επιμέλεια Βέρα Σιατερλή
Το Μουσείο Άλεξ Μυλωνά-Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών παρουσιάζουν την έκθεση “Καλλιτέχνες από τη συλλογή της Farnesina – CARLA ACCARDI – Smarrire i fili della voce – Χάνοντας τα νήματα της φωνής”, που διοργανώνεται με την αιγίδα της Πρεσβείας της Ιταλίας στην Αθήνα. Η έκθεση εγκαινιάστηκε την Παρασκευή 15 Νοεμβρίου 2013 στο Μουσείο Άλεξ Μυλωνά-Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα και θα διαρκέσει μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου 2014.
Αυτή η σπουδαία πολιτιστική πρωτοβουλία διοργανώνεται από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλίας σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τεχνών και Πολιτισμού Malvina Menegaz και την Ένωση για τη Σύγχρονη Τέχνη ZERYNTHIA. Παρουσιάζεται στην Αθήνα χάρις την υποστήριξη του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών. Η έκθεση έχει παρουσιαστεί στην Πολωνία, στη Βουδαπέστη και στη Θεσσαλονίκη, στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Η Carla Accardi, γεννημένη στο Τραπάνι το 1924 είναι η μοναδική γυναίκα της καλλιτεχνικής ομάδας Forma 1 και μια από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της αφηρημένης τέχνης στην Ιταλία. Κατάφερε να ανανεώνει συνεχώς την αναζήτησή της στην τέχνη και παρέμεινε πιστή στο απαράμιλλο ύφος της. Μέσα σε 60 χρόνια η δημιουργική της πορεία χαρακτηρίστηκε από μια αυστηρή και ταυτόχρονα ευδιάθετη ελευθερία έκφρασης. Εξερεύνησε τόσο το δισδιάστατο της ζωγραφικής όσο και τους όγκους της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής σε ένα συνεχή διάλογο με την ύλη.
Η Carla Accardi ζει και εργάζεται στη Ρώμη. Από νωρίς κυριαρχεί στο καλλιτεχνικό στερέωμα και το 1964 είναι παρούσα με μια ατομική αίθουσα στη Biennale της Βενετίας, που θα παρουσιάσει η Carla Lonzi και όπου θα επιστρέψει το 1976, το 1978 και το 1988. Εκείνα τα χρόνια θα λάβει μέρος στις αναδρομικές εκθέσεις της ομάδας Forma 1 και της ιταλικής πρωτοπορίας του πενήντα.
Το 1996 εκλέγεται μέλος της Accademia di Brera (Ακαδημία Καλών Τεχνών στο Μιλάνο) και το 1997 συμμετέχει ως σύμβουλος στην Επιτροπή της Μπιενάλε Βενετίας. Την τελευταία δεκαετία πραγματοποιεί ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στο P.S.1 Contemporary Art Center της Νέας Υόρκης (2001, επιμέλεια : Carolin Christiv-Bakargiev), στο Musée d’Art Moderne de la Ville του Παρισιού (2002, επιμέλεια : Laurence Bossé και του Hans-Ulrich Obrist), στην Biennale της Βενετίας (2003, ατομική αίθουσα) και στο Martha Herford Museum, επιμέλεια : Jan Hoet (2007, μαζί με έργα του Lucio Fontana).
Από το 2008 έως το 2010, το έργο της Pavimento in Ceramica (κεραμικό δάπεδο) συνοδευόμενο από ένα ηχητικό έργο που συνέθεσε για την περίσταση η Gianna Nannini για την Bunkerart του Μιλάνο, με την επιμέλεια της RAM (radioartemobile), εκτέθηκε στο Moscow Museum of Modern Art της Μόσχας, στο Auditorium της Ρώμης, στην αίθουσα Luis Quesada Garland της Λίμα, στο Centro Cultural Recoleta του Μπουένος Άιρες και στο Μουσείο Emilio Caraffa της Κόρντοβα.
Οι επιμελήτριες της έκθεσης, η κ. Laura Cherubini και η κ. Maria Rosa Sossai, παρουσίασαν την κύρια ενότητα της έκθεσης το καλοκαίρι του 2012 στο Castelbasso (ΤΕ), έδρα του Ιδρύματος Malvina Menegaz, συμπεριλαμβάνοντας δυο έργα από την Συλλογή Farnesina, που χρονολογούνται αντίστοιχα το 1997 και το 2005. Η έκθεση περιλαμβάνει, ορισμένα κλασικά έργα της καλλιτέχνιδας, όπως τα περίφημα sicofoil, Rosa, Giallo, Segni Grigi, Rosanero, Verdenero που δημιουργήθηκαν μεταξύ του 1969 και του 1972 και μερικά τρισδιάστατα έργα όπως το Ombrellini, 1999 και το Onda, 2008/2009. Συνολικά τα 23 έργα αυτής της σπουδαίας καλλιτέχνιδος από την Σικελία σκιαγραφούν διαφορετικές εποχές και περιόδους της καλλιτεχνικής της παραγωγής. «Η έκθεση στοχεύει να παρουσιάσει τα πιο πρόσφατα έργα μιας μεγάλης ιταλίδας καλλιτέχνιδος, της Carla Accardi που διαθέτει την ικανότητα να ανανεώνεται όσο λίγοι. Πρόκειται για μια σειρά από πίνακες που χαρακτηρίζονται από ευδιαθεσία και πρωτοτυπία και συνομιλούν με ορισμένα έργα ακόμη και τρισδιάστατα και εμπνέονται από το θέμα της διαφάνειας» (Laura Cherubini).
Από την προσωπικότητα αυτής της μεγάλης καλλιτέχνιδος «μας εκπλήσσει η άρνηση της σε οποιαδήποτε ρητορική πάνω στη πράξη δημιουργίας και η πρόθεση της να επαναφέρει τα ζητήματα συμβατικής τάξης στον χειροπιαστό καθημερινό μόχθο του καλλιτέχνη» (Maria Rosa Sossai).
Carla Accardi, διεκδικώντας την καθαρότητα
του Ντένη Ζαχαρόπουλου*
Η Carla Accardi είναι μία από τις πιο χαρακτηριστικές καλλιτέχνιδες της γενιάς της. Μεταμορφώνει μόνο με μία της κίνηση το καθεστώς της ζωγραφικής, τη φύση του χώρου, την ποιότητα της χειρονομίας, την έννοια της αφαίρεσης και τη σημασία του έργου τέχνης. Μετασχηματίζει διαρκώς το αντικείμενο, τη δράση του θεατή, την ταυτότητα του καλλιτέχνη και σίγουρα το ρόλο της γυναίκας καλλιτέχνιδας που μπορεί ταυτόχρονα να ενσαρκώσει τόσο μια αντικομφορμιστική περσόνα, όσο και μια καθόλα πνευματική.
Ως ιδρυτικό μέλος της ομάδας Forma 1 θα αποκτήσει μια εξίσου σημαντική θέση ανάμεσα στη γενιά των μεγάλων ιταλών αφηρημένων ζωγράφων της εποχής εκείνης, των Ugo Attardi, Pietro Consagra, Piero Dorazio, Mino Guerrini, Achille Perilli, Antonio Sanfilippo και Giulio Turcato. Ακολουθώντας την χειρονομία της πάνω στον καμβά η Accardi θα χρησιμοποιήσει ένα πολύ ορθολογικό τρόπο ώστε να συνδυάζει το χρώμα και τη γραμμή, την επιφάνεια και το σχήμα, τη γεωμετρική δομή και την ελευθερία της έκφρασης στην πορεία της για την εξέλιξη της αφηρημένη ζωγραφικής στο χώρο. Το έργο της, ήδη από την δεκαετία του ’50, αναδεικνύει μια πολλή ισχυρή προσωπικότητα, σε συνδυασμό με το τυχαίο και την εξαιρετική εκτέλεση, την ακραία αίσθηση για τον πειραματισμό και το ασφαλές συναίσθημα για το καλλιτεχνικό επίτευγμα. Αξίζει να αναφερθεί ότι ένας αριθμός από τις κριτικές θέσεις και τάσεις για την υποδοχή του έργου της από τη δεκαετία του ’50 έως τη δεκαετία του ’80, αρκετά διαφορετικών μεταξύ τους, παρατηρούν την ριζοσπαστικότητα και την αυθεντικότητα των ιδιόμορφων και πρωτότυπων έργων της. Με αφετηρία τις διαφορετικές απόψεις, των κριτικών όπως οι: G. Marchiori, N. Ponente, M. Tapié, Ö. Fälstrom, P Restany, E. Crispolti, L. Venturi, G. Dorfles, C. Lonzi, U. Apollonio, U.Kultermann, F. Menna, L. Vergine, A. M. Boetti, G. Celant και A. B. Oliva, θα θέσουν το όνομα και το έργο της σε κύρια θέση στις διανοητικές τους επινοήσεις για να αντιμετωπίσουν τη σύγχρονη τέχνη. Η εξέλιξη της ζωγραφικής στο έργο της Carla Accardi συμβαδίζει με την σημασία της θέσης της ανάμεσα στους καλλιτέχνες εκείνης της εποχής στην Ιταλία και της επιρροής τους σε διεθνές επίπεδο. Η επιλογή της να υπερβεί τους τύπους του καθιερωμένου διαλόγου της αφαίρεσης και η ισχυρή της προσωπικότητα επιτυγχάνουν να επιτευχθεί ένα επίπεδο ανεξαρτησίας και εξασφαλίζουν την προσωπική της δέσμευση για τις ανάγκες της δικής της πρακτικής ως μιας αυτόνομης σύλληψης και έκφρασης.
Αφού ακολούθησε την χειρονομία στη ζωγραφική στο μέτρο που η γραφή γίνεται μια ελεύθερη κίνηση και η ζωγραφική μια εμμονική χειρονομία, η Carla Accardi κατάφερε να αποφύγει τόσο το διακοσμητικό μέρος της φόρμας, όσο και το παθητικό δράμα του εξπρεσιονισμού. Επεκτείνοντας τις γραμμές της στο χώρο, κινήθηκε ισορροπώντας στα τέλη της δεκαετίας του’50 έως και τα μέσα της δεκαετίας του ’60, σε ένα τεντωμένο σκοινί. Πέρα από την κομψότητα και τη μαεστρία κατά τη χρήση της γραμμής και του χρώματος, εκμεταλλεύεται χωρίς να ακυρώσει κάθε ηρωική ή υπαρξιακή αναζήτηση. Το έργο της γίνεται σταδιακά όλο και πιο ευρύ, ρευστό, με περισσότερο φως ανάλογα με τις ιδιότητες του υλικού και την ιδεολογική ύπαρξή του. Η Accardi προσεγγίζει τη ζωγραφική επιφάνεια και το χώρο δημιουργώντας αλληλένδετες, διαφανείς επιστρώσεις. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 θα χρησιμοποιήσει το διαφανές sicofoil σε ρολό και θα το ζωγραφίσει αντικαθιστώντας τον καμβά, ακυρώνοντας με αυτό τον τρόπο την επιφάνεια του φόντου ή το fondo της ζωγραφικής. Tα έργα από φύλλο sicofoil θα εκτεθούν είτε σε ρολλά ελεύθερα στο χώρο με διάφορους τρόπους ή το υλικό θα τεντωθεί πάνω σε ξύλινες κατασκευές. Η ουδέτερη επιφάνεια του καμβά θα αντικατασταθεί από τη διαφάνεια του συνθετικού υλικού, πετυχαίνοντας να αποκαλύψει πίσω από τη ζωγραφική επιφάνεια, τη δομή του αντικειμένου. Τα ρολά sicofoil επιτρέπουν να διαχωριστεί η απεριόριστη επέκταση της ζωγραφικής χειρονομίας από το περιορισμένο σχήμα του κατασκευασμένου αντικείμενου. Για το κοινωνιολογικό ζήτημα της Pittura Industriale από τον Pinot Gallizio, η Carla Accardi αντιτίθεται στην γενναιοδωρία της δημιουργικής διεύρυνσης προς το άλλο, αντί της μηχανικής επανάληψη του ίδιου. Η Carla Accardi θα μετατρέψει αυτή την εναλλακτική λύση σε διαλεκτική, μετατρέποντας τη δομή στην αντικειμενική κατασκευή και το αφηρημένο αντικείμενο σε μια συγκεκριμένη μορφή, όπως στο Παραβάν και μια σκηνή, (1965). Το διαφανές φύλλο τυλίγει την ξύλινη δομή της κατασκευής με βαμμένες λωρίδες που αναπτύσσονται ανεξάρτητα και εκτείνονται στο χώρο. Από εκείνο το σημείο και μετά η Carla Accardi θα συγκαταλέγεται μεταξύ των πλέον σπάνιων περιπτώσεων των καλλιτεχνών που θα μετατοπίσουν τα ιδεαλιστικά όρια της ζωγραφικής από τη μία πλευρά και τα φυσιοκρατικά όρια του αντικειμένου, από την άλλη, και θα καταλήξουν στο «σημείο Ο» της ζωγραφικής. Το έργο της Carla Accardi προϋποθέτει στα μέσα της δεκαετίας του ’60, μια στροφή στη χρήση των καλλιτεχνικών πρακτικών παρέχοντάς μια νέα προοπτική η οποία παρουσιάζει τις νέες εξελίξεις στη δεκαετία του ’70. Η επιρροή της στη νεότερη γενιά των καλλιτεχνών θα είναι σημαντική. Συνδυάζοντας την αναλυτική προσέγγιση των γλωσσών της ζωγραφικής και την συνθετική κατανόηση του καλλιτεχνικού έργου μέσα σε ένα περιβάλλον, η Carla Accardi ενώνει στο έργο της, τους Fontana και Pollock, τους Fautrier και Twombly, τους Hantai και Louise Nevelson, τις Eva Hesse και Agnes Martin.
Σήμερα Carla Accardi πρέπει να θεωρείται ως μια σημαντική καλλιτέχνιδα της εποχής μας, που προσδίδει στην ευρωπαϊκή ιστορία και τα καλλιτεχνικά ρεύματα της μεταπολεμικής ζωγραφικής μια πολύ πλούσια και πολύπλευρη ιδιοσυγκρασία και μια πολλαπλή και προκλητική προσωπικότητα. Τα επιτεύγματά της, τα στάδια και οι σταθμοί της καριέρας της αναγνωρίζονται στην ιστορία της τέχνης. Ωστόσο, η διεύρυνση του έργου της, η λεπτότητα και η ένταση της έκφρασης της, αλλά και η ποιότητα και η αυθεντικότητα των έργων της ζωγραφικής της, προσφέρουν στον σύγχρονο θεατή και λάτρη της τέχνης τη δυνατότητα να ακολουθήσει έναν ευρύ ορίζοντα. Κατά τη διάρκεια του χρόνου, η ζωγραφική της είναι όλο και πιο προσωπική. Χρησιμοποιεί με μεγάλη ελευθερία, τα τυπικά στοιχεία της ανάλυσης που έχει εφεύρει και επαναπροσδιορίζει στο πιο πρόσφατο έργο της και όλη αυτή την προοπτική σε μια νέα ποιητική διάσταση της ζωγραφικής της. Για να γίνει αυτό, η Carla Accardi μας προσκαλεί να συμμετάσχουμε με τα μάτια μας, το μυαλό μας, το σώμα μας, την κίνησή μας, το συναίσθημα μας στο χώρο και στο χρόνο, τη σχέση μας με το άλλο, και την τάση μας να βγούμε έξω από τον εαυτό μας και να αντιμετωπίσουμε τον κόσμο. Σοφή και ορθολογική η ίδια, ενώ το έργο της είναι προσφιλές και χαρούμενο, λαμπερό και φωτεινό, γεμάτο ταμπεραμέντο, φως και ελπίδα. Είναι ό,τι πιο καλοδεχούμενο ανάμεσα σε όλα τα μηνύματα που μπορούμε να δεχτούμε από ένα άτομο που έχει ήδη ξεφύγει από το σκοτάδι, τον πόλεμο, την απελπισία, το φασισμό, την ατομική και κοινωνική κρίση, του τελευταίου αιώνα. Αυτό είναι το μήνυμα που προσφέρει το χώρο και το όραμα, στη νεώτερη γενιά που απειλείται να ξαναβιώσει το σκοτάδι και τη δυστυχία. Η Carla Accardi, πιο νέα από ποτέ, αντιμετωπίζει αρυτίδωτη το μέλλον. Η ζωγραφική της καθορίζει τα κίνητρα που θα επιτρέψουν σε ένα άτομο να κοιτάξει στο χρόνο και στο χώρο και να ατενίσει την καθαρότητα.
*Καλλιτεχνικός Διευθυντής Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης
