Παλαιστίνια-Σύρια πρόσφυγας από τη Δαμασκό: «Δεν είχαμε καταλάβει πόσο αδύναμοι ήμασταν απέναντι στην πολεμική μηχανή, ότι την ταΐζαμε μέχρι που ήρθε η στιγμή και τα κατάπιε όλα. Δεν ξέρουμε τι θα φέρει το αύριο, αυτό που ξέρουμε είναι ότι η Θήβα που γνωρίζαμε δεν υπάρχει πια».
μετάφραση: Σοφία Ξυγκάκη
Πηγή: guardian
