του Άλκη Δελαντώνη και της Ιουλίας Λειβαδίτη
Η Στέλλα Μπελιά είναι ΛΟΑΤ ακτιβίστρια και πρόεδρος της οργάνωσης Οικογένειες Ουράνιο Τόξο, που εκπροσωπεί τις οικογένειες με ομόφυλους γονείς και τα παιδιά τους και παλεύει για πολιτικές ίσων ευκαιριών. Εργάζεται ως νηπιαγωγός στην Αθήνα και μεγαλώνει δύο παιδιά με τη σύντροφό της.
Η ψήφιση του Συμφώνου Συμβίωσης στην Ελλάδα το Δεκέμβρη 2015 έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα των ΛΟΑΤ δικαιωμάτων στην ελληνική κοινωνία και είναι σε αυτό το πλαίσιο που το Rethinking Greece ζήτησε από τη Στέλλα Μπελιά να απαντήσει σε ερωτήσεις για τη σημερινή κατάσταση των ΛΟΑΤ ατόμων στην Ελλάδα, την ατζέντα για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε συνθήκες κρίσης και φτωχοποίησης, τις αντιλήψεις για την ομοφυλοφιλία στην κοινή γνώμη, καθώς και τις πιθανές συγκρούσεις μεταξύ πιο παραδοσιακών αξιών και φιλελεύθερων απόψεων, που διαπερνούν τη διεθνή ΛΟΑΤ ατζέντα.
Η πρόσφατη ψήφιση του Συμφώνου Συμβίωσης με ευρεία κοινοβουλευτική πλειοψηφία χαιρετίστηκε ως ένας σημαντικός σταθμός στην ιστορία των ΛΟΑΤΚΙ διεκδικήσεων στην Ελλάδα. Πώς αποτιμάτε εσείς την εξέλιξη αυτή?
Σε γενικές γραμμές για μας ήταν μεγάλη απογοήτευση καθώς το νομοσχέδιο στο δρόμο προς τα εμπρός άφησε τα παιδιά μας πίσω. Μέχρι την τελευταία στιγμή πιστεύαμε ότι τόσο ο νομοθέτης όσο και βουλευτές θα φρόντιζαν να προστατεύσουν την ομάδα εκείνη των πολιτών που έχει ανάγκη περισσότερο από όλες και όλους για προστασία: τα ανήλικα παιδιά. Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν έγινε. Από την άλλη αυτός ο νόμος έδωσε τον απαραίτητο ζωτικό χώρο ώστε πολλές και πολλοί άνθρωποι να μιλήσουν επιτέλους ανοιχτά για τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, να οργανώσουν την ζωή τους σε άλλη βάση και να λύσουν πολλά και καθημερινά προβλήματα. Είδα χθες ένα κυνηγημένο ζευγάρι να υπογράφει σύμφωνο συμβίωσης και να το καταθέτει στο Δήμο Κορίνθου, Μετά από αυτό η ζωή τους θα γίνει τουλάχιστον ευκολότερη και αυτό έχει μεγάλη αξία.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι μιλάμε όχι για υποθετικά πρόσωπα αλλά για ανθρώπους που υπάρχουν και ζουν δίπλα μας. Νομίζω ότι το συγκεκριμένο νομοσχέδιο αν και δεν θα οδηγήσει ορδές ανθρώπων στα συμβολαιογραφία και στα ληξιαρχεία κάπως θα εκπαιδεύσει την κοινωνία σε μια πραγματικότητα που ή ήταν κρυμμένη από μόνη της ή δεν ήθελαν κάποιοι να την δουν.
Με αφορμή τις εντεινόμενες μεταναστευτικές ροές στην Ευρώπη, εκφράζονται από κάποιους φόβοι για αλλοίωση του «ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» από την εισροή στην Ευρώπη πληθυσμών με άλλη θρησκεία, άλλα ήθη και έθιμα και διαφορετικές αξίες. Κατά πόσο η συζήτηση αυτή αφορά τα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα?
Οι πρόσφυγες είναι γενικά ένα ζήτημα που μάλλον αφορά τους πάντες και τα πάντα. Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές κρίσεις στην ιστορία μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους. Σίγουρα οι άνθρωποι αυτοί προέρχονται από χώρες με διαφορετικές νόρμες αλλά αυτό τι μπορεί να σημαίνει; Συνήθως κρατάς από το παρελθόν ήθη κι έθιμα ανώδυνα που δεν δυναμιτίζουν τη ζωή σου στο παρόν και στο μέλλον. Οι δικοί μας όταν πήγαν μετανάστες στην Γερμανία στις ΗΠΑ στην Αυστραλία κλπ αυτά που κράτησαν ήταν οι μεγάλες γιορτές και κυρίως τα διασκεδαστικά τους κομμάτια, το σουβλιστό αρνί το Πάσχα όχι ας πούμε την «βεντέτα» ανάμεσα σε οικογένειες.
Τώρα σε σχέση με τον «ευρωπαϊκό τρόπο ζωής», δεν βλέπω να τον βιώνουμε στην χώρα ιδιαίτερα, καθώς έχουμε να αντιμετωπίσουμε τη δική μας θρησκεία με όλους τους υψηλόβαθμους ιεράρχες, είτε είναι χαμηλών τόνων όπως ο Αρχιεπίσκοπος είτε είναι σαν τον μητροπολίτη Καλαβρύτων και τον Θεσσαλονίκης, όπως και πολλά καλά εδραιωμένα στερεότυπα και ισχυρές αντιστάσεις ως προς αυτόν τον «ευρωπαϊκό τρόπο ζωής». Θυμηθείτε μόνο την προκλητική δήλωση Έλληνα πολιτικού για τον πρωθυπουργό του Λουξεμβούργου. Αυτή η Ευρώπη λοιπόν δεν έχει ακόμα μπει για τα καλά στην χώρα μας.
Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες έχουν μπει σε μία τροχιά κατοχύρωσης δικαιωμάτων για όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού. Πιστεύετε ότι η μάχη αυτή έχει σε μεγάλο βαθμό ήδη κριθεί ή φοβάστε ότι μία ανακατάταξη στην Ευρώπη, θα μπορούσε να φέρει στο προσκήνιο δυνάμεις που ενδεχομένως θα απειλούσαν τις κατακτήσεις αυτές;
Βλέπουμε ότι σε πολλά επίπεδα δικαιώματα που νομίζαμε ότι είναι παγιωμένα και αδιαπραγμάτευτα –π.χ. στον εργασιακό χώρο- χάνουν τον αδιαπραγμάτευτο χαρακτήρα τους και ξαναμπαίνουν στο τραπέζι για νέες διαπραγματεύσεις, καταργούνται κλπ. Θα μπορούσε κάλλιστα να συμβεί το ίδιο και με τα ανθρώπινα δικαιώματα καθώς οι συγκεκριμένες οικονομικο-πολιτικές συγκυρίες ευνοούν την ανάπτυξη συντηρητικών ομάδων, κομμάτων κλπ που σε μεγάλο βαθμό αντλούν την πολιτική τους δύναμη από ανθρώπους που πριν στήριζαν τον φιλελεύθερο χώρο. Ας δούμε τι γίνεται στη χώρα μας, από όσους στηρίζουν την Χ.Α. οι περισσότεροι ανήκαν πριν στις τάξεις της Ν.Δ., καθώς ήταν πιο «κοντά» στα δικά τους πρότυπα. Μπορεί λοιπόν μια τέτοια κατάσταση να οδηγήσει χώρες όπως π.χ. η Γαλλία, που έχει κάνει σημαντικά βήματα για την ισότητα για όλους, με μια ενδεχόμενη εκλογική νίκη της Μαρί Λεπέν να κατρακυλήσει σε πολιτικές που θα είναι ρατσιστικές, ομοφοβικές κλπ.
Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι η οικονομική κρίση και το πρόβλημα της φτώχειας στην Ελλάδα έχει επηρεάσει τη συζήτηση για τη λεγόμενη δικαιωματική ατζέντα?
Αν σκεφτούμε πως διαβαθμίζονται π.χ. στην πυραμίδα του Maslow οι ανθρώπινες ανάγκες, θα δούμε ότι στη βάση της υπάρχουν οι ανάγκες για επιβίωση (φαγητό, νερό κλπ) και η αμέσως επόμενη βαθμίδα αφορά την ασφάλεια: σωματική, εργασίας, πόρων, υγείας, περιουσίας κλπ. Με την οικονομική κρίση υπάρχει αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων που δεν μπορεί να ικανοποιήσει ούτε καν τις ανάγκες της βάσης της πυραμίδας, δεν έχει να φάει, και είναι ακόμα μεγαλύτερος ο αριθμός εκείνων των ανθρώπων που αν και μετά βίας ικανοποιεί την βάση της δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες της αμέσως επόμενης βαθμίδας γιατί είναι χωρίς εργασία, χωρίς πρόσβαση στο σύστημα υγείας, κινδυνεύει να χάσει το σπίτι του γιατί αδυνατεί να πληρώσει τα δάνεια που έβαλε για να το αποκτήσει. Είναι λοιπόν πολύ δύσκολο ένας άνθρωπος που βρίσκεται σε μια από τις παραπάνω θέσεις να θελήσει να ασχοληθεί με τις υπόλοιπες βαθμίδες ως την κορυφή της πυραμίδας που αφορούν την κοινωνική αποδοχή, την αυτοεκτίμηση και την αυτοπραγμάτωση. Πώς να μιλήσεις στους ανθρώπους για ανθρώπινα δικαιώματα όταν είναι σε μια τόσο δύσκολη θέση; Από την άλλη είναι καθήκον κάθε ευνομούμενης πολιτείας να προσπαθεί να δημιουργήσει όλες εκείνες τις προϋποθέσεις ώστε κανένας πολίτης της να μην υφίσταται διακρίσεις για κάτι που τυχαία είναι. Η φτωχοποίηση της ελληνικής κοινωνίας δεν μπορεί να εμποδίσει την πολιτεία να φροντίσει ώστε να εξασφαλίσει ίσα δικαιώματα για όλους τους πολίτες.
Ποιον ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει η δημόσια εκπαίδευση στην καλλιέργεια των ηθών, των στάσεων και των κοινωνικών αντιλήψεων για τα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα; Και με ποιες συγκεκριμένες παρεμβάσεις της Πολιτείας; Ποια εμπόδια μπαίνουν και από ποιούς σε μια τέτοια αλλαγή πορείας της ελληνικής εκπαίδευσης;
Η ελληνική εκπαίδευση έχει καταρχήν μια συγκεκριμένη μειονεξία: το υπουργείο Παιδείας της χώρας μας –με όλους τους τίτλους που έχει αλλάξει με την πάροδο των χρόνων όπως Πολιτισμού, Αθλητισμού, Δια βίου Μάθησης, Έρευνας κοκ- δεν έχασε ποτέ από το όνομά του τον τίτλο του «Θρησκείας». Όταν λοιπόν ένα τόσο κοσμικό θέμα όπως είναι η εκπαίδευση των νέων ανθρώπων και πολιτών πάει πακέτο με την Θρησκεία, μας εξομοιώνει ως ένα βαθμό με θεοκρατικά καθεστώτα. Αυτό από μόνο του μάλλον δεν μπορεί να επιτρέψει τις αλλαγές εκείνες που χρειάζεται η εκπαιδευτική διαδικασία ώστε να είναι συμπεριληπτική και να οδηγήσει σε αλλαγές στα στερεότυπα για τα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα. Θα φέρω το παράδειγμα των οικογενειών με ΛΟΑΤΚΙ γονείς. Τα παιδιά μας με την είσοδό τους στο σχολείο από το νηπιαγωγείο ακόμα δεν βλέπουν καμία εικόνα της δικής τους οικογένειας σε κανένα σχολικό βιβλίο, από τους εκπαιδευτικούς υπάρχει μια καθαρή αξιολογική κρίση ότι η «καλύτερη» οικογένεια είναι η ετεροκανονική πυρηνική οικογένεια και ότι όλες οι άλλες οικογενειακές δομές είναι λίγο ως πολύ υποδεέστερες, χειρότερες κοκ. Έτσι τα παιδιά μας λόγω των συγκεκριμένων συνθηκών αναγκάζονται να αφήνουν την πραγματικότητα που βιώνουν στο σπίτι τους κάθε πρωί έξω από την πόρτα του σχολείου τους και να την ξαναβρίσκουν μόνο κατά την έξοδό τους από αυτό. Πολύ καιρό τώρα σαν οργάνωση στις «Οικογένειες Ουράνιο Τόξο» προσπαθήσαμε να το αλλάξουμε αυτό και με επαφές με τα διάφορα παιδαγωγικά τμήματα που θα βγάλουν τους μελλοντικούς εκπαιδευτικούς αλλά και με τη δημιουργία υλικού που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν όσες και όσοι θα ήθελαν να δείξουν την πολυμορφία των οικογενειακών δομών. Σε αυτόν τον τομέα συνεχίζουμε να εργαζόμαστε προσπαθώντας να δημιουργήσουμε τουλάχιστον το υλικό. Τώρα φτιάχνουμε ένα αλφαβητάρι για φωνολογική ενημερότητα παιδιών προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας όπου το κείμενο του εκτός από τα φωνήματα και άλλα θέματα που θέτει το αναλυτικό πρόγραμμα για το νηπιαγωγείο (ενεργητική ακρόαση, χρήση Η.Υ. κλπ) περιέχει εικόνες και αναφορές σε πολλές πιθανές οικογενειακές δομές ώστε όλα τα παιδιά να μπορούν να δουν μια οικογένεια που μοιάζει με τη δική τους μέσα σε αυτό. Παράλληλα βάζουμε το θέμα αυτό σε ευρωπαϊκά συνέδρια όπως το OMEP ώστε η πληροφορία να φτάσει τελικά από έξω προς τα μέσα. Τέλος είμαστε σε επικοινωνία με οργανισμούς στο εξωτερικό όπως το Schools Out ώστε να μάθουμε από την πολυετή πείρα τους στο συγκεκριμένο τομέα πώς να οδηγήσουμε τον σχολικό θεσμό προς τα εμπρός και να τον φτάσουμε εκεί που πρέπει να είναι, σε ένα σχολείο που θα χωράει όλα τα παιδιά.
Στο πρόσφατο Συνέδριο της οργάνωσής σας Οικογένειες Ουράνιο Τόξο ακούστηκε συχνά η λέξη «φόβος» από το στόμα νέων ανθρώπων, που ζουν στην ελληνική επαρχία. Πιστεύετε ότι υπάρχει μία Ελλάδα δύο ταχυτήτων απέναντι στα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα, στη βάση του διαχωρισμού Κέντρο / Περιφέρεια; Πιστεύετε ότι στην Ελλάδα του 2016 είναι δυνατόν ένας ΛΟΑΤ πολίτης να ζήσει τη ζωή του ανοιχτά και με ορατότητα, χωρίς δυσμενείς επιπτώσεις στην επαγγελματική, προσωπική ή κοινωνική του ζωή;
Παραθέτω ένα μικρό κομμάτι από τη δημοσιευμένη ιστορία ενός gay της ελληνικής επαρχίας, την Λάππα, ένα χωριό σχεδόν δίπλα στην Πάτρα: «…, με έχουν δείρει αρκετές φορές. Με έχουν πάει σε ένα δάσος, μου έχουν πάρει τα ρούχα και μ’ έχουν αφήσει γυμνό. Αρχίσανε να με φτύνουνε και να με κλωτσάνε, για να γελάσουνε. Έρχονται έξω από το σπίτι και φωνάζουν ‘Βάλτε φωτιά στο σπίτι του πούστη’, μου έχουν κάνει πάρα πολλά. Και το χειρότερο είναι ότι η μητέρα μου αυτή τι στιγμή είναι άρρωστη με μια πολύ σοβαρή αρρώστια και δε σέβονται το γεγονός ότι θέλω να την βγάλω έξω μια βόλτα και με κράζουνε μπροστά της. Πηγή: www.lifo.gr»
Η υπόθεση της κακοποίησης αυτού του ανθρώπου έφτασε στα δικαστήρια και η ελληνική δικαιοσύνη δεν καταδίκασε τους θύτες αλλά αντίθετα ισχυρίστηκε ότι το θύμα και η ηλικιωμένη μητέρα του «προκαλούν»… Τι άλλο να προσθέσω, υπάρχει σίγουρα διαφορά ανάμεσα στη ζωή στο απρόσωπο πλήθος μιας μεγάλης πόλης όσο κι αν γνωρίζεις και σε γνωρίζουν στον καθημερινό σου μικρόκοσμο και στην ζωή σε ένα μικρό χωριό. Η δεύτερη περίπτωση έχει σίγουρα περισσότερες δυσκολίες.
Σε κάποιες χώρες τα ΛΟΑΤ ζητήματα έχουν σημαντική θέση στην πολιτική ατζέντα, και τα πολιτικά κόμματα παρουσιάζουν στους πολίτες-εκλογείς τις θέσεις τους για αυτά, όπως και για τα άλλα ζητήματα πολιτικής. Συμβαίνει κάτι τέτοιο στην Ελλάδα;
Νομίζω ότι σταδιακά αυτό θα αρχίσει να γίνεται και στη χώρα μας, μέχρι σήμερα ήμασταν μηδαμινή και αμελητέα ποσότητα για τους πολιτικούς καθώς οι περισσότερες και οι περισσότεροι δεν δηλώνουν ανοιχτά ΛΟΑΤΚΙ και όλοι θεωρούσαν –με ελάχιστες αλλά φωτεινές εξαιρέσεις- ότι η υπεράσπιση των δικαιωμάτων μας δεν θα επέφερε μεγάλες ανταμοιβές σε ψήφους ή ακόμα και θα είχε αρνητικό πολιτικό κόστος για όποιον όποια προασπίζονταν τα δικαιώματά μας. Ξαφνικά αρχίζει να αλλάζει το τοπίο καθώς πλέον όλοι κατανοούν ότι είμαστε μετρήσιμη δύναμη –σε αριθμούς ψήφων- εμείς και οι σύμμαχοί μας. Αυτό πιστεύω ότι σύντομα θα οδηγήσει σε αλλαγή πλεύσης ως προς τις διεκδικήσεις της κοινότητας σε αρκετά κόμματα στο μέλλον.
Πώς θα περιγράφατε τη στάση των ελληνικών ΜΜΕ απέναντι στα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα;
Καθαρή ανθρωποφαγία… Με εξαίρεση πάλι κάποιες εκπομπές της κρατικής τηλεόρασης και κάποιες εφημερίδες (δεν αναφέρω ονόματα για να μην ξεχάσω και αδικήσω κάποιους) στα περισσότερα κανάλια και στα ΜΜΕ ήταν απολύτως σαφές ότι χρησιμοποιούσαν θέματα που αφορούν τα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα μέσα από την λογική της κλειδαρότρυπας και πάντα με άξονα το «είναι ένα επίκαιρο θέμα και αυτή την εποχή πουλάει». Ρώτησαν τους πιο απίθανους συνομιλητές αν μπορούμε να μεγαλώνουμε παιδιά ή όχι (ο Φαήλος Κρανιδιώτης ο Νίκος Καμένος κ.ά, διάφοροι ηθοποιοί όπως ο Μπέζος και διάφοροι τραγουδιστές όπως ο Γιώργος Μαργαρίτης κ.ά. κλήθηκαν να τοποθετηθούν –λες και η γνώμη τους μας αφορά και θα αποτελέσει κριτήριο για την απόφασή μας να γίνουμε γονείς ή όχι- για το εάν οι gay (όλη η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα για τα ελληνικά ΜΜΕ είναι gay, λεσβίες, τρανς κλπ, δεν υπάρχουν όλες και όλοι είμαστε απλώς gay) πρέπει να γίνουν γονείς ή «για το καλό των παιδιών» πρέπει να το αποφύγουν. Όλο αυτό το υποκριτικό ενδιαφέρον για τα παιδιά μας μπορεί να λείψει και εάν πραγματικά ενδιαφέρονται γι’ αυτά καλά θα κάνουν να πάψουν να τους στερούν τα δικαιώματά τους όπως έχει επισημάνει εδώ και καιρό και ο συνήγορος του Πολίτη και ο συνήγορος του Παιδιού. Αν κινδυνεύεις από την διέλευσή σου σε ένα σκοτεινό δρομάκι με μεγάλη παραβατικότητα δουλειά της πολιτείας δεν είναι να σε αποτρέψει ή να σου απαγορεύσει να διασχίσεις το στενάκι αλλά να τοποθετήσει άπλετο φωτισμό και να διασφαλίσει ότι δεν θα σου συμβεί κάτι κακό.
Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο Rethinking Greece
Μετάφραση: Άλκης Δελαντώνης και Ιουλία Λειβαδίτη
Διαβάστε ακόμα
«Ήθελα να ζήσω τη δική μου αλήθεια»
«Τα παιδιά μας μπαίνουν στο σχολείο με δύο μαμάδες και βγαίνουν χωρίς μπαμπά»
